Archikatedralny sobór św. Jura we Lwowie

Gdzie się znajduje?

Lwów to miasto na Ukrainie, położony jest na pograniczu wschodniego Roztocza (Roztocze Lwowskie) i Wyżyny Podolskiej, nad rzeką Pełtwią. Na początku 2020 roku, z liczbą mieszkańców wynoszącą niemal 725 tys., Lwów zajmuje siódme miejsce wśród najludniejszych ukraińskich miast.
Dojazd/dojście
Do Lwowa można dotrzeć samochodem, autobusem, pociągiem lub samolotem (lotnisko znajduje się około 6 km od centrum miasta).
Od Rynku do soboru św. Jura jest niecałe 2 km w kierunku zachodnim, czyli tak niecałe pół godziny pieszo.

Historia

Już w XIII w. na wzgórzu świętojurskim stała kaplica i domki mnichów-pustelników. Według legend mnisi zamieszkiwali też naturalne pieczary we wzgórzu. Około 1280 roku książę Lew wzniósł pierwszą drewnianą cerkiew i klasztor, które zostały spalone w 1340. W 1363 archimandryta Eutymiusz rozpoczął budowę nowej, murowanej z kamienia i cegły, świątyni. Prace prowadził i prawdopodobnie wykonał projekt pierwszy architekt lwowski Dorchi, znany też jako Doring. Roboty budowlane przeciągały się i zostały ukończone w 1437. Powstała ceglana, gotycka budowla,kryta dwuspadowym dachem, z niewysoką wieżą-dzwonnicą, charakterystyczna dla ówczesnego Lwowa. Położona daleko poza murami miejskimi świątynia ocalała podczas wielkiego pożaru Lwowa w czerwcu 1527. Stopniowo przybywało wokół niej kaplic. Wymienić wśród nich należy kaplicę św. Prokopa, ufundowaną w 1685 i ufundowaną 15 lat później z woli ihumena Dionizego Siatkiewicza kaplicę Opieki Matki Boskiej dla cudownego obrazu przeniesionego tu z Trembowli.
Po przeniesieniu do Lwowa siedziby diecezji prawosławnej z Halicza, w roku 1539, cerkiew św. Jura stała się soborem katedralnym. Diecezja lwowska pozostała ostoją prawosławia nawet po zawarciu unii brzeskiej w 1596 roku – przystąpiła do niej dopiero w 1700 roku.
Obecny sobór na wzgórzu św. Jura wzniesiony został z inicjatywy greckokatolickiego arcybiskupa kijowskiego Atanazego Szeptyckiego. Autorem projektu był Bernard Meretyn, lwowski architekt, jeden z najwybitniejszych przedstawicieli architektury rokokowej w Rzeczpospolitej. Prace budowlane rozpoczęto w 1744 r., po śmierci Meretyna w 1759 r. prowadził je Klemens Fesinger do ich zakończenia w 1764 r. Fesinger był też autorem projektu pałacu metropolitów wzniesionego w sąsiedztwie soboru katedralnego. W 1807 r. biskupstwo grekokatolickie we Lwowie podniesiono do godności arcybiskupstwa a katedra św. Jura stała się archikatedrą. W latach 1900-1944 metropolitą lwowskim był Andrzej Szeptycki, który wspierał dążenia Ukraińców do utworzenia niezależnego państwa w Galicji Wschodniej. Przez wielu Polaków Szeptycki uważany jest za osobę kontrowersyjną ze względu na swoją antypolską działalność, prowadzoną m.in. w pierwszych latach po zakończeniu I wojny światowej oraz przez brak potępienia zbrodni dokonywanych przez UPA na ludności polskiej. W 1946 r. władze sowieckie zlikwidowały nie tylko metropolię we Lwowie ale całą strukturę kościoła grekokatolickiego, która włączona została do cerkwi prawosławnej. W 1990 r. na wzgórze św. Jura powrócili grekokatolicy, wykorzystując zmiany ustrojowe następujące w ZSRR. W 2005 siedzibę metropolii przeniesiono do Kijowa, a Lwów pozostał siedzibą eparchii.

Co możemy zobaczyć

Monumentalny sobór św. Jura we Lwowie stanowi wielki pomnik sztuki swojej epoki. Zachwyca ogromem, dynamizmem śmiało zestawionych brył i ekspresją rzeźb. Stanowi, według niektórych, najdoskonalsze dzieło europejskiego późnego baroku. Łączy w bardzo oryginalny sposób sztukę rokokową z planem kościoła wschodniego. Wzniesiony jest na planie krzyża greckiego z przedłużonymi ramionami na planie wschód-zachód. Złożony jest z nawy, transeptu i prezbiterium. W narożnikach między nawą, prezbiterium i ramionami transeptu znajdują się cztery kaplice. Po obu stronach prezbiterium dostawione są przybudówki zakrystyjne. Smukła fasada frontowa wznosi się na wysokim cokole. Rozczłonkowana jest zdwojonymi pilastrami, wspierającymi przełamujący się wydatny gzyms, obiegający całą świątynię. Płaszczyzny między pilastrami mają wklęsło-wypukłe powierzchnie. Środkowa część fasady wysunięta jest nieco do przodu. Portal wejściowy ujmują kolumny połączone balustradą, na których ustawione są rokokowe posągi św. Atanazego i św. Leona, wykonane przez Jana Jerzego Pinzla. Dziełem tego wybitnego lwowskiego rzeźbiarza okresu rokoka jest też rzeźba św. Jerzego walczącego ze smokiem, umieszczona u szczytu fasady. W schodach prowadzących do kościoła znajduje się grota z rzeźbą św. Onufrego. Elewacje prezbiterium i ramion transeptu opięte są pilastrami i zwieńczone wazonami. Nawa główna, prezbiterium i ramiona transeptu nakryte są dachami dwuspadowymi. Nad skrzyżowaniem naw wznosi się kopuła, wsparta na wysokim, czworobocznym tamburze o zaokrąglonych narożach, opiętych parami pilastrów. Tambur u szczytu obiega balustrada ozdobiona wazonami. Nad kopułą wznosi się latarnia z krzyżem. Wewnątrz ściany kościoła rozczłonkowane są zwielokrotnionymi pilastrami dźwigającymi wydatne gzymsy. Centralna kopuła wsparta jest na czterech wielkich filarach. W narożnikami pomiędzy ramionami transeptu a nawą główną zbudowano cztery kaplice, przykryte niewielkimi kopułami. Prezbiterium, nawę i ramiona transeptu nakrywają sklepienia krzyżowe.
Wnętrze ma jednolity rokokowy wystrój, który pochodzi z okresu budowy kościoła. Składa się na niego kilka ołtarzy i ambona. Rokokowy ołtarz główny pochodzi z lat 1770-1771, którego jego autorstwo przypisuje się Sebastianowi Fesingerowi. W polu głównym ołtarzu umieszczony jest obraz Kazanie na górze, namalowany przez Franciszka Smuglewicza. Spod jego pędzla wyszedł też obraz Chrystusa na ścianie apsydy. Na uwagę zasługuje również rzeźbiony rokokowy ikonostas (którego wykonanie przypisywane jest Sebastianowi Fesingerowi) z obrazami pędzla Łukasza Dolińskiego i Jerzego Radziwiłowskiego. Na filarze, po lewej stronie ikonostasu wisi cudowna XVII-wieczna ikona Matki Boskiej Trembowelskiej (uratowana przed Turkami przez biskupa Józefa Szumlańskiego i przywieziona do Lwowa w 1673). Po przeciwnej stronie znajduje się rokokowa, drewniana ambona w postaci papieża Piusa IX siedzącego na tronie, dłuta Tadeusza Błotnickiego. Wystroju dopełnia sześć barokowych ołtarzy bocznych. Na ścianach umieszczone są marmurowe epitafia biskupów, z których najstarsze poświęcone są Atanazemu Szeptyckiemu (zm. 1746) i Leonowi Szeptyckiemu (zm. 1774). W krypcie pochowane są szczątki uznawane za należące do księcia ruskiego Jarosława Ośmiomysła, przewiezione tu z Halicza przed II wojną światową. W innej krypcie, udostępnionej wiernym, pochowani są metropolici greckokatoliccy: Sylwestr Sembratowycz, Andrzej Szeptycki, Josyf Slipyj, Wołodymyr Sterniuk i Myrosław Lubacziwśkyj.
Na wzgórzu świętojurskim łącznie z katedrą postawiono też budynek kapituły i pałac metropolitów. Budynek kapituły składa się z trzech części, przy czym dwa równolegle, barokowe skrzydła po obu stronach soboru katedralnego zostały zbudowane w 1767 według projektu Klemensa Fesingera. Oba skrzydła łączy dłuższy korpus poprzeczny, zbudowany w XIX w. Jego dekorację zewnętrzną stanowi boniowanie i lizeny natomiast szczyty zostały zwieńczone attykami z kartuszami i kamiennymi latarniami. W północno-zachodnim rogu wieńczy go wieża-dzwonnica nakryta neobarokowym hełmem, zbudowana w 1828 według projektu Józefa Semlera i przebudowana w 1865 według projektu Józefa Braunseisa. Wisi w niej dzwon, najstarszy na Ukrainie, zwany niegdyś Tatarem lub Dzwonem Lubarta (w księstwie włodzimierskim panował wtedy książę Lubart) – został on odlany w 1341 roku.
Pałac metropolitów został wzniesiony w 1762 roku naprzeciwko katedry według projektu Klemensa Fesingera. Fundatorem pałacu był Leon Szeptycki. Jest to dwukondygnacyjna, rokokowa budowla, przykryta mansardowym dachem z lukarnami, zawierająca elementy klasycystyczne (portyk z kolumnami toskańskimi). Część centralną budowli stanowi lekko wysunięty, trójosiowy ryzalit, poprzedzony portykiem wspartym na czterech kolumnach, nad którym znajduje się balkon z żeliwną balustradą. Całość wieńczy tympanon z kartuszem herbowym w środku, ozdobiony u szczytu i po bokach kamiennymi wazonami.