Gdzie się znajduje?
Wrocław jest stolicą województwa dolnośląskiego, z wielowiekową historią, mającą wpływ na mnogość występujących tu zabytków, stanowi najważniejszy ośrodek kulturalny, ekonomiczny, akademicki i turystyczny południowo-zachodniej Polski.
Dojazd/dojście
Wrocław jest jednym z większych miast w Polsce i jest dobrze skomunikowany, zarówno przez sieć drogową (autostrada A4), jak i kolejową. Przejeżdżając do Wrocławia pociągiem, oczywiście wysiadamy na stacji Wrocław Główny. Do Rynku od dworca można dojść pieszo, zajmie to 20-30 min. (w zależności od wariantu trasy).
Historia
Najwcześniejsze osady na terenie dzisiejszego Wrocławia powstały inicjatywy księcia Wratysława I we wschodniej części Ostrowa Tumskiego. W roku 985 na Ostrowie Tumskim powstał pierwszy gród wybudowany przez Mieszka I. W tym też okresie miasto wraz z resztą Śląska przeszło we władanie rodu Piastów. W 1000 roku na zjeździe gnieźnieńskim cesarz Otton III i Bolesław Chrobry ustanowili w mieście biskupstwo rzymskokatolickie podporządkowane arcybiskupstwu w Gnieźnie. Krótko po tym powstała w obrębie grodu pierwsza katedra romańska. Budowa zamku książęcego na lewym brzegu Odry naprzeciw Ostrowa Tumskiego i powstające wokół niego podgrodzia zapoczątkowały przeniesienie centrum miasta w to miejsce. Ostrów stopniowo przechodził w posiadanie władz kościelnych. Ostatnim władcą rezydującym stale na Ostrowie był Henryk IV Probus.
W XIII wieku osady okołogrodzkie zaczęły się przekształcać stopniowo w jeden organizm miejski. W drugiej połowie XIII wieku miasto posiadało już ceglane mury miejskie i fosę, a zarządzała nim, od 1261 roku, Rada Miejska. Trudno dziś jednoznacznie stwierdzić kiedy Wrocław otrzymał prawa miejskie. Pierwszej lokacji dokonano w czasach Henryka Brodatego i jest ona datowana na początek XIII wieku (czasem podaje się rok 1214). Zniszczone przez najazd tatarski miasto otrzymało kolejny przywilej lokacyjny od księcia Bolesława Rogatki w 1242 roku. Aby obronić się przed przyszłymi najazdami zbudowano także system murów miejskich z basztami i bramami.
W następnych latach dokonał się podział miasta na kwartały. Powstały wtedy Kwartał Rzeźników, Kwartał Kupców, Kwartał Wielki i Kwartał Kuśnierzy. Drewniane domy były powoli zastępowane przez murowane mieszczańskie kamienice – świadczą o tym znaleziska archeologiczne czy dokumenty księcia Henryka IV Probusa, który apelował do wrocławian aby swe domostwa wznosili z materiałów trwałych.
Wraz z rozwojem sztuki wojennej mury obronne przestały spełniać swoją rolę. Przestrzeń pomiędzy murami zewnętrznymi, a wewnętrznymi została zabudowana, niektórzy wznosili nawet swoje domy na samych murach. Do rozbiórki dawnych dawnych fortyfikacji przystąpiono podczas wojen napoleońskich. Trwała ona do lat 30. XIX wieku. Dla „uwolnionego” w ten sposób Wrocławia rozpoczął się okres szybkiego rozwoju i powiększania granic.
Stare Miasto największe straty poniosło podczas II wojny światowej kiedy to oblężony Wrocław został zmieniony przez Niemców w istną twierdzę (Festung Breslau). Mówi się nawet, że w historycznym centrum zniszczeniu uległo 50% budynków. Wrocław został odbudowany szybko i sprawnie – już w 1948 roku był gotowy gościć w Hali Ludowej wielką Wystawę Ziem Odzyskanych.
Wybrane obiekty
Wytyczony w 1242 Rynek we Wrocławiu od początku istnienia służył jako plac targowy. Handlowano na nim m.in. pieczywem, tłuszczem, płótnem, wyrobami metalowymi. Początkowo działalność była prowadzona w drewnianych budach, a murowane obiekty pojawiły się dopiero pod koniec XIII wieku. W centrum Rynku posadowiony jest Stary Ratusz, którego budowa rozpoczęła się w 1299 roku. Ratusz był sukcesywnie rozbudowywany i modernizowany przez kolejne wieki, dlatego widać w nim wpływy różnych epok z przewagą gotyku. Warto zwrócić uwagę na zegar astronomiczny z jedną wskazówką i słońcem w centrum tarczy, który został tam umieszczony w 1580 roku. W podziemiach Ratusza znajduje się także Piwnica Świdnicka, która od zarania funkcjonowała jako piwiarnia. Przed Starym Ratuszem, po wschodniej jest pręgierz czyli słup przy którym wykonywano kary chłosty i egzekucje. Postawiono go w 1492 roku i przetrwał do czasów II wojny światowej (resztki zniszczonego pręgierza przejęło Muzeum Architektury) a na jego miejscu w latach 80. wystawiono wierną kopię. Ratusz szczęśliwie przetrwał rok 1945 w lepszym stanie niż inne wrocławskie budynki i dziś mieści w swych podwojach Muzeum Sztuki mieszczańskiej. W 1956 roku postawiono pomnik Aleksandra Fredry dla przypomnienia wagi wspólnych losów wielu wrocławian i lwowian, jakie wichry historii im zgotowały. Na samym Rynku , jak i wokół niego skoncentrowane są liczne zabytki. Dobudowany do gotyckiego w stylu neogotyckim w latach 1860–1863 Nowy Ratusz obecnie jest siedzibą Prezydenta Miasta Wrocławia. W podziemiach Nowego Ratusza znajduje się sławna restauracja Spiż.
Rynek z każdej strony otoczony jest pięknymi zabytkowymi kamienicami. Ich piękne, odnowione fasady przyciągają wielu zainteresowanych architekturą.
Od rynku we wszystkich kierunkach odchodzi aż 11 uliczek. Za południowo-zachodnim narożnikiem Rynku Głównego znajduje się rynek pomocniczy zwany Placem Solnym, na którym znajduje się wiele symboli dawnej kupieckiej potęgi Wrocławia.
Atrakcją samą w sobie są wrocławskie kamieniczki, które reprezentują większość znanych w Polsce stylów architektonicznych. Możemy zobaczyć tu więc kamienice: gotycko-renesansowe (Jaś – północno-zachodni narożnik rynku), renesansowe (Kamienica pod Zieloną Dynią – pierzeja południowa), manierystyczne (Kamienica pod Gryfami – zachodnia pierzeja), barokowe (Kamienica pod Złotym Słońcem – zachodnia pierzeja), historycystyczne (Kamienica pod Złotą Palmą – północna pierzeja), secesyjne (Rynek 13 – południowa pierzeja) i modernistyczne (Kamienica Pod Głową św. Jana – północna pierzeja).
Od południowego zachodu do Rynku przylega plac Solny wyodrębniony w 1241 na składy i targ soli przywożonej z Małopolski, który otaczają kamienice mieszczańskie odbudowane po zniszczeniach wojennych z wyróżniającą się kamienicą Oppenheimów i klasycystycznym gmachem Starej Giełdy. Zrekonstruowany narożny gmach przy ulicy Oławskiej i Rynku zwieńczony attyką w stylu polskim jest rekonstrukcją domu Pod Złotą Koroną z 1521 roku. W przeciwległej, zachodniej pierzei Rynku przyciąga wzrok dom Pod Gryfami, późnorenesansowy, o tradycyjnym stromym szczycie.
Bazylika św. Elżbiety Węgierskiej we Wrocławiu znajduje się na zachód od rynku i raczej nie sposób go przeoczyć. Obecna świątynia ufundowana została przez księcia Bolesława III (zwanego notabene Rozrzutnym) i do XVI wieku służyła katolickiemu patrycjatowi. W okresie reformacji została przejęta przez protestantów – legenda mówi, że jej gospodarz Erhard Sołtys przegrał ją z protestantami w kości. Kościół szczęśliwie przetrwał II wojnę światową, ale w 1976 został poważnie zniszczony podczas pożaru. Wieża kościelna to jeden z ciekawszych punktów widokowych w mieście. Przy kościele są dwie małe kamieniczki, które ocalały z kilkunastu domów altarystów (duchownych-ołtarzników) – Jaś (gotycko-renesansowa) i większa, Małgosia (barkowa).
W północnej części wrocławskiej starówki, wzdłuż Odry, na linii dawnych murów miejskich, ciągnie się zespół głównego budynku Uniwersytetu Wrocławskiego. Jest to budowla powstała w miejscu dawnego zamku książęcego a później mieściło się tutaj kolegium jezuickie. Gmach liczy około 200. metrów długości budowany w latach 1728-1742, należy do najpiękniejszych barokowych pałaców środkowej Europy, mimo że wojna w 1741 przeszkodziła wzniesieniu wschodniego skrzydła i wysokiej wieży środkowej. Centralna część gmachu zburzona została podczas oblężenia w 1945, odbudowana w 1948. Wieża w zachodnim skrzydle budynku ozdobiona globusem i alegorycznymi figurami, mieściła w XVIII i XIX wieku obserwatorium astronomiczne. Do naszych czasów przetrwały przepięknie zdobione barokowe wnętrza gmachu Aula Leopoldina czy Oratorium Muzyczne (freski odtworzono w 2014 r.). Pomieszczenia są udostępnione do zwiedzania, turyści mogą też wspiąć się na Wieżę Matematyczną.
Od zachodu stoi kościół Najświętszego Imienia Jezusa, który jest połączony z kompleksem Uniwersytetu Wrocławskiego. Wzniesiony został w miejscu południowego skrzydła dawnego zamku cesarskiego w latach 1689–1698. Jego ściany zdobią freski wykonane przez Johanna Michaela Rottmayr’a oraz rzeźby Mangoldta i Siegwitzawa.
Charakterystyczne czerwone budynki w pobliżu Uniwersytetu to Zakład Narodowy im. Ossolińskich czyli Ossolineum – polski instytut naukowy i kulturalny.
Dalej widzimy kościół św. Klary i św. Jadwigi – świątynię, która po zniszczeniach wojennych i przebudowach mieści dziś Mauzoleum Piastów Śląskich.
Obok mamy potężny kościół św. Jakuba, który został ufundowany przez Henryka Pobożnego wraz z klasztorem dla sprowadzonych z Pragi franciszkanów. W wiekach XIV i XV poddany poważnej przebudowie i rozbudowie, która z braku środków ciągnęła się bardzo długo i z przerwami. W tym czasie powstała nawa główna kościoła o długości 77,5 m i wys. 23 m w przeważającym do dziś stylu gotyckim. Czworobok klasztorny przylega do kościoła od północy. Na początku XVI w. kościół przejęli norbertanie. W 1997 papież Jan Paweł II i kard. Henryk Gulbinowicz przekazali świątynię kościołowi greckokatolickiemu jako siedzibę eparchii wrocławsko-gdańskiej. W latach 1997–1999 ostatecznie ukończono renowację, m.in. przełożono dach. Obecnie jest to katedra św. Wincentego i św. Jakuba. Natomiast pomieszczenia klasztoru zajmuje obecnie Wydział Filologiczny Uniwersytetu Wrocławskiego.
Kierując się dalej na południe i przechodzimy przez plac Nowy Targ mijamy po lewej stronie potężny średniowieczny kościół. To kościół dominikanów św. Wojciecha. W XVIII wieku wybudowano kaplicę bł. Czesława, w której złożono relikwie patrona miasta. Według legendy ten świątobliwy zakonnik ocalił miasto przed Tatarami sprowadzając na wroga ognisty słup. Przy kościele jest też klasztor dominikanów i był to jeden z pierwszych klasztorów powstałych na terenie Polski – działa do dzisiaj.
Przy ul. Bernardyńskiej mieści się pobernardyński kościół św. Bernardyna ze Sieny, wzniesiony w latach 1463-1466. Obok powstał też klasztor bernardynów został wybudowany jako czworobok z wirydarzami i krużgankami o cennych wnętrzach w stylu późnego gotyku, przylega do niego drugi dziedziniec utworzony przez przedłużone skrzydło południowe, nawę kościoła i kaplicę oraz odgradzający od ulicy mur. Obecnie mieści się tam Muzeum Architektury i biura Miejskiego Konserwatora Zabytków.
Niedaleko Rynku, przy ul. Szewskiej znajduje się kościół św. Marii Magdaleny. To kolejna z gotyckich świątyń Wrocławia. Jej charakterystyczne pozbawione hełmów wieże połączone są niewielkim przejściem zwanym Mostkiem Pokutnic lub Mostkiem Czarownic. Według legendy miały tu cierpieć męki czyśćcowe dusze kobiet, które nie chciały wyjść za mąż. Gotycki kościół posiada romański Portal Ołbiński, przeniesiony ze zburzonego opactwa na Ołbinie.
Przy ulicy Świdnickiej jest pojoanicki kościół Bożego Ciała. Wybudowano go w 1351 roku, a w 1369 wybudowano krużgankowe połączenie kościoła ze znajdującą się po przeciwnej stronie ulicy komandorią zakonu Joannitów (obecnie ani komandorii ani łącznika już nie ma).
Niedaleko, też ulicy Świdnickiej, zlokalizowany jest gmach Opery Wrocławskiej, jednego z najbardziej znaczących teatrów w Polsce, wystawiających cieszące się wielkim uznaniem spektakle operowe. Rocznie wrocławską operę odwiedza ponad 100 tys. widzów. Budynek teatru wzniesiono w latach 1839–1841. Początkowo mieścił teatr miejski, w scenę operową przekształcono go na przełomie XIX i XX wieku. We wnętrzach zachowała się większość zdobień między innymi plafon z portretami kompozytorów i loża cesarska.
Na ulicy Pawła Włodkowica jest Synagoga pod Białym Bocianem, budynek w stylu klasycystycznym z elementami architektury rzymskiej. Wewnątrz obejrzeć można wystawę przygotowaną przez Centrum Kultury i Edukacji Żydowskiej „Historia Odzyskana. Życie Żydów we Wrocławiu i na Dolnym Śląsku”, która przedstawia losy mieszkańców Wrocławia pochodzenia żydowskiego, od czasów średniowieczna poprzez niemiecko-żydowskie oświecenie i unicestwienie pod rządami nazistów, powojenny komunizm po dzisiejsze czasy w demokratycznej Polsce.
Ciekawostki
O wrocławskich krasnalach krąży wiele legend. Za prawdziwą wersję uznaje się, że była formą protestu, który został wytoczony w celu zniesienia cenzury. Ruch Pomarańczowej Alternatywy rysował krasnale na plamach farby, która służyła do zakrywania haseł antysocjalistycznych.
Później, jako pierwszy pojawił się Papa Krasnal, dlatego nazywany jest ojcem wszystkich krasnali. Choć wydaje się bardzo duży, tak naprawdę jest malutkim krasnoludkiem, który stoi na czubku palca. Można go spotkać tam, gdzie w stanie wojennym odbywała się większość demonstracji słynnej Pomarańczowej Alternatywy. Kolejne krasnale powstały w 2005 roku. Było ich pięć: Pracz Odrzański, Szermierz, Rzeźnik, a także Syzyfki. Wszystkie wyszły spod ręki Tomasza Moczka, nazywanego Ojcem Wrocławskich Krasnali. Teraz jest ich już blisko 400 i co roku dochodzą nowe. Pojawiły się już całe szlaki krasnoludkowe i oplatają miasto wzdłuż i wszerz. Wrocławianie mają swoje ulubione skrzaty, a turyści – szczególnie ci z dziećmi przyjeżdżają – żeby je poznać i zrobić sobie z nimi zdjęcie.
