Gdzie się znajduje?
Kraków jest stolicą województwa małopolskiego. Od roku 1320 był stolicą polski, miastem królewskim z siedzibą króli na Wawelu. W roku 1609 król Zygmunt III Waza przeniósł stolicę do Warszawy.
Do Krakowa można dostać się samochodem, pociągiem czy nawet samolotem.
Dojazd/dojście
Bazylika św. Franciszka z Asyżu i klasztor Franciszkanów (OFM Conv) w Krakowie jest położony nieco dalej od Rynku Głównego, na trasie na Wawel. Z dworca PKP, a jednocześnie autobusowego, do tego kościoła jest około 1,5 km.
Historia
W 1237 roku franciszkanie przybyli do Krakowa. I tylko tyle wiemy na pewno – reszta ich XIII-wiecznej historii to tylko domysły. Prawdopodobnie zwrócili się do miejscowego biskupa Wisława o zgodę na osiedlenie – i uzyskali ją. Kapituła katedralna podarowała ziemie. Za fundatora klasztoru uważa się Bolesława Wstydliwego. Za datę konsekracji przyjmuje się rok 1247. Wtedy to bowiem miało tu miejsce zgromadzenie kapituły prowincjalnej, które zawsze odbywało się w kościele konsekrowanym. Za datę zakończenia budowy uważa się rok 1269, gdy złożono tu doczesne szczątki księżnej Salomei Halickiej. W kościele pochowani zostali także Bolesław Wstydliwy oraz dwaj synowie Władysława Łokietka – Stefan i Władysław. Pierwotna świątynia wzorowana była na kościele św. Franciszka z Viterbo i była jednym z pierwszych ceglanych budynków Krakowa. Do dnia dzisiejszego zachowało się z niej tylko sklepienie zakrystii. W 1277 roku księżna Kinga podarowała franciszkanom parcelę graniczącą ze świątynią. Dobudowano drugą nawę o tej samej długości (dziś na jej miejscu znajduje się kaplica Męki Pańskiej). Decydujący dla wyglądu świątyni był wiek XV. W 1401 roku zakończono przebudowę prezbiterium. Dwukrotnie przebudowano nawę główną (1420 i 1436). Druga przebudowa zakończyła się ponowną konsekracją kościoła, której dokonał kardynał Zbigniew Oleśnicki. Dobudowano krużganki. Odnowiona świątynia spłonęła w 1462 roku, w wyniku czego zniszczeniu uległo sklepienie kościoła, jego wnętrze, krużganki oraz wieża. W odbudowie pomógł Kazimierz Jagiellończyk. Częściowa barokizacja świątyni jest skutkiem kolejnego pożaru. W 1655 roku Szwedzi spalili kościół i klasztor.
Najtragiczniejszy w skutkach był pożar, który wybuch w 1850 roku. Zniszczeniu uległy wówczas hebanowe stalle bogato inkrustowane srebrem i masą perłową. Spłonęły także dwa niezwykle cenne obrazy namalowane przez Tomasza Dolabellę w 1613 roku. Przedstawiały one sąd ostateczny oraz Boga zagniewanego na grzeszników, za którymi wstawiają się św. Franciszek i św. Dominik. Spłonęła także kolekcja portretów papieży, ołtarze, organy i nagrobki, a także bezcenne średniowieczne rękopisy z biblioteki klasztornej.
Krakowski klasztor franciszkanów (OFM Conv) od samego początku miał wspierać kler diecezjalny w duszpasterstwie. Dziś dodatkowo znajduje się tam Wyższe Seminarium Duchowne Franciszkanów, miejsce kultu bł. Anieli Salawy, bł. Salomei oraz Matki Boskiej Bolesnej Smętnej Dobrodziejki Krakowa.
29 grudnia 1919 roku kościół, jako jeden z pierwszych w Krakowie, został wyróżniony tytułem bazyliki mniejszej.
Co możemy zobaczyć
Gotycki kościół św. Franciszka z Asyżu w Krakowie jest orientowany, złożony z dwunawowego korpusu, transeptu i zamkniętego trójbocznie prezbiterium, po bokach dostawione są kaplice. Na zewnątrz kościół opięty jest przyporami i nakryty dachami dwuspadowymi z neogotycką wieżyczką na sygnaturkę. Fasada zachodnia pochodzi z 2. poł. XIX w. i zwieńczona jest szczytem schodkowym, natomiast północna, późnogotycka elewacja transeptu z 2. tercji XIII w. zwieńczona jest trójkątnym szczytem. Okna w prezbiterium i transepcie są ostrołukowe z laskowaniami i maswerkami odkutymi w 2. pół. XIX w. Na apsydzie prezbiterium znajduje się mozaika wyobrażająca św. Franciszka, projektu Tadeusza Popiela z około 1910 r. Prezbiterium i ramiona transeptu nakryte zostały sklepieniami krzyżowo-żebrowymi po pożarze z 1850 r., z tego samego czasu pochodzi sklepienie gwiaździste w krzyżu kościoła, nawa z kolei przykryta jest sklepieniem kolebkowym z lunetami.
Wnętrze kościoła ma charakter neogotycki. Prawdziwą jego ozdobą są dzieła Stanisława Wyspiańskiego i Józefa Mehoffera. W 1895 roku Wyspiański namalował polichromię wschodniej części kościoła (resztę uzupełnił Tadeusz Popiel). Cztery lata później zlecono artyście wykonanie witraży. Na ścianach nawy głównej znajdują się polichromie wykonane przez Tadeusza Popiela (w tym cztery figuralne na ścianie północnej obrazujące sceny z życia św. Franciszka: Modlitwa u stóp krzyża, Stygmatyzacja, Śmierć św. Franciszka i Niebieska chwała św. Franciszka), oraz obrazy Władysława Rossowskiego ukazujące śluby zakonne Kingi i Jolanty oraz Chrzest Litwy. Między pilastrami, na konsolach posągi św. Bazylego, św. Augustyna, św. Benedykta, św. Dominika i św. Franciszka wyrzeźbione przez Stanisława Wójcika. Znajdują się tam również późnobarokowe ołtarze przeniesione ze zburzonego kościoła św. Michała (dwa z nich zaprojektowane najprawdopodobniej przez Franciszka Placidiego). W zachodnim oknie, nad chórem znajduje się witraż Wyspiańskiego Bóg Ojciec (umieszczony w 1904). Dzieło swym pięknem zaskoczyło wszystkich. Koncepcja witraży Wyspiańskiego jest nowatorska. Odszedł on od średniowiecznego podziału okna na małe kwatery z odrębnymi scenami, tak bardzo mu znane z kościoła Mariackiego. Tutaj Mistrz wykorzystał w każdym przypadku całe okno do zmaterializowania swoich wizji, zarówno w witrażach figuralnych, jak i przedstawiających żywioły. Wśród nich jeden jest szczególny. Przedstawia on Boga Ojca stwarzającego świat z chaosu. Scena ta, pełna dynamizmu i mistrzowskiej gry barw, zdaje się zmieniać wraz z porą dnia. W prezbiterium zobaczymy jego witraże: św. Franciszek i bł. Salomea oraz cztery żywioły: Powietrze, Woda, Ogień i Ziemia.
Sklepienie żebrowo-krzyżowe w transepcie zostało zrekonstruowane po pożarze w 1850 roku. Polichromie są autorstwa S. Wyspiańskiego. W ramieniu północnym transeptu umieszczone jest epitafium Piotra Kochanowskiego (autorstwa Oskara Sosnowskiego), w ramieniu południowym epitafium Wincentego Pola, popiersie Jana Kochanowskiego oraz barokowy krucyfiks z XVII wieku.
W prezbiterium główny ołtarz wykonali Edward i Zygmunt Stehlikowie w 1861 r. (fundacja Zofii Potockiej). W ołtarzu znajduje się obraz Gerharda Flatza z trzeciej ćwierci XIX wieku Gloria św. Franciszka. Między stallami a balustradą ołtarzową umieszczona jest płyta wykonana w 1871 roku według projektu Jana Matejki ukazująca sylwetkę księcia Bolesława Wstydliwego. W oknach 5 witraży wykonanych według projektu Stanisława Wyspiańskiego ukazujących żywioły oraz postaci św. Franciszka i bł. Salomei. Na ścianach polichromie autorstwa Wyspiańskiego (w tym 4 figuralne: z prawej Matka Boża z Dzieciątkiem, oraz Caritas, z lewej Św. Michał Archanioł i Strącenie zbuntowanych aniołów) oraz obrazy Władysława Rossowskiego ukazujące epizody z dziejów franciszkanów. Przy ścianach neogotyckie stalle, a na posadzce mosiężna płyta nad kryptą, w której w latach 1269–1630 spoczywała trumna z ciałem bł. Salomei.
Kaplica Męki Pańskiej ufundowana została w 1595 roku przez Marcina Szyszkowskiego na wieść o narodzinach królewicza, późniejszego króla Władysława IV. Wówczas też przy tejże kaplicy zawiązano Arcybractwo Dobrej Śmierci mające przywilej uwalniania jednego ze skazanych na śmierć na wolność. W XVII i XVIII wieku w Wielki Czwartek skazańcy spowiadali się, przyjmowali komunię, następnie modlili się przed obrazem Matki Boskiej „Smętnej Dobrodziejki’”, wracali do kaplicy Męki Pańskiej. Po nabożeństwie skazańcy uzyskiwali wolność. Arcybractwo istnieje do dzisiaj, członków można zobaczyć w okresie Wielkiego Postu, uczestniczących w drodze krzyżowej. Główną uwagę zwraca droga krzyżowa, wykonana przez Józefa Mehoffera (zamówienie to było jakby rewanżem za porażkę w konkursie na witraże, których wykonanie powierzono Wyspiańskiemu). Jak sam artysta mówił: „Ja nie dla krytyków robię te stacje, ale raczej dla ludzi prostych, zdolnych do patrzenia ze wzruszeniem na prawdę Męki, dla tych, co nie szukają na obrazach Chrystusa stąpającego rytmicznym, pełnym godności krokiem, ubranego w długie, nieskazitelnie piękne szaty jako Boga niezdolnego do cierpienia”, jego droga krzyżowa ma poruszać. Godna uwagi jest także XVI-wieczna figura Chrystusa Frasobliwego.
Kaplica Matki Boskiej ozdobiona jest pięknymi polichromiami z XIX wieku. Jednak największą perłą tej kaplicy jest XV/XVI-wieczny obraz Matki Boskiej Bolesnej, zwanej Smętną Dobrodziejką Krakowa. Obraz ten w mistrzowski sposób, w pozycji ciała i rysach twarzy ukazuje cierpienie Bogarodzicy. Nad obrazem, w zwieńczeniu ołtarza znajduje się mały obraz Veraikon (Chusta Weroniki, czyli odbita twarz Chrystusa cierpiącego w koronie cierniowej) z XVII wieku. 20 grudnia 1908 roku kardynał krakowski Jan Puzyna dokonał koronacji koronami papieskimi XV-wiecznego „łaskami słynącego” wizerunku Smętnej Dobrodziejki Krakowa.
Kaplica Błogosławionej Salomei została zbudowana w pierwszej poł. XV w. dla cechu cieśli i murarzy, stąd też pierwsza jej nazwa – Kaplica Ciesielska. W roku 1630 złożono tu prochy błogosławionej Salomei, od tej pory upowszechnił się druga jej nazwa, użwana z resztą powszechnie do dziś. Kaplica posiada polichromię zaprojektowaną przez Józefa Mikulskiego. W kaplicy znajdują się doczesne szczątki bł. Salomei oraz księcia Bolesława Wstydliwego. Pochówek obojga Piastów nie jest przypadkowy. Błogosławiona Salomea, córka Grzymisławy i Leszka Białego, została poślubiona księciu Halicza – Kolomanowi. Po jego śmierci, królewna wróciła do Polski, gdzie w Zawichoście założyła pierwszy klasztor klarysek. Wkrótce przeniosła zgromadzenie do podkrakowskiej Skały. Tam też zmarła w 1269 roku, a jej ciało złożono w kościele franciszkanów. Pochówek klaryski u franciszkanów jest oczywisty – święta Klara i święty Franciszek byli przyjaciółmi. Pochówek Bolesława Wstydliwego również jest istotny – książę, kojarzony jest w Krakowie jako ten, który 5 czerwca 1257 roku lokował miasto na prawie magdeburskim. Naprzeciwko wejścia do kaplicy znajduje się ołtarz z umieszczoną centralnie srebrną trumienką bł. Salomei. Na obrazie ukazana jest modląca się patronka kaplicy a powyżej św. Kinga – bratowa bł. Salomei, żona Bolesława Wstydliwego. Po bokach ołtarza wyrzeźbione zostały posągi tematycznie nawiązujące do wezwania – Bolesława Wstydliwego (brata bł. Salomei) oraz Grzymisławy (matki bł. Salomei).
Na uwagę zasługują również krużganki. Zwłaszcza XV-, XVI- i XVII-wieczna polichromia, która pomimo pożarów, w dużym stopniu zachowała się. Tematyka jej jest bardzo różnorodna: motywy roślinne, portrety biskupów krakowskich, cierpienia Jezusa czy walka św. Jerzego ze smokiem. Najbardziej znaną polichromią jest XV-wieczna Tłocznia Pańska. Ukazuje ona Chrystusa (z aniołami, Bogiem Ojcem i Maryją) jako tego, kto wypełnia Izajaszowe proroctwo o winnicy Pańskiej. Znajduje się tam również słynna galeria portretów biskupów krakowskich złożona z 13 fresków i 31 obrazów sztalugowych.
