
Wróbel domowy, wróbel zwyczajny, wróbel (Passer domesticus) to mały ptak osiadły z rodziny wróbli.
Typ: strunowce Chordata, podtyp: kręgowce Vertebrata, gromada: ptaki Aves, rząd: wróblowe Passeriformes, podrząd: śpiewające Oscines, rodzina: wróble Passeridae, rodzaj: Passer
Biologia i występowanie
Wróbel domowy ma około 16–18 cm długości ciała, rozpiętość skrzydeł wynosi 21–21,5 cm, a masa ciała wynosi 20–39 g. Jest krępej budowy, o stosunkowo dużej głowie i mocnym dziobie. U samca wierzch ciała brązowy z ciemniejszymi paskami, spód szary. Policzki szare, oddzielone brązową pręgą od szarego wierzchu głowy. Na podgardlu czarny śliniak. Na policzku, w odróżnieniu od mazurka (P. montanus), brak czarnej plamki, a na skrzydle tylko jedna biała pręga. Dziób w okresie lęgowym czarny, a poza nim szary. Nogi brązowe lub różowe. Samice o szarobrązowym upierzeniu, na grzbiecie paskowanym, bez wyraźnych cech charakterystycznych. Nad okiem nie zawsze wyraźna jaśniejsza brew. Nogi różowe, dziób szary. Młode podobne są do samicy i dopiero na jesieni upierzenie samczyków zaczyna przypominać upierzenie ojca.
Zachowanie
Wróble są towarzyskie, zwykle żyją w niewielkich lub w luźnych koloniach. Wabienie słyszalne przez cały rok.
Wróbel domowy jest typowym ziarnojadem, o czym świadczy budowa jego dzioba. Zjadają głównie nasiona, również z pól uprawnych, w tym prosa, ryżu, sorgo, faworyzuje owies i pszenicę. Wróble domowe zjadają również różne nasiona dzikich roślin – szczawiu, gwiazdnicy, ziół, traw. Żywią się również odpowiednimi odpadkami z domostw. Wiosną w skład diety wchodzą również pączki roślinne i kiełkujące liście. Żerują zarówno na ziemi, jak i w roślinności, jedzą również owady. Pisklęta również otrzymują owady, do tego ich larwy, mszyce, ryjkowce, prostoskrzydłe i gąsienice.
Rozmnażanie
Samce wróbla domowego odprawiają gody przez cały sezon lęgowy (podskakują z głośnym ćwierkaniem, napuszonymi piórami, opuszczonymi skrzydłami i zadartym ogonem). W roku mają miejsce 2-4 lęgi, w okresie od kwietnia do sierpnia. Gniazdo zbudowane z traw, słomy, pierza, szmat, papieru itp. umiejscowione jest w szczelinach budynków, pod dachami, w pnączach dzikiego wina na ścianach budynków, w dziuplach i budkach lęgowych, niekiedy na drzewach. Jaj jest zwykle 5, ich kolor jest bardzo zmiennym kolorze, przeważnie zielonkawe i gęsto plamkowane na szaro lub brązowo. Wysiaduje samica przez około 2 tygodni. Przez kolejne 14–17 dni życia pisklęta pozostają w gnieździe. Potem jeszcze przez 10 dni do blisko 2 tygodni karmione są przez oboje rodziców. W Europie na wolności wróble zwyczajne osiągają wiek 20 lat, w USA – 15. Najdłuższy odnotowany wiek życia to 23 lata, dotyczy jednak ptaka w niewoli.
Siedlisko
Wróble domowe dobrze zaadaptowały się do siedlisk ludzkich, niektóre ptaki nigdy nie mają kontaktu z elementami naturalnego środowiska z wyjątkiem parków i ogrodów. Obserwowano nawet wróbla żywiącego się nocą na 80. piętrze Empire State Building. Często wróble domowe odwiedzają fabryki i magazyny celem szukania pokarmu. Zdają się nie występować tylko w lasach równikowych, w tundrze i na pustyniach. Odnotowywane były od poziomu morza do około 4500 m n.p.m.
Występowanie
Wróbel domowy zamieszkuje Europę, Azję i północną Afrykę. Pierwotnie ptak półpustyń i stepów, pochodzi prawdopodobnie z Półwyspu Arabskiego i Azji Mniejszej. Skolonizował ludzkie osiedla wraz z rozwojem rolnictwa, prawdopodobnie przed kilkoma tysiącami lat. Występuje wszędzie tam, gdzie mieszka człowiek. Introdukowany (celowo lub przypadkiem) w Ameryce Północnej, Ameryce Południowej, Australazji i południowej Afryce.
W XIX i XX wieku należał do najpowszechniej występujących gatunków na terenach Polski, przenikając do języka potocznego i kultury ludowej we wszystkich regionach. W roku 1984, kiedy ochroną gatunkową objęto prawie wszystkie ptaki wróblowe, dla wróbla wyznaczono jedynie wiosenny okres ochronny. W latach dziewięćdziesiątych zaobserwowano spadek liczebności wróbla. W roku 1995 wróbel zwyczajny został objęty ścisłą ochroną gatunkową. Nadal jest to bardzo liczny ptak lęgowy, jednak wbrew powszechnemu mniemaniu nie jest najliczniej występującym ptakiem lęgowym w Polsce. Według szacunków Monitoringu Pospolitych Ptaków Lęgowych, w latach 2013–2018 krajowa populacja wróbla zwyczajnego liczyła 6 264 000 – 6 856 000 par lęgowych, co dawało mu trzecie miejsce po skowronku i ziębie.
Ochrona
Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową, wymaga ochrony czynnej. Na Czerwonej liście ptaków Polski został sklasyfikowany jako gatunek najmniejszej troski (LC).
