Gdzie się znajduje?
Poznań jest historyczną stolicą Wielkopolski, miastem wojewódzkim. Położone na Pojezierzu Wielkopolskim. To piąte pod względem liczby ludności miasto w Polsce (532 048 mieszkańców w grudniu 2020 r.) i ósme pod względem powierzchni (261,9 km²).
Dojazd/dojście
Poznań jest miastem tak znanym w Polsce, że raczej nie ma problemu, aby się tam dostać. Przez miasto przebiega autostrada A2, jak i inne drogi dojazdowe z różnych kierunków oraz jest dobre połączenie kolejowe. Przy dworcu jest też dworzec autobusowy linii krajowych i międzynarodowych.
Katedra jest położona na wyspie Ostrów Tumski, pomiędzy rzeką Wartą i Cybiną. Od dworca do katedry jest ponad 3 km. Można więc skorzystać z transportu miejskiego – tramwajem linii 17 zajmie to 20 min., natomiast autobusem nieco dłużej (i to z przesiadkami).
Historia
Bazylika archikatedralna Świętych Apostołów Piotra i Pawła jest najstarszym zabytkiem Poznania. Jej początki sięgają utworzenia w 968 r. biskupstwa poznańskiego. Palatium Mieszka I, które powstało ok. 966 roku znajdowało się w obrębie fasady obecnej katedry. Fragmenty jego potężnych kamiennych fundamentów znajdują się blisko dwa metry pod ziemią. Do prostokątnego, piętrowego pałacu przylegała okrągła kaplica Najświętszej Marii Panny. Była to Kaplica Dąbrówki, pierwsza świątynia na ziemiach Polski z lat 965–966. Ufundowała ją czeska księżniczka, gdy została żoną przechodzącego na chrześcijaństwo Mieszka. Naprzeciw pałacu, wewnątrz dużego grodziska, powstało za Mieszka baptysterium z misami chrzcielnymi dla ludu.
Budowę pierwszej katedry pw. św. Piotra, trójnawowej bazyliki przedromańskiej, rozpoczął książę Mieszko I około 968 roku. Był to obiekt murowany z okrzesków martwicy łąkowej i granitu, tynkowany, długości około 48 metrów. Położona na wyspie zwanej Ostrów Tumski w Poznaniu, otoczonej korytem Warty i Cybiny, sięga samych początków chrześcijaństwa w Polsce, połowy X wieku. Została zniszczona w latach 1038–1039 w czasie reakcji pogaństwa i najazdu czeskiego księcia Brzetysława. Budowa nowej, dwuwieżowej bazyliki romańskiej z ciosów kamiennych trwała od 1039 do 1058 roku. Około 1243 r. rozebrano wschodnią część świątyni, stawiając na jej miejscu wczesnogotyckie prezbiterium z cegieł.
Badania archeologiczne przeprowadzone w 1946 roku odsłoniły liczne fragmenty pierwotnej katedry poznańskiej, co pozwala ustalić, iż wzniesiona została jako bazylika trójnawowa z prezbiterium zamkniętym absydą, z zachodnim masywem wieżowym. Posiadała krypty grobowe, identyfikowane przez badaczy jako prawdopodobne groby monarsze: księcia Mieszka I i króla Bolesława Chrobrego.
W połowie XIV wieku dobudowano gotycki korpus nawowy, a na przełomie XIV/XV wieków wybudowano nowe gotyckie prezbiterium. Równocześnie wzniesiono większość kaplic otaczających świątynię. Pożar w 1622 roku zniszczył dach kościoła i hełmy wież. W latach 1636–1650 katedrę gruntownie przebudowano w stylu barokowym. W 1725 roku huragan przewrócił hełmy wież i zerwał dachy W 1772 r. wielki pożar zniszczył wnętrze świątyni. Podczas odbudowy która trwała do 1783 roku katedra otrzymała formy barokowe. Wtedy też przebudowano fasadę, wg projektu Efraima Schroegera. W 1790 roku zawaliła się wieża południowa, znów więc przebudowano frontową elewację, którą zaprojektował Bonawentura Solari. W 1815 z inicjatywy późniejszego biskupa, księdza Teofila Wolickiego powstał komitet budowy nowej kaplicy pod przewodnictwem hr. Edwarda Raczyńskiego. Zaakceptowano projekt Franciszka Lanciego, który zakładał powstanie, na miejscu gotyckiej kaplicy Najświętszej Marii Panny, mauzoleum w stylu bizantyjskim na planie ośmioboku. Kaplicę przebudowano w latach 1836–1837, zaś wyposażenie skompletowano do roku 1841.
We wnętrzu znajduje się neogotycki sarkofag pierwszych władców Mieszka I i Bolesława Chrobrego. Ponad grobowcem znajduje się obraz Bolesław Chrobry i Otton III u grobu św. Wojciecha.
Klasycystyczna fasada katedry dotrwała do roku 1945. W czasie II wojny światowej Niemcy zamienili katedrę na magazyn. W 1945 r. katedra została uszkodzona w wyniku ostrzału artyleryjskiego i wybuchł pożar. Zniszczeniu uległa fasada, runęły sklepienia nawy głównej i prezbiterium. Szczęśliwym trafem ocalały kaplice otaczające prezbiterium i nawy. Odbudowa prowadzona w latach 1948–1956, wg projektu Franciszka Morawskiego przywróciła świątyni formy gotyckie z przełomu XIV i XV wieków, wtedy m.in. zrekonstruowano szczyt zachodni, wnętrze nawy i prezbiterium nakryto sklepieniami. Do roku 1960 odrestaurowano kaplice.
Kościół katedralny był miejscem wielu wydarzeń historycznych. Do takich należały m.in. pogrzeby średniowiecznych królów i książąt. Świątynia jest najstarszą nekropolią władców z dynastii piastowskiej. W 1300 r. król Wacław II poślubił w katedrze Ryksę, córkę Przemysła II. W 1341 r. król Kazimierz Wielki zawarł w niej drugi z kolei związek małżeński – z Adelajdą, córką landgrafa heskiego Henryka II Żelaznego, połączony z koronacją nowej królowej. Dwa lata później córka Kazimierza Wielkiego Elżbieta wyszła za mąż w katedrze za Bogusława V, księcia wołogojsko–słupskiego. Tutaj także w 1807 r. odbył się ślub gen. Jana Henryka Dąbrowskiego z Barbarą Chłapowską.
W 1962 roku 23 listopada papież Jan XXIII nadał świątyni tytuł Bazyliki Mniejszej.
W świątyni rozpoczęto w dniach 16–17 kwietnia 1966 r. obchody Tysiąclecia Chrześcijaństwa w Polsce. W 1983 roku odwiedził katedrę papież Jan Paweł II.
W posadzce nawy głównej z okazji Wielkiego Jubileuszu Chrześcijaństwa Roku 2000 wmurowano płytę z brązu upamiętniającą pierwszego biskupa Polski – Jordana.
Co możemy zobaczyć
Bazylika archikatedralna Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Poznaniu jest trójnawowym kościołem bazylikowym, z obejściem wokół prezbiterium. Do naw bocznych i obejścia przylega 12 kaplic i 2 zakrystie. Świątynia ma 81 m długości i 43,5 m szerokości. Wysokość nawy głównej wynosi 24,5 m, wież ok. 62 m, a wieżyczek nad obejściem – 44 m. W fasadzie znajduje się ostrołukowy, uskokowy portal z profilowanych i glazurowanych cegieł. Osadzone w nim drzwi brązowe ze scenami z życia św. Piotra i św. Pawła wykonano w 1979 roku, wg projektu Kazimierza Bieńkowskiego. Nad portalem wysokie okno gotyckie z wpasowaną w zakończeniu rozetą. Mocno oskarpowana fasada między wieżami posiada gotycki szczyt schodkowy z blendami. Od zachodu dostawione są dwie wieże na przedłużeniu naw bocznych, zaś od wschodu trzy wieże nad przęsłami obejścia prezbiterium. Wieże zachodnie są kwadratowe, opięte przyporami i nakryte w 1952 r. rekonstruowanymi hełmami nawiązującymi do form późnobarokowych. Wieże wschodnie są wieloboczne i nakryte barokowymi hełmami.
Wnętrze świątyni odzyskało po II wojnie światowej formy gotyckie. W prezbiterium odtworzono sklepienie krzyżowo-żebrowe, zaś w nawach gwiaździste. Witraże zaprojektowali: Wacław Taranczewski, Stanisław i Maria Powaliszowie. W świątyni znajduje się wiele cennych dzieł sztuki, część z nich trafiła tu po 1945 roku. Późnogotycki ołtarz główny z 1512 r. przeniesiono z Góry Śląskiej na Dolnym Śląsku. Jest to ołtarz szafiasty, poliptyk, z dwoma parami ruchomych skrzydeł. W części środkowej ustawione są figury matki Boskiej z Dzieciątkiem, św. Barbary i św. Katarzyny. W czterech kwaterach skrzydeł zewnętrznych umieszczone są rzeźby 12-tu świętych niewiast. Nad ołtarzem znajduje się późnobarokowy krucyfiks oraz barokowe figury Matki Boskiej i św. Jana. Późnogotyckie stalle z początku XVI wieku sprowadzono ze Zgorzelca. Późnobarokowa ambona i takaż chrzcielnica z roku 1720 pochodzą z dawnego kościoła ewangelickiego w Miliczu. Na filarze za tronem arcybiskupim wisi cenny gobelin flamandzki z 1 połowy XVII wieku. Wiele cennych dzieł sztuki znajduje się w kaplicach. W Złotej Kaplicy, wzniesionej wg projektu Franciszka Lanciego w latach 1835–1841 z wykorzystaniem starszych murów, urządzono mauzoleum Mieszka I i Bolesława Chrobrego. W ołtarzu kaplicy umieszczony jest obraz Wniebowzięcie NMP, będący kopią dzieła Tycjana. Na prawo ustawiony jest neogotycki sarkofag ze szczątkami Mieszka I i Bolesława Chrobrego. Powyżej zawieszony jest obraz Edwarda Brzozowskiego Bolesław Chrobry i Otton III u grobu św. Wojciecha. Po lewej stronie ustawiony jest spizowy pomnik obu władców wykonany przez Christiana Raucha na zlecenie Edwarda Raczyńskiego. Nad nim zawieszony jest obraz Januarego Suchodolskiego Mieszko kruszący bałwany. W kaplicy św. Cecylii znajduje się barokowy obraz św. Cecylii grającej na organach z 1. połowy XVII w., którego autorem jest włoski malarz Giovanni Francesco Barbieri zwany Guercino. W kaplicy Świętego Krzyża znajduje się monumentalny nagrobek Górków, wykonany w 1574 roku przez Hieronima Canavesiego, uważany za najlepsze dzieło renesansowej rzeźby w Wielkopolsce. Dominują w nim wykonane z czerwonego marmuru leżące postacie Andrzeja Górki (zm. 1551), kasztelana poznańskiego i jego żony Barbary (zm. 1545). W obejściu, obok drzwi do zakrystii wikariuszowskiej, usytuowany jest nagrobek biskupa Benedykta Izdbieńskiego dłuta wybitnego rzeźbiarza polskiego renesansu Jana Michałowicza z Urzędowa. Obok wejścia do kaplicy Serca Pana Jezusa znajduje się wczesnogotycka płyta nagrobna Teodoryka Pradela, zmarłego 1383 roku, znaleziona w tym miejscu w 1954 roku pod posadzką. W 1990 roku powróciło do katedry 5 gotyckich i renesansowych, spiżowych płyt nagrobnych z XIV i XV wieku. Zostały one wywiezione w czasie okupacji do Niemiec a odnaleziono je w magazynach Ermitażu w Sankt Petersburgu. Część z nich powstała w norymberskim warsztacie Vischerów.
Kaplica Matki Boskiej Anielskiej powstała w latach 1652–1656 z połączenia mniejszych kaplic jako miejsce spoczynku biskupa Andrzeja Szołdrskiego. W jej wnętrzu, na łukach oddzielających kaplicę od nawy, widać resztki renesansowej polichromii: ornament roślinny z połowy XVI wieku i postaci apostołów z 1616 roku. W barokowym ołtarzu wisi obraz Niebieskie Jeruzalem pędzla Krzysztofa Boguszewskiego z 1628 roku. Naprzeciwko ołtarza znajduje się nagrobek inicjatora przebudowy kaplicy – biskupa Andrzeja Szołdrskiego (zm. 1650) z 1663 roku. Między oknami znajduje się barokowe epitafium proboszcza Zygmunta Cieleckiego (zm. 1652).
W barokowym ołtarzu wisi obraz Niebieskie Jeruzalem pędzla Krzysztofa Boguszewskiego z 1628 roku.
W kaplicy Świętej Trójcy w prawej nawie znajduje się pomnik nagrobny biskupa Adama Konarskiego, wykonany przez Hieronima Canavesiego. W kaplicy św. Stanisława biskupa umieszczono 1995 r. – w 700 rocznicę koronacji Przemysła II – okazałą brązową płytę nagrobną króla, zaprojektowaną przez Mariana Koniecznego. W ołtarzu kaplicy św. Marcina znajduje się obraz Krzysztofa Boguszewskiego z 1628 r. przedstawiający Wjazd św. Marcina do Amiens, na którym święty otrzymał rysy królewicza Władysława.
Relikty najstarszych budowli katedralnych znajdują się w krypcie pod korpusem nawowym. Obok najwcześniejszego grobowca Mieszka I i Bolesława Chrobrego, zachowała się tam prawie połowa wapiennej misy chrzcielnej o średnicy ok. 5 m. Przypuszcza się, że jest ona pozostałością baptysterium zbudowanego w czasach Mieszka I, jeszcze przed powstaniem pierwszej katedry. W 966 roku właśnie w Poznaniu tu na Ostrowie Tumskim Mieszko I przyjął chrzest. Zobaczyć tam można też fragmenty murów dwóch pierwszych budowli katedralnych, przedromańskiej i romańskiej. Romańskie lico kamiennego muru zachowało się także w dolnej części wieży południowej.
