Gdzie się znajduje?
Pszczyna, uznawana za Perłę Górnego Śląska, otrzymała prawa miejskie w 1303 roku. Historycznie leży na Górnym Śląsku. Miasto było stolicą księstwa pszczyńskiego. Na przestrzeni lat ziemie pszczyńskie przechodziły z rąk do rąk, stąd bogata historia tego miejsca. Od 1548 roku przez ponad dwa wieki ziemią władali Promnitzowie. Następnie książęta Anhalt-Köthen-Pless. Ostatni z rodu Anhaltów oddał ziemię pszczyńską w ręce swojego siostrzeńca Jana Henryka X. Wywodził się on z magnackiego rodu von Hochbergów, jednego z najbogatszych rodów Rzeszy Niemieckiej – władali oni również m.in. wałbrzyskim zamkiem Książ.
Dojazd/dojście
Pszczyna leży na trasie z Katowic do Bielska-Białej, bez problemów można się dostać samochodem, czy pociągiem. Nawet pociągi Interciti z Warszawy do Bielska zatrzymują się w Pszczynie. Z dworca do rynku jest nieco ponad kilometr i dojść tam można w około 15 minut. A sam kościół Wszystkich Świętych zlokalizowany jest na północ od rynku, w drugiej linii zabudowy przyrynkowej, na wschód od zamku pszczyńskiego.
Historia
Niewiele wiadomo na temat wyglądu świątyni w średniowieczu. Jedynie kompleksowe badania archeologiczno-architektoniczne umożliwiłyby odtworzenie jej ówczesnego wyglądu. Prawdopodobnie od początku była murowana, niewykluczone również, że posiadała drewnianą nawę. Do prezbiterium przylegała murowana zakrystia, dobudowana w 1498 roku. Do XVI wieku przeznaczony był on wyłącznie dla mieszczan, natomiast mieszkańcy wiosek należących do parafii pszczyńskiej przychodzili do kościoła św. Jadwigi położonego na lewym brzegu rzeki Pszczynki, a administrowanego przez jednego z wikarych. Niestety kościół wraz z probostwem spłonął w czasie pożarów miasta w 1545 i 1622 roku. Został odbudowany przez muratora Jerzego Walentyna Meyera z Morawskiej Ostrawy. Swój obecny wygląd zawdzięcza jednak całkowitej przebudowie, która miała miejsce w 1748 r. po kolejnym pożarze miasta, tym razem przebiegała pod kierunkiem nadwornego architekta Promnitzów, Christiana Jähne. Nową świątynię wzniesiono wykorzystując mury starej. Wówczas kościół wyposażono w nowe, barokowe ołtarze. Od czasu reformacji, aż do 1630 r. należał do protestantów. Po odzyskaniu go przez katolików, duszpasterstwo w Pszczynie przez kilka lat prowadzone było przez księży jezuitów z Krakowa. W 1791 roku świątynia doczekała się renowacji (pod kierunkiem majstra murarskiego Gawrona), podczas której nadbudowano wieżę. W trakcie kolejnych prac (1849 r.) dobudowano boczną kaplicę. W 1814 roku przy odnowieniu budowli pracowali majstrowie Weicht, Pinkawa i Michalik. W latach 1930-1931 dobudowano boczną kaplicę od strony południowej i zakrystię od strony północnej. W czasie restauracji w 1957 roku zniszczono dekorację stiukową stropu nawy i prezbiterium, wykonaną w XVIII wieku przez pochodzącego z Bielska Antoniego Haila. W latach 1996-2001 wnętrze kościoła zostało odnowione. Przeprowadzono także renowację sarkofagów książęcych z krypty. Od 2019 roku trwają prace archeologiczne w krypcie. Podczas badań odkryto 21 datowanych na przełom XIII i XIV wieku grobów oraz wcześniejsze ślady osady mieszkalnej.
Co możemy zobaczyć
Kościół Wszystkich Świętych w Pszczynie reprezentuje styl późnego baroku i zgodnie ze zwyczajem jest orientowany. Murowany, potynkowany. Po wielu przebudowach, które zatarły cechy pierwotnego, późnobarokowego projektu, świątynia nie należy do zabytków wysokiej klasy. Ma trójboczne zamknięcie prezbiterium, do którego od północy przylegają kaplica z 1692 roku z kryptą oraz zakrystia wzniesiona w 1931 r., a od południa nowsza kaplica z emporą. Nad nawą dach siodłowy, nad kaplicami dachy trójspadowe. Na kalenicy nawy sześcioboczna wieżyczka na sygnaturkę z latarnią. Od zachodu przylega do nawy wysoka kwadratowa wieża o ścianach poszerzonych w przyziemiu. Wyższa kondygnacja wieży, z półkoliście zamkniętymi oknami, zwieńczona jest wydatnym, profilowanym gzymsem. Najwyższa kondygnacja wieży ośmioboczna, również zwieńczona gzymsem, nad nim tarcze zegarowe. Hełm wieży baniasty z ośmioboczną latarnią. W południowo-wschodnim narożniku, między nawą a wieżą, przybudówka mieszcząca schody.
Prostokątną nawę kościelną i prezbiterium przykrywa wspólny sufit z fasetą. Kaplice zaopatrzono w sklepienia kopulaste, a kruchtę w kolebkowe z lunetami. Tęcza zaakcentowana kompozytowymi pilastrami, podtrzymującymi belkowanie z gzymsem obiegającym kościół. Okna w prezbiterium zamknięte półkoliście, w nawie łukami spłaszczonymi.
We wnętrzu najważniejszym obiektem jest późnobarokowy, kulisowy ołtarz główny z XVIII stulecia. Jego ozdobą jest obraz olejny z adoracją św. Trójcy przez wszystkich świętych, z 1815 roku, pędzla Franciszka Frümla z Fulneku, jak również rzeźby św. Piotra, Pawła, Augustyna, Ambrożego i aniołów w głównej kondygnacji. Dwa ołtarze boczne z przełomu XVIII i XIX wieku, również o charakterze późnobarokowym, wykonane przez H. Waismana z Frydku. W ołtarzu po lewej umieszczono otaczany czcią, co dzień odsłaniany uroczyście obraz Matki Boskiej Pszczyńskiej, zwanej też Przedziwną, z 1764 roku, zamówiony u Jana Adermanna z Żar, któremu za jego wykonanie zapłacono 1 000 talarów. W prawym ołtarzu umieszczony jest barokowy obraz św. Jana Nepomucena. Naprzeciwko ołtarza głównego jest późnobarokowy, dwupoziomowy, drewniany chór muzyczny z XVIII wieku, wsparty na sześciu okrągłych słupach. Jego wklęsłowypukłe parapety, wybiegające na ściany boczne nawy, są dekorowane płycinami. Na górnej kondygnacji znajdują się organy, wykonane przez Stanisława Stankiewicza z Zatora, ufundowane przez Józefa ze Zborowa Zborowskiego, właściciela Ćwiklic, zaś sam chór ozdobiono polichromiami z motywami kwiatowymi. Witraże w kościele pochodzą z końca XIX wieku.
Do kaplicy św. Teresy prowadzi późnorenesansowy portal z piękną kutą kratą, ufundowanej w 1690 roku przez ks. proboszcza Franciszka Jana Szafrańskiego. W czasie ostatniej renowacji w kaplicy odkryto m.in. polichromie sklepienia. Ponadto znajduje się w niej cenna chrzcielnica z XVIII wieku.
Z XVIII wieku pochodzi drewniana, polichromowana figura Chrystusa „Ecce Homo”, umieszczona w kruchcie kościoła i chroniona współczesną kratą.
W bocznej kaplicy Św. Krzyża znajduje się krypta mieszcząca 14 metalowych trumien, w których od XVII w. chowano rodzinę książąt pszczyńskich.
W wieży na dwóch poziomach wiszą cztery dzwony. Dwa z nich zostały odlane w 1651 r., z fundacji Franciszka Hermana Promnitza, o analogicznej dekoracji zawierającej plakiety heraldyczne. Dwa mniejsze dzwony odlano w Ludwisarni Felczyńskich, w Taciszowie. Dzwony ważą kolejno ok. 270, 600, 650 i 1100 kg.
