
Sarna, sarna europejska (Capreolus capreolus) to gatunek ssaka z rodziny jeleniowatych. Samica jest potocznie nazywana kozą, samiec rogaczem lub kozłem, młode zaś koźlętami.
Typ: strunowce Chordata, podtyp: kręgowce Vertebrata, gromada: ssaki Mammalia, rząd: parzystokopytne Artiodactyla, podrząd: przeżuwacze Ruminantia, rodzina: jeleniowate Cervidae, podrodzina: sarny Capreolinae, rodzaj: sarna
Biologia i występowanie
Sarna europejska ma długość ciała 1-1,3 m, wysokość w kłębie to około 75 cm, ogon bardzo krótki, długości kilku centymetrów. Masa ciała wynosi 15-30 kg w środkowej Europie, natomiast te ze wschodniej Europy i z Syberii, są znacznie cięższe (do 50 kg). Charakteryzuje je bardzo delikatna, zgrabna budowa ciała, długie i smukłe kończyny oraz taka sama szyja. Dzięki takiej sylwetce z nieco uniesionym tyłem ciała zwierzę to zręcznie przeciska się wśród gęstego podszytu i krzewów. Latem sarna ma ubarwienie czerwonawobrunatne, a zimą – szarawobrunatne. Podobnym zmianom podlega także „lustro” obramowujące okolice odbytu – w zimie jest ono czysto białe, podczas gdy w lecie wpada w odcień żółtawo-biały. Czasami zdarzają się osobniki zupełnie czarne, natomiast białe (albinosy) są zupełnie rzadkie. Plamy są charakterystyczne tylko dla młodych osobników. Samiec na każdym pniu ma nie więcej niż trzy odrostki. Jego poroże (parostki) jest małe, wyrasta pionowo z czoła i zagina się w mniejszym stopniu do tyłu niż u innych jeleniowatych. Biologiczne znaczenie rozwidlenia poroża jest podobne, jak u innych jeleniowatych – pozwala ono na oparcie się przeciwnikowi podczas walki, co zapobiega dotkliwym obrażeniom, które nawet dla zwycięzcy mogą mieć poważne konsekwencje. Sarny mają znakomicie rozwinięty węch, który nie tylko ostrzega je przed wrogami i niebezpieczeństwem, ale służy także do kontaktowania się między sobą. Dzięki dobremu słuchowi reagują na każdy obcy dźwięk, często można też usłyszeć ich szorstkie, głębokie „szczekanie”.
Zachowanie
Sarny europejskie w okresie od późnej jesieni do wiosny żyją w stadach złożonych z kilku do kilkudziesięciu osobników prowadzonych przez doświadczoną samicę. Najczęściej w ciągu dnia sarny robią dłuższe przerwy na odpoczynek, a pozostałą część czasu przeznaczają na żerowanie – starają się przeplatać te czynności, gdyż ich niewielki żwacz nie może pomieścić tyle pożywienia, aby wystarczyło go na cały dzień przeżuwania. Jest to również korzystne dla lepszego przyswojenia pokarmu. Ich zachowania społeczne zmieniają się okresowo: podczas gdy zimą tolerują obecność innych osobników i przebywają w mniejszych bądź większych grupach, wiosną ugrupowania te się rozpadają. Stają się terytorialne, starają się znaleźć jak najlepsze tereny dla wychowu młodych, których bronią przed innymi osobnikami.
Sarna jest gatunkiem roślinożernym. Jest dosyć wybredna pod względem pokarm, zawsze poszukują roślin i pędów szczególnie bogatych w składniki odżywcze, unikając w ten sposób trudno strawnego balastu. Lubią świeże źdźbła traw, młode pędy drzewek i krzewów, zboża i lucernę.
Rozmnażanie
Ciąża u saren zapłodnionych w okresie letniej rui (od połowy lipca do połowy sierpnia) trwa prawie 10 miesięcy, a w przypadku zapłodnienia w listopadzie lub grudniu – 4,5 miesiąca (zimowa ruja występuje u kóz niezapłodnionych w czasie rui letniej). U saren zapłodnionych w lecie przez pierwsze 5 miesięcy występuje zjawisko ciąży przedłużonej (utajonej) polegającej na zahamowaniu rozwoju zarodka w stadium blastuli na okres około 150 dni. Wykocenie odbywa się w maju lub czerwcu. Samica rodzi w odosobnionym miejscu od 1 do 3 koźląt. Pozostawia je w ukryciu podchodząc do ich kryjówki tylko na czas karmienia. W pierwszych dniach życia koźląt kontakty matki z dziećmi oraz między rodzeństwem są ograniczone do niezbędnego minimum. Relacje rodzinne nasilają się po dołączeniu młodych do stada. Młode zaczynają pobierać pokarm roślinny w drugim tygodniu życia, do 6 tygodnia mają po bokach tułowia po 3 rzędy białych plamek. Koźlęta pozostają przy kozie przez rok, a czasem dłużej. Dojrzałość płciową sarna europejska osiąga w wieku 2 lat.
Siedlisko
Siedliskiem sarny są równinne i górskie (do 2400 m n.p.m.) rzadkie lasy liściaste i mieszane oraz zarośla. W Europie – oprócz populacji leśnej – występuje populacja polna, która przystosowała się do życia na otwartych terenach uprawnych, łąkach, a nawet w ogrodach w pobliżu osiedli i miast.
Występowanie
Obecny zasięg występowania sarny europejskiej obejmuje Europę, Azję Mniejszą i region Morza Kaspijskiego. W Azji występuje blisko z nią spokrewniona sarna syberyjska, do niedawna traktowana jako podgatunek sarny europejskiej – zasięgi występowania obydwu gatunków graniczą ze sobą w górach Kaukazu. W Polsce sarna europejska jest gatunkiem pospolitym w całym kraju, najliczniejszym w jego zachodniej części.
Sarna europejska jest zwierzęciem łownym zaliczanym do kategorii zwierzyny grubej (zwierzyny płowej) i podlega sezonowej ochronie łownej. Okres polowań na kozły rogacze trwa od 11 maja do 30 września, natomiast na kozy i koźlęta polowania prowadzi się od 1 października do 15 stycznia.
Według danych GUS (Mały Rocznik Statystyczny Polski 2010), pozyskanych na podstawie inwentaryzacji zwierzyny łownej, liczebność polskiej populacji sarny europejskiej wynosi około 828 tysięcy osobników. W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii LC (least concern – niskiego ryzyka).
