Gdzie się znajduje?
Pszczyna, uznawana za Perłę Górnego Śląska, otrzymała prawa miejskie w 1303 roku. Historycznie leży na Górnym Śląsku. Miasto było stolicą księstwa pszczyńskiego. Na przestrzeni lat ziemie pszczyńskie przechodziły z rąk do rąk, stąd bogata historia tego miejsca. Od 1548 roku przez ponad dwa wieki ziemią władali Promnitzowie. Następnie książęta Anhalt-Köthen-Pless. Ostatni z rodu Anhaltów oddał ziemię pszczyńską w ręce swojego siostrzeńca Jana Henryka X. Wywodził się on z magnackiego rodu von Hochbergów, jednego z najbogatszych rodów Rzeszy Niemieckiej – władali oni również m.in. wałbrzyskim zamkiem Książ.
Dojazd/dojście
Pszczyna leży na trasie z Katowic do Bielska-Białej, bez problemów można się dostać samochodem, czy pociągiem. Nawet pociągi Interciti z Warszawy do Bielska zatrzymują się w Pszczynie. Z dworca do rynku jest nieco ponad kilometr i dojść tam można w około 15 minut.
Historia
Kształtowanie się rynku w Pszczynie w obecnej formie miało miejsce w XIV-XV w., kiedy miasto otoczone już było drewniano-ziemnymi obwarowaniami, których ślad wyznaczają dziś ulice Warowna i Piwowarska. Działki przy rynku zabudowane były początkowo drewnianymi, parterowymi domami krytymi strzechą, później gontem. Domy te były wielokrotnie niszczone przez pożary. Pierwszymi murowanymi obiektami rynkowymi były ratusz (budynek z 1658 r.) i kościół ewangelicki (z lat 1743-46), oba usytuowane w północnej pierzei. Po ostatnim, wielkim pożarze z 1748 roku zabudowę drewnianą powszechnie zastąpiły już budynki murowane. Przy rynku piętrowe (w bocznych ulicach często jeszcze parterowe), przeważnie dwutraktowe z dwuspadowymi dachami krytymi już najczęściej dachówką, ze sklepionymi kolebkowo, przelotowymi sieniami. Na przełomie XIX i XX w. kilka domów (w pierzejach północnej i wschodniej) uległo przebudowie i podwyższeniu o kolejne piętro. Zwarta zabudowa z XVIII-XIX wieku najlepiej zachowała się w pierzei południowej. Budynkiem zwracającym największą uwagę jest natomiast mieszcząca się w pierzei północnej narożna (róg ul. Ratuszowej), barokowa Frykówka.
Pierzeja zachodnia rynku nigdy nie została zabudowana domami mieszkalnymi. Jak wspomniano wyżej, tędy prowadziło dojście do zamku, od 1687 roku – przez istniejącą do dziś Bramę Wybrańców. Obok znajdował się browar, murowana słodownia, piekarnia z magazynem mąki, siedziba sądu książęcego oraz kilka stajen dla koni służby zamkowej. U wylotu bramy tradycyjnie stawały kramy z pieczywem. Wszystkie te zabudowania zniknęły w XIX w., głównie w związku z generalną przebudową założenia zamkowego w latach 1870-1874. Obecnie przestrzeń rynkowa zwęża się w kierunku zachodnim, płynnie przechodząc w ul. Wojska Polskiego. W 1922 r. stanęła tu brama triumfalna, przez którą 29 czerwca uroczyście wkroczyły do miasta wojska polskie (stąd nazwa ulicy).
Około 1900 roku rynek w Pszczynie wybrukowano, stanęły na nim żeliwne latarnie. Po II wojnie światowej rynek utracił swe funkcje targowe, a targowisko przeniesiono na plac pomiędzy ulicami Dworcową i Targową.
Dawniej rosło na nim szereg starych drzew, które jednak wycięto po II wojnie światowej. W latach 90. XX w. przebudowano płytę rynku i posadzono na jej obrzeżach platany. Powstała replika dawnej studni, a w części zachodniej w 2009 roku stanęła „ławeczka księżnej Daisy”. Latem odbywa się na nim szereg imprez plenerowych (w tym w maju wystawa ogrodnicza „Ogrody Daisy”), a zimą staje sztuczne lodowisko. Ostatnia przebudowa, poprzedzona pracami archeologicznymi, miała miejsce w 2015 roku W jej wyniku płyta rynku (pow. 0,32 ha) uzyskała nową nawierzchnię, a w części wschodniej powstał placyk z fontannami.
Zabudowa rynku
Jednym z najstarszych zabytków Pszczyny, a na pewno najstarszym budynkiem zespołu pałacowego zachowanym w niezmienionym kształcie, jest Brama Wybrańców, cenna atrakcja architektoniczna miasta. Zbudowana została w stylu późnego renesansu w 1687 roku, o czym świadczy zachowany w formie płaskorzeźby chronogram, umieszczony nad wjazdem. Budynek Warty postawiony jest na rzucie litery „L”, z piękną narożną basztą pokrytą stożkowym dachem.
Wśród najważniejszych obiektów znajdujących się na rynku w Pszczynie znajduje się z pewnością Ratusz, od początku swojego istnienia stanowiący siedzibę władz miejskich. Jego geneza sięga połowy XVII w. W 1738 roku do kamienicy dodano niedużą wieżę, na której umieszczono zegar. Podczas kolejnej przebudowy w 1861 roku dobudowano do niego piętro i powiększono znacznie budynek w głąb działki. W latach 30. XX w. dokonano natomiast gruntownej przebudowy ratusza nadając mu neorenesansowy kształt.
Z Ratuszem połączony jest neobarokowy kościół ewangelicki. Wcześniejszy kościół spłonął w 1905 roku, a obecny został oddany 1907 roku. Fasada kościoła od strony rynku ma okazały portal z dwiema kolumnami jońskimi, wielkie okna pierwszego piętra oraz zupełnie małe na parterze. Wewnątrz kościół obiegają charakterystyczne dla ewangelickich świątyń drewniane empory z dodatkowymi miejscami siedzącymi dla wiernych, zwraca także uwagę ołtarz z obrazem Wniebowstąpienie Pana Jezusa – dar księżnej Augusty Anhalt-Köthen. Z tyłu, ponad ołtarzem, widzimy niewielki chór muzyczny z organami.
Po prawej stronie Ratusza, przy ulicy Ratuszowej, znajduje się kamienica „Frycówka” (Rynek nr 3). Od XVI-XVII wieku mieścił się tu skład i Urząd Solny. Po pożarze z 1748 roku budynek został odbudowany w stylu barokowym, piętrowy, z facjatką z trójkątnym szczytem, ma pięcioosiową fasadę akcentowaną po bokach pilastrami, a w części środkowej – masywnymi półkolumnami, które podtrzymują wygięte belkowania. Skład soli w Pszczynie istniał do XIX wieku. W latach 1909 kamienicę nabyła rodzina Fricke. Richard Fricke, prowadzący jednocześnie restaurację kupiec, oprócz handlu artykułami spożywczymi polecał jako swoją specjalność wina węgierskie oraz niemieckie i francuskie szampany. W 1933 roku w kamienicy funkcjonował lokal gastronomiczny, a w zabudowaniach mieścił się skład artykułów kolonialnych, win i likierów. Po wojnie długo mieściła się tu restauracja o nazwie „Frykówka”, ale obecnie już zmieniła nazwę na „Międzywojenna”.
Na szczególną uwagę zasługuje również kamienica „Stara Piekarnia”. Dzisiaj jest to nazwa funkcjonującej przy hotelu „Zamkowym” klimatycznej restauracji serwującej dania kuchni regionalnej i europejskiej. Jej doskonałe położenie, a także klimatyczne wnętrza, czynią z niej jedną z atrakcji Pszczyny. Z jej frontowych okien rozciąga się jeden z najpiękniejszych widoków na pszczyński rynek i zamek książąt pszczyńskich. Sam budynek zaś jest obiektem zabytkowym, kamienica pochodzi bowiem z XVIII w.
Przy Rynku, pod nr 4 stała kamienica, w której mieszkał Martin Altsch (burmistrz Pszczyny w latach 1661-1663). W parterowym budynku, jako farbiarz z zawodu, prowadził niewielką farbiarnię. Zamieszkiwał z nim syn, Adam Gottfried Altsch (burmistrz Pszczyny w latach 1729-1739). Tragiczny pożar miasta w 1748 roku strawił całość majątku Altschów. Zgodnie z po pożarowymi zaleceniami miasta Altschowie złożyli deklarację o zamiarze szybkiej odbudowy własności. W miejsce parterowego budynku wystawili murowaną, piętrową kamienicę i parterową farbiarnię, na co uzyskali dofinansowanie w wysokości 320 talarów. Zwana jest teraz kamienicą byłego burmistrza Altscha.
Kamienica „U Lokaya” (Rynek nr 5) której nazwa, wzięła się od właściciela, przybyłego do Pszczyny z Mikołowa w 1904 roku – Alphonsa Lokay`a (nauczyciela, drukarza tamtejszej Drukarni Karola Miarki). Znający swój fach drukarz postanowił założyć w niej drukarnię, introligatornię oraz sklep z artykułami szkolnymi, biurowymi i książkami. W krótkim czasie rozpoczęto druk afiszów, widokówek, druków urzędowych oraz różnych pism okolicznościowych. Po śmierci Alphonsa Lokay`a jego syn Otmar, całkowicie zmodernizował zakład i zakupił nowoczesną maszynę drukarską na której rozpoczął druk czasopism i pism urzędowych. Z drukarni wychodziła m.in. Gazeta Urzędowa Miasta Pszczyny, Orędownik na Powiat Pszczyński oraz Urzędówka Starostwa Pszczyńskiego.
Na rogu wschodniej pierzei i ulicy Piastowskiej jest kamienica gdzie dawniej był „Zajazd pod Jodłowym Jeleniem”. Po tragicznym pożarze miasta w 1748 roku, ówczesny szynkarz Valentin Besky wybudował murowany dwukondygnacyjny dom z zapleczem, lecz z nieznanych przyczyn nie dokończył budowy. W roku 1796 całość kupił restaurator Johann Friedrich Seidel tworząc tu zajazd „Pod Jodłowym Jeleniem”. Przyjezdni handlarze mogli w nim odpocząć wykorzystując udostępniane miejsca do spania, w tym pokoje na doby i godziny. Kolejną przebudowę kamienicy prowadził Heinrich Roth, a właściwie jego córka Sophie Cohn z mężem. Rozbudowali całość tworząc część mieszkalną i hotel, a także restaurację. Obecnie część kamienicy zajmuje na oddział w Pszczynie WBK Bank Zachodni, a w pozostałej znajdują się lokale mieszkalne.
