Buda to najmłodsza z królewskich stolic węgierskiego średniowiecza. Twierdza powstała na Wzgórze Zamkowe (węg. Várhegy), a pod nim rozrosła się osada na prawy brzegu Dunaju. Miasto zostało założony przez króla Belę po najeździe mongolskim w latach 1241-1242, który splądrował i zrujnował prawie cały kraj.
Gdzie się znajduje?
Budapeszt to stolica i największe miasto Węgier, liczące ok. 1,8 mln mieszkańców, położone nad Dunajem w północnej części kraju, 243 km na południowy wschód od Wiednia, 402 km na południe od Krakowa. Budapeszt jest jednym z większych miast europejskich i jedną z najważniejszych metropolii Europy Środkowej, ważnym centrum politycznym, finansowym, gospodarczym, naukowym i kulturalnym Węgier i Europy, a także węzłem komunikacyjnym.
Dojazd/dojście
Aby dojechać do samej Budy, jadąc samochodem (autobusem) od strony Pesztu, należy się kierować na zabytkowy Most Łańcuchowy, stamtąd tunelem przejeżdżamy pod Wzgórzem Królewskim, gdzie znajdują rozległe parkingi. W Budzie ma też swój końcowy przystanek linia metra M2 przy Dworcu Południowym (węg. Déli Pályaudvar).
Historia
Dzisiejszy Budapeszt powstał formalnie w latach 1872-73 w wyniku połączenia trzech wcześniej odrębnych miast: Budy i Óbudy na prawym, zachodnim brzegu Dunaju oraz Pesztu – na lewym brzegu.
W Starożytności na tych terenach osiedlili się Celtowie. Później, w końcu I wieku, na północ od dzisiejszego budapesztańskiego Starego Miasta Rzymianie zbudowali fortyfikacje i osadę zwaną Aquincum, która w roku 106 stała się stolicą prowincji Pannonia Inferior. Po upadku Cesarstwa Rzymskiego osada straciła na znaczeniu, tereny nad Dunajem zamieszkiwały kolejno różne ludy, a w końcu IX wieku (przyjmuje się, że w roku 896) osiedlili się tu Węgrzy.
Buda (dokładniej: północna część dzisiejszej Budy, Óbuda) była od początku jedną z głównych siedzib władców węgierskich, którzy na przełomie tysiącleci przyjęli chrześcijaństwo, wiążąc losy Węgier z historią Europy. W połowie XII wieku na lewym brzegu Dunaju (gdzie już w czasach rzymskich istniała twierdza Contra Aquincum) powstała osada, z której później rozwinął się Peszt.
Pod koniec średniowiecza ludność Budy (wraz z dworem królewskim) szacowano na około 13500, co czyniło ją najludniejszym miastem Królestwa Węgier. Natomiast licząc ludność sąsiednich miast Peszt i Óbuda, a także miasteczka targowe Felhévíz i Szentfalva zamieszkiwało w sumie ponad 20 000 osób. Blisko połowa domów w Okręgu Zamkowym znajdowała się w rękach szlachty i duchownych, którzy odgrywali lub odgrywali ważną rolę na dworze królewskim. Większość bogatszych obywateli pozostała, większość rzemieślników i robotników dziennych została przesiedlona do Váralji (dzisiejszego Wodnego Miasta). W Okręgu Zamkowym obywatelstwo zostało podzielone według narodowości. Niemcy mieszkali pośrodku wzgórza, w centrum miasta, wokół kościoła parafialnego i rynku (od dzisiejszej ulicy Trójcy do Placu Dísza). Część północną zajęli Węgrzy, ich centrum stanowi także ich kościół parafialny obok był rynek (obecnie plac Kapistran). Wśród Włochów, Niemców i Węgrów mieszkali głównie przy ulicy nazwanej ich imieniem (w środku dzisiejszej ulicy Országház), a żydowska dzielnica miasta znajduje się w północno-wschodnim narożniku (dzisiejsza ulica Táncsicsa Mihály’ego).
Najazdy mongolskie na Europę w XIII wieku zahamowały rozwój osad nad Dunajem, jednak wkrótce później miasto, związane z twierdzą wzniesioną na południe od Óbudy, na dzisiejszym Wzgórzu Zamkowym, zaczęło się odradzać, wchodząc w okres rozkwitu zwłaszcza za panowania Zygmunta Luksemburskiego na przełomie XIV i XV wieku. Pierwsza siedziba królewska na dzisiejszym Wzgórzu Zamkowym w Budzie pojawiła się najprawdopodobniej dopiero w XIV w. Kres istnieniu starego zamku położyli Turcy.
Po bitwie pod Mohaczem w 1526 roku, gdy Buda, wraz z większą częścią całego państwa węgierskiego znalazły się pod panowaniem tureckim, miasto na dłuższy czas straciło na znaczeniu, odzyskując je dopiero po 1686 roku, gdy po długim oblężeniu zostało zdobyte przez wojska Habsburgów i gdy zaczęto przenosić tu główne węgierskie urzędy, wcześniej działające w Bratysławie. Po odbiciu Węgier przez Habsburgów zdecydowano o budowie nowego zamku, który w niczym nie przypominał starego. Wzniesiony w stylu barokowym przez Johanna Hölblinga od 1791 stał się oficjalną rezydencją rodziny panującej.
Wybrane obiekty
Góra Zamkowa (węg. Várhegy), zwana też Wzgórzem Zamkowym, to długi na ok. 1,5 km wapienny płaskowyż, z Zamkiem Królewskim (węg. Budavári Palota) i Starym Miastem. Najbardziej imponującą budowlą jest właśnie Zamek Królewski. Wybudowany został jako barokowa rezydencja Habsburgów na miejscu wcześniejszej budowli. Zamek w czasie II wojny światowej uległ praktycznie całkowitemu zniszczeniu. Jego rekonstrukcje zakończono teoretycznie w 1976 r., jednak nadal na terenie wzgórza prowadzone są prace archeologiczne oraz rekonstrukcyjne. Można podziwiać monumentalne budynki z pięknymi barokowymi zdobieniami oraz pomnikami i fontannami rozlokowanymi w różnych miejscach tej imponującej budowli. Obecnie Zamek można zwiedzić na zewnątrz bezpłatnie – taras zachodni, wschodni oraz dziedziniec są otwarte dla turystów. Wstęp do funkcjonujących tu instytucji jest jednak płatny. Znajduje się tutaj Muzeum Historii Budapesztu, Galeria Narodowa i Biblioteka Narodowa im. Szechenyiego.
Obok Zamku Królewskiego położony jest Pałac Prezydencki. Pierwotnie był siedzibą rodziny Sándorów. W 1867, zgodnie z propozycją premiera Gyuli Andrássy’ego, państwo węgierskie najpierw wynajęło, a następnie ostatecznie kupiło go na rezydencję premiera. W latach 1867–1945 (z krótkimi przerwami) służył jako rezydencja premiera Węgier. W czasie II wojny światowej, podobnie jak Zamek Królewski, został prawie całkowicie zniszczony. Fasadę wyremontowano dopiero w latach 1989–1990, a kompletnej restauracji dokonano między 2000 a 2002. Od 2003 stanowi rezydencję prezydenta Republiki Węgierskiej.
W średniowieczu obszar obecnego placu św. Trójcy był usiany ulicami i wąskimi uliczkami, a między nimi wznosiły się domy mieszkalne. Przełomowym momentem w jego historii był rok 1686, kiedy większość domów została zburzona podczas przejmowania Budy. Widząc opłakany stan ruin, zamiast odbudowywać, władze miasta przekształciły teren na skrzyżowaniu ulic Tárnok, Országház i András Hess Square w plac św. Trójcy. Na środku wznosi się barokowa Kolumna Morwowa, powstała w podzięce za zakończenie epidemii dżumy. Kolumna mierzy łącznie 15 metrów wysokości, a zdobiące ją postaci osiągają do 2,8 m. Zwieńczenie pomnika stanowi grupa figur wyobrażających Trójcę Świętą. Na placu stoi kościół Najświętszej Marii Panny (zwany kościołem Macieja). Król Maciej urządzał tutaj wesela, ale też w tym miejscu pochowano również wielu zmarłych władców.
Na placu kończy swój bieg ulica Tárnok, a zaczynała ulica Fortuna. Na rogu placu i ulicy Szentháromság stoi dawny Ratusz I-szej Dzielnicy.
Pod koniec XIX wieku otwarto również południowo-wschodnią stronę placu, otwierając się tym samym na Basztę Rybacką. Na placu, za kolumną Trójcy Świętej jest neogotyckie Ministerstwo Finansów. Budynek został oddany w 1904 r. według planów Sándora Fellnera. Wewnątrz kryje się 300-osobowa sala balowa, marmurowa sala oraz kilka wyłożonych drewnem sal posiedzeń z kominkami. Przez wiele dziesięcioleci był używany jako szkoła wyższa przez University of the Arts, a także był domem dla ruchu studenckiego z 1956 roku.
Ulica Tárnok (węg. Tárnok utca) – przy niej wznoszą gotyckie kamienice pochodzące z epoki sprzed najazdu tureckiego, zaliczane do najstarszych w całej dzielnicy.
Plac Dísz (węg. Dísz tér) – położony w południowej części Wzgórza Zamkowego. Zbiegają się tu Úri utca i Tárnok utca. Od południa Dísz tér sąsiaduje z placem św. Jerzego (węg. Szent György). Charakterystyczna jest tu numeracja, gdyż numery są rozmieszczone w kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara. Główną ozdobą Dísz tér jest pomnik Obrońców Ojczyzny, usytuowany u zbiegu ulic Úri utca i Tárnok utca. W 1871r. węgierscy weterani wojenni zwrócili się do cesarza i władz miasta z prośbą o stworzenie pomnika, który upamiętniałby żołnierzy walczących w obronie Budy i Óbudy w czasie madziarskiej Wiosny Ludów. U wylotu ulicy Palota út stoi figura huzara, ubranego w strój z epoki cesarzowej Marii Teresy. W jednej z nisz bramy Fehérvári ustawiono pomnik rycerza i jego giermka. Interesująco prezentuje się również pomnik Artúra Görgeya, zdobiący basteję Kászima w pasie murów obronnych.
Ulica Szentháromság (węg. Szentháromság utca) – uliczka Starego Miasta, przy której znajdują się zabytkowe kamienice. U zbiegu ulic Szentháromság i Úri stoi konny pomnik hrabiego Andrása Hadika von Futak, komendanta na zamku Budzińskim oraz dowódcy korpusu armii austriackiej.
Ulica Úri (węg. Úri utca) – uliczka Starego Miasta, wzdłuż której stoją zabytkowe kamienice.
Ulica Fortuny (węg. Fortuny utca) – uliczka Starego Miasta, wzdłuż której stoją zabytkowe kamienice.
Ulica Országház (węg. Országház utca) – rozciąga się w północnej części Starego Miasta, łącząc ze sobą place św. Trójcy i Jana Kapistrana. Wzdłuż niej stoją zabytkowe kamienice.
Plac Bramy Wiedeńskiej – północny kraniec Wzgórza Zamkowego to miejsce, gdzie łączą się trzy główne ulice – Fortuna utca, Táncsics Mihály utca i Országház utca. Nazwa placu wywodzi się od Bramy Wiedeńskiej, na której szczycie znajduje się taras widokowy, skąd podziwiać można Wzgórze Róż (Rozsadomb) i Wzgórze Trzech Granic (węg. Hármashatár-hegy) oraz dzielnice Budy. Plac Bramy Wiedeńskiej dedykowany jest poległym w XVII wieku w walkach o wyzwolenie Wzgórza Zamkowego z rąk tureckiego najeźdźcy. Przy placu stoi kościół Ewangelicki (węg. Evangélikus templom) oraz neoromantyczny gmach Archiwum Narodowego. U zbiegu ulic Ostrom i Várfok utca podziwiać można pomnik Mihálya Táncsicsa z 1968 r.
Pałac Sándor – znajduje się na placu św. Grzegorza (węg. Szent György tér). Został wybudowany w 1806 r.
Ulica Táncsics Mihály (węg. Táncsics Mihály utca) – uliczka Starego Miasta, wzdłuż której stoją zabytkowe kamienice.
Wieża Marii Magdaleny – fragment XIII-wiecznego romańskiego kościoła.
Zamek Królewski w Budapeszcie wraz z całym Wzgórzem Zamkowym wpisany jest na listę światowego dziedzictwa UNESCO i jest jednym z najbardziej znaczących obiektów Węgier.