Biologia i występowanie
Dziewięćsił bezłodygowy jest byliną, u której przeważnie brak jest łodygi i stąd pochodzi gatunkowa nazwa rośliny.
Liście pierzaste, powcinane, kolczasto zakończone, tworzące rozetę. Na spodniej stronie słabo pajęczynowate. Rozeta rozpostarta tuż przy gruncie, osiąga do 15 cm średnicy.
Kwiaty w środku rozety umiejscowiony jest duży srebrzystobiały, rozwarty koszyczek, przypominający pojedynczy kwiat. Ma średnicę 7–15 cm, łuski okrywy mają na brzegach rozgałęzione kolce. Wewnętrzne łuski okrywy biało lśniące, długości 3–5 cm. Kwiatostan złożony wyłącznie z kwiatów rurkowatych. Kwitnie od lipca do września. Kwiatostan otwiera się tylko w słońcu, a zamyka się pod wpływem zwiększonej wilgotności powietrza, co postrzegane jest jako zwiastun nadchodzącego deszczu.
Owoce w formie niełupki o długości 4–6 mm z puchem kielichowym 15–17 mm. Włoski puchu zrośnięte w nasadzie pęczkami po 5–8. Nasiona rozsiewane są przez wiatr.
Siedlisko Dziewięćsił bezłodygowy rośnie na suchych murawach i obrzeżach lasów na terenach górzystych do 2800 m n.p.m., często na wzgórzach wapiennych, także niżej. Preferuje gleby o odczynie obojętnym lub zasadowym, ubogie, piaszczysto-gliniaste. Rośnie w miejscach nasłonecznionych.
Występowanie
Dziewięćsił bezłodygowy występuje w rejonach alpejskich południowej i centralnej Europy, dosyć często na terenie Polski południowej (Beskidy, Pieniny, Tatry, Sudety), Wyżynie Woźnicko-Wieluńskiej (Rębielice Królewskie), rzadko na niżu.
Roślina pod ochroną W latach 1946–2014 dziewięćsił bezłodygowy podlegał w Polsce ochronie ścisłej, od 2014 r. objęty jest częściową ochroną. Dawniej był masowo zbierany dla celów dekoracyjnych. Obecnie jest zagrożony przez działalność gospodarczą oraz zarastaniem przez wyższą roślinność wskutek zaprzestania użytkowania śródleśnych polan.
Zastosowanie
Roślina lecznicza
Już w średniowieczu dziewięćsił bezłodygowy uważany był za roślinę leczniczą. Korzeń wykorzystywano jako środek napotny, moczopędny, a także przy zaburzeniach trawienia.
Skład chemiczny: surowiec zawiera olejek eteryczny (1-2%) o działaniu bakteriobójczym, garbniki i inulinę.
Działanie: przeciwbakteryjne, napotne, moczopędne i przeciwgorączkowe. W wyższych dawkach także przeczyszczające i wymiotne. Stosowany jest wewnętrznie przy zaburzeniach trawienia, zaparciach, oraz przy braku apetytu i przeziębieniach.
Zbiór i suszenie: korzeń zbierany jest jesienią i po oczyszczeniu suszony w warunkach naturalnych.
Roślina jadalnaW niektórych krajach europejskich (np. Szwajcaria, Włochy) dno koszyczków kwiatowych spożywane było jako warzywo – tak jak karczochy.
Roślina ozdobnaDziewięćsił bezłodygowy wykorzystywany jest przy aranżacji ogródków skalnych. Najlepiej rośnie na jałowej piaszczysto-gliniastej, przepuszczalnej glebie o odczynie obojętnym lub lekko zasadowym i o niedużej wilgotności. Wymaga stanowiska słonecznego. Gatunek rozmnaża się przez nasiona. Mogą być wysiewane jesienią i wówczas sadzonki wysadza się na stałe miejsce wiosną. Po wysiewie nasion w maju-czerwcu do pojemników, kiełkowanie następuje po około 18-25 dniach w temperaturze 18–22°C. Na miejsca stałe dziewięćsił bezłodygowy wysadza się we wrześniu w rozstawie 30×40 cm.
Zasuszone kwiatostany nadają się na zimowe bukiety.
Stylizowane przedstawienie dziewięćsiła jest klasycznym motywem sztuki podhalańskiej.
