Starówka w Krakowie

Gdzie się znajduje?

Kraków jest stolicą województwa małopolskiego. Od roku 1320 był stolicą polski, miastem królewskim z siedzibą króli na Wawelu. W roku 1609 król Zygmunt III Waza przeniósł stolicę do Warszawy.
Do Krakowa można dostać się samochodem, pociągiem czy nawet samolotem.
Dojazd/dojście
Starówka Krakowa to ścisłe centrum miasta. Z dworca PKP, a jednocześnie autobusowego, do Rynku Głównego jest nieco ponad 1 km, natomiast droga z dworca do Starej Synagogi w dzielnicy Kazimierz wynosi 2 km.

Historia

U stóp Wawelu, na terenie dzisiejszej ul. Kanoniczej, Grodzkiej i sąsiednich, natknięto się na resztki osady Wiślan, zwanej Okół. Osada ta, istniejąca co najmniej od początku IX wieku, była otoczona palisadą dębową. Pod kościołem św. Wojciecha zlokalizowano relikty drewnianej świątyni. W tamtych czasach Wisła rozdzielała się na wiele odnóg, tworząc w dzisiejszym centrum miasta kilka wysp. Taką wyspą był Kazimierz. Możliwe również, że ostrowami oddzielonymi odnogami Wisły, bądź przekopanymi fosami były Okół, Wawel i teren Rynku Głównego.
Pierwsze wzmianki o Krakowie pochodzą z II poł. IX w. W końcu X w. włączono Kraków do państwa polskiego, rządzonego przez władców z dynastii Piastów. W roku 1000 powstało biskupstwo i niebawem na wiele stuleci Kraków stał się siedzibą polskich władców. Ówczesne miasto obejmowało dzisiejsze Stare Miasto, a więc historia Krakowa to równocześnie historia tej dzielnicy. Przechowywano w nim insygnia królewskie, a we wczesnym średniowieczu powstała szkoła katedralna. W obrębie murów miejskich powstało wiele budowli gotyckich, jednak to epoka renesansu była okresem największego rozkwitu obszarów, które obecnie figurują na liście najcenniejszego dziedzictwa ludzkości. Wtedy właśnie dobudowano renesansową kaplicę Zygmuntowską przy katedrze na Wawelu (zasadnicza bryła Katedry jest gotycka, z XIV w.). Prace wykonywane były przez artystów sprowadzonych specjalnie z tego powodu z Włoch przez Bonę Sforzę, takich, jak m.in. Bartłomiej Berecci, Franciszek Florentczyk, Giovanni Maria Padovano, Santi Gucci.
Także okres baroku pozostawił, szereg przepięknych budowli i dzieł sztuki. Mecenasem kultury stał się wtedy król Zygmunt III Waza. Dzięki niemu działał architekt Giovanni Trevano, który przebudował w stylu barokowym kościół śś. Piotra i Pawła. Stare Miasto zostało dwa razy niszczone przez Szwedów. W końcu XVII wieku wzniesiono kolegiatę akademicką świętej Anny. W I poł. XVIII w. powstały tu wybitne dzieła, realizowane przez architektów tej miary co Kacper Bażanka i Franciszek Placidi. Część gotyckich kościołów uległa przebudowie w duchu baroku i ten styl często pozostał dominującym.
Mimo iż w okresie rozbiorów Kraków przypadł Austrii miasto pozostało w świadomości Polaków duchową stolicą Polski. Zabytki Starego Miasta traktowano jako pomniki kultury, wyrażające narodową tożsamość. Dzięki staraniom profesora Feliksa Radwańskiego uratowano północny fragment fortyfikacji wraz z Barbakanem i Bramą Floriańską i trzema basztami (stanowiące kiedyś tzw. bramę chwały). Tam był początek Drogi Królewskiej, którą władcy udawali się do Katedry Wawelskiej na uroczystość koronacji.
W XIX w., szczególnie po roku 1850, w którym to miał miejsce pożar miasta, powstawały na obrzeżach Starówki bogato zdobione teatry, galerie i gmachy reprezentacyjne. W wielu miejscach wprowadzono elementy secesyjne.
W roku 1876 książę Władysław Czartoryski przekazał do Krakowa zbiory artystyczne i patriotyczne. 3 lata później założono Muzeum Narodowe. Kraków stał się centrum muzealnictwa. W Starym Mieście działali artyści tacy jak Jan Matejko czy Stanisław Wyspiański. W nim rodziły się też ruchy niepodległościowe.

Wybrane obiekty

Stare Miasto to najstarszy obszar Stołecznego Królewskiego Miasta Krakowa. Jego centrum stanowi Rynek Główny, a drugi ważny punkt to skała nad Wisłą zwana Wzgórzem Wawelskim. Stare Miasto otacza pas zieleni zwany Plantami, który powstał w miejscu dawnej fosy.
Większość turystów swoje pierwsze kroki kieruje na Rynek Główny. Jest to jeden z największych placów w Europie, powstał podczas lokacji miasta na prawie magdeburskim w 1257 r. Ma kształt kwadratu o wymiarach 200 × 200 m, otacza go szereg kamienic. Znajduje się tu kościół Mariacki. Według Jana Długosza gotycki kościół został ufundowany przez biskupa krakowskiego Iwo Odrowąża w latach 1221-1222 na miejscu drewnianej świątyni. W latach 1290-1300 wzniesiono częściowo na jego fundamentach kościół w stylu gotyckim, poświęcony w 1320 roku, lecz i ta świątynia nie przypadła ludziom do gustu. Zburzono ją i wybudowano nowy, wspanialszy kościół. W latach 1355-1365 z fundacji Mikołaja Wierzynka, mieszczanina krakowskiego.  W końcu XV wieku świątynia Mariacka wzbogaciła się o arcydzieło rzeźbiarskie późnego gotyku – ołtarz główny, , obrazujący „Zaśnięcie Matki Bożej w otoczeniu apostołów” – arcydzieło Wita Stwosza. O każdej pełnej godzinie możemy usłyszeć z jego wieży słynny hejnał mariacki grany na trąbce.
Na środku rynku znajdują się Sukiennice, miejsce gdzie handlowano przed wiekami, jak również dzisiaj – to w sukiennicach kupuje się najwięcej pamiątek z Krakowa. Pierwsze trzynastowieczne Sukiennice były po prostu podwójnym rzędem kramów wzniesionych z kamienia, tworzących uliczkę, zamkniętą kratami od północy i południa. W połowie XIV wieku nowy, murowany budynek Sukiennic ufundował Kazimierz Wielki. Gotyckie Sukiennice uległy zniszczeniu podczas pożaru w 1555 roku. W latach 1556-1559 odnowiono je zgodnie z panującym stylem w architekturze – efektem współpracy kilku znanych twórców był piękny renesansowy budynek. Na pierwszym piętrze mieści się Galeria Sztuki Polskiej XIX wieku. Warto też odwiedzić Podziemia Rynku, gdzie urządzono wystawę prezentującą pozostałości średniowiecznego Krakowa.
We wschodniej części rynku jest pomnik Adama Mickiewicza odsłonięty w 1898 roku. Tutaj odbywa się wystawa szopek bożonarodzeniowych. Na rynku możemy zobaczyć też 70-metrową wieżę ratuszową. To jedyna pozostałość dawnego ratusza miejskiego, powstałego na przełomie XIII i XIV wieku i wyburzonego w 1820 roku. Pierwotnie miano wyburzyć jedynie opuszczony spichlerz, ale ręka się omsknęła i poleciał też ratusz. O mało nie zburzono również wieży. Pod Ratuszem i częścią obecnej powierzchni Rynku, zachowały się rozległe piwnice przywrócone do użytkowanie podczas renowacji w latach 60-tych XX wieku, dawniej wykorzystywane m.in. jako izba tortur , znajdował się tu również słynny lokal „Piwnica Świdnicka” z doskonałym piwem, którym można było się raczyć w otoczeniu kobiet wykonujących najstarszy zawód świata.
Dziś mamy tu teatr, który dzięki niepowtarzalnej atmosferze miejsca i dobrym aktorom, również wart jest odwiedzenia.
Wokół rynku i w obszarze wyznaczonym przez mury obronne miasta lokacyjnego, choć także w innych częściach miasta, m.in. na Kazimierzu, Stradomiu i Kleparzu występuje swoisty typ kamienic zwanych „kamienicami krakowskimi. Do końca XVI w. kamienice krakowskie charakteryzowały się wysokim poziomem artystycznym, który zaczął się obniżać dopiero w drugiej połowie XVII wieku. W tym okresie powstawały sklepienia krzyżowo-żebrowe oraz renesansowe i barokowe attyki, ale także ikonografie, polichromie. Dobrymi przykładami są Kamienica pod Jaszczurką, Kamienica pod Gruszką. W drugiej połowie XVI w. i pierwszej połowie XVII w. powstaje najwięcej kamienic tego typu. Charakterystyczne dla tego okresu są takie cechy jak: dobudowane drugie piętra, murowane oficyny tylne, drewniane ganki. Dobrymi przykładami są Kamienica Pod Jagnięciem, Kamienica Pod Kanarkiem czy Kamienica pod Matką Boską. Potop szwedzki zahamował ich rozwój. Obecnie, kamienice w Rynku mieszczą kawiarnie, restauracje, puby i kluby. Najsłynniejsze z nich to m.in. restauracja Wierzynek, klub Pod Jaszczurami czy piwnice pałacu „Pod Baranami”. Odbywają się tam liczne imprezy kulturalne, koncerty i wystawy.
Obok Rynku Głównego znajduje się plac Mariacki, gdzie poza wspomnianym wcześniej kościołem Mariackim jest też kościół św. Barbary. Wybudowany w latach 1338–1402 pierwotnie pełnił funkcję kościoła cmentarnego (na placu mariackim mieścił się cmentarz). Opiekę nad kościołem sprawują Jezuici. Za kościołem mieści się Mały Rynek, który do XIX wieku pełnił funkcję targu mięsnego. Obecna nazwa placu – Mały Rynek, przyjęła się w pierwszej części XIX wieku. Wcześniej miejsce to zwano Wendetą, Tandetą, a także rynkiem lub ulicą Rzeźniczą.
Kraków, jako stolica Polski, od najdawniejszych czasów był miejscem, gdzie „zadomowiło” się wiele zakonów. Chociaż bardziej poprawnie należałoby powiedzieć sprowadzano ich, i to za grube pieniądze. Piersi byli benedyktyni, którzy kilkadziesiąt lat po chrzcie Polski, czyli jeszcze w pierwszej połowie XI wieku, dotarli także nad Wisłę. Osiedli w Tyńcu, na Wzgórzu Klasztornym, w klasztorze ufundowanym przez księcia Kazimierza Odnowiciela. Przyczynili się do rozwoju chrześcijaństwa i pomagali zwłaszcza pierwszym Piastom i Jagiellonom.
Jako pierwsze, już w samym Krakowie, pojawiło się zgromadzenie dominikanów, które do Polski sprowadził krakowski biskup Iwo Odrowąż. W 1222 lub 1223 roku oddał on zakonnikom pieczę nad kościołem Świętej Trójcy. Dominikanie zasłużyli się w dziejach miasta jako wybitni uczeni i duszpasterze, którzy w wielu sytuacjach pomagali wiernym. 
Kilkanaście lat po dominikanach, w 1237 roku do Krakowa przybyli również franciszkanie, których klasztor ufundował najprawdopodobniej książę Henryk Pobożny. Dzięki poparciu księcia Bolesława Wstydliwego wzniesiono z kolei kościół, dziś znany jako bazylika św. Franciszka z Asyżu. Stoi przy placu Wszystkich Świętych. Franciszkanie pomagali w trudnych chwilach krakowianom, dzięki czemu cieszyli się dużym poparciem mieszczan i szlachty. Opiekowali się szczególnie najbiedniejszymi mieszkańcami. Krakowscy franciszkanie są też jedynym klasztorem na ziemiach polskich, który od początku istnienia działa tu bez żadnej przerwy.
Pomysł sprowadzenia bernardynów do Krakowa pojawił się w 1453 roku podczas przybycia do tego miasta św. Jana Kapistrana. Według relacji kronikarza Jana Długosza, pierwszym dobrodziejem klasztoru krakowskiego był kardynał Zbigniew Oleśnicki, który oddał pod zabudowę ziemię się u stóp Wawelu, na przedmieściu Stradom. W 1455 roku rozpoczęto budowę gotyckiego, murowanego kościoła św. Bernardyna ze Sieny. W latach 1643–1680 korpus kościoła został przebudowany, w efekcie, jako barokowy kościół przetrwał
w prawie niezmienionej postaci do naszych czasów.
Jezuici przybyli do Krakowa w 1579 roku. Pierwotnie ich siedzibą był nieistniejący już kościół św. Szczepana. Później przenieśli się do kościoła św. Barbary, który okazał się za mały, zdecydowano się więc na budowę. W 1635 roku postawiono barokowy kościół śś. Apostołów Piotra i Pawła na ul. Grodzkiej.
Obok niego stoi kościół św. Andrzeja, wzniesiony w XI w. murowany kościół w stylu romańskim, z barokowymi wieżami, klasztorem i XVIII-wiecznymi organami. Przynależy on do zgromadzenie zakonnego Sióstr Klarysek.
A to i tak nie wszystkie kościoły. Zwiedzając różne zakamarki Starego Miasta, znajdziemy też i inne kościoły, jak np.: kościół św. Anny, kościół Świętego Krzyża, kościół św. Idziego, kościół św. Marcina, kościół św. Jana Chrzciciela i  św. Jana Ewangelisty. Wnętrza kościołów, to takie małe muzea historyczne i często można tam wejść za darmo i popodziwiać kunszt gotyckich mistrzów murarskich czy rozmach barokowych dekoracji.

Idąc Drogą Królewską (przechodzili nią królowie przed koronacją), która zaczyna się od Bramy Floriańskiej, przez ulicę Floriańską dochodzi do Rynku, a stamtąd ulicą Grodzką prowadzi na Wzgórze Wawelskie. Na Wawelu znajduje się Zamek Królewski i Katedra Wawelska pw. św. Stanisława i św. Wacława – tutaj następowała koronacja królów.
Pierwszy kościół katedralny na Wawelu wzniesiony został po ustanowieniu w l000 r. biskupstwa krakowskiego. Kolejna, romańska katedra pochodzi z przełomu XI i XII w. Początki jej powstania łączą się z panowaniem Władysława Hermana. Nową świątynię konsekrowano w 1142 r. Do dzisiaj zachowały się znaczne partie tej budowli, przede wszystkim krypta św. Leonarda i dolna część wieży południowej. Obecną katedrę wznoszono etapami od roku 1320 do 1364. Gotyckiemu kościołowi katedralnemu nadano kształt trójnawowej bazyliki z transeptem oraz prostokątnie zamkniętym prezbiterium z obejściem. Już w trakcie budowy gotyckiej świątyni biskupi i możnowładcy wznieśli przy jej zewnętrznych murach pierwsze kaplice. Szczególnie okazałą formą odznaczały się kaplice ufundowane przez monarchów. Król Kazimierz Wielki ufundował kaplicę Wniebowzięcia NMP. Kaplicę św. Trójcy ufundowała królowa Zofia, czwarta żona Władysława Jagiełły, a kaplica św. Krzyża i Ducha Świętego jest fundacją króla Kazimierza Jagiellończyka i jego małżonki, Elżbiety Rakuszanki. W okresie renesansu powstały kaplice  Zygmuntowska i Wazów. Przekształcenia dokonane w XVIII w. nadały wnętrzu katedry późnobarokowy charakter. Obok katedry stoi budynek Muzeum Katedralnego im. Jana Pawła II, założone przez papieża Jana Pawła II. Ekspozycja obejmuje najstarsze i najważniejsze regalia polskie oraz przedmioty związane z kultem religijnym: wyroby rzemiosła artystycznego, tkaniny, obrazy i rzeźby pochodzące z fundacji królewskich, biskupich i szlacheckich, należące do najcenniejszych pamiątek Narodu Polskiego. Większość z nich była przechowywana dotychczas w Skarbcu Katedralnym. Przed katedrą stoi też pomnik Jana Pawła II.
Zamek Królewski na Wawelu to zamek obronno-rezydencyjny. Zamek był na przestrzeni wieków wielokrotnie rozbudowywany i odnawiany. Liczne pożary, grabieże i przemarsze obcych wojsk, połączone z niszczeniem rezydencji powodowały, iż obiekt wielokrotnie odbudowywano w nowych stylach architektonicznych oraz remontowano jego szatę zewnętrzną, a także przekształcano i zmieniano wygląd i wyposażenie wnętrz.
Zamek jest dwupiętrową budowlą z trzema skrzydłami (z pomieszczeniami) oraz jednym parawanowym (od południa). Jego szata zewnętrzna, jak i wnętrza mają charakter renesansowy, barokowy, a także częściowo klasycystyczny. Posiada dziedziniec z krużgankami arkadowymi, bramę wjazdową i pięć wież mieszkalnych.
Na zamku mają siedzibę Państwowe Zbiory Sztuki – Zamek Królewski na Wawelu – muzeum o powierzchni 7040 m² z 71 salami wystawowymi, zgrupowanych w pięciu ekspozycjach stałych oraz dwie reprezentacyjne klatki schodowe: Senatorska i Poselska. Większość sal urządzona jest w stylu renesansowym oraz barokowym (np. Sala pod Orłem), są jednak sale przebudowane w stylu klasycystycznym (np. Sala Kolumnowa) i z okresu dwudziestolecia międzywojennego (apartament Mościckiego). Prócz tego kilka gotyckich sal – przyziemie dawnej Wieży Łokietkowej, obecnie Skarbiec Koronny. Przy urządzaniu wnętrz nie opierano się na ich historycznym wyglądzie z powodu braku dostatecznych materiałów. Drzwi pochodzą z okresu międzywojennego, jak i większość posadzek oraz żyrandoli, a część portali, stropów oraz fryzów jest rekonstrukcją.
Ekspozycje stałe są dostępne przez cały rok. Oto one:

• Reprezentacyjne Komnaty Królewskie – mieszkanie wielkorządcy znajdujące się na parterze oraz sale reprezentacyjne z piętra drugiego takie jak: senatorska, pod orłem, pod ptakami, pod planetami, turniejowa, poselska oraz kaplica królewska.
• Prywatne Apartamenty Królewskie – zwiedzanie obejmuje pierwsze piętro na którym znajdują się komnaty królewskie oraz pomieszczenia dla świty i gości.
• Skarbiec Koronny i Zbrojownia – miejsce wielu cennych eksponatów. To tam można zobaczyć słynny Szczerbiec.
• Sztuka Wschodu – to ekspozycja ukazująca napływ sztuki wschodniej spowodowanych kontaktami handlowymi i militarnymi.
• Wawel Zaginiony – rezerwat archeologiczno-architektoniczny i lapidarium.

Są też trasy sezonowe:

• Smocza jama – ponad 80 metrów krętych korytarzy, symbolizujących obecność Smoka Wawelskiego (ekspozycja jest niedostępna w zimie).
• Baszta Sandomierska – zwana inaczej basztą ogniową.
• Budowle i ogrody Wawelu – najpiękniejsze widoki na Kraków i okolice.