Gdzie się znajduje?
Jest powiedzenie, Wszystkie drogi prowadzą do Rzymu, co oznacza, że starożytni Rzymianie zbudowali potężną sieć dróg, o łącznej długości około 70 tys. km, które prowadziły do stolicy imperium i tym sposobem ułatwiały przemieszczanie się kupców i legionów. Rzym od starożytności znany jest jako Wieczne Miasto (łac. Roma Aeterna), a także „stolica świata” (łac. caput mundi – dosłownie „głowa świata”). Obecnie Rzym to stolica Włoch i potężna metropolia, ma powierzchnię 1287 km² i liczbę ludności 2 825 661, będąc trzecim co do wielkości miastem Unii Europejskiej.
Dojazd/dojście
Panteon zlokalizowany jest na obszarze zwanym Polem Marsowym, który rozpościerał się na zachód od republikańskich murów otaczających centrum starożytnego miasta. Wejście jest od Placu Rotundy (wł. Piazza della Rotonda), który ozdabia Fontanna Panteonu (wł. Fontana del Pantheon).Najbliższa stacja metra to Barberini, wchodząca w skład linii A. Jest ona oddalona o około 700 m od Panteonu. Alternatywnie możemy dojechać autobusem – najbliższy przystanek, Largo di Torre Argentina, oddalony jest o około 400 m.
Historia
Pierwotnie Panteon był prostokątną świątynią ufundowaną ku czci boskich patronów Rzymu około roku 27 p.n.e. przez Agryppę, zięcia i najbliższego współpracownika cesarza Oktawiana Augusta. Świątynia została poświęcona tytularnym bóstwom rodu julijskiego. Uległ on jednak zniszczeniu wskutek wielkiego pożaru Rzymu. Około roku 125 został odbudowany staraniem cesarza Hadriana, ale już w zmienionej formie – na planie okręgu. Pozostawiono jednak oryginalny, zachowany po pożarze prostokątny portyk z kolumnadą i z napisem fundacyjnym na belkowaniu frontonu, poświęconym Agryppie. Portyk został wówczas przekryty potężnymi brązowymi dźwigarami długości 11,8 m, o których w 1450 r. wspominał architekt Leone Battista Alberti. Podczas najazdu barbarzyńców na Rzym w V wieku świątynia została uszkodzona.
W roku 609 cesarz wschodniorzymski Fokas podarował Panteon papieżowi Bonifacemu IV, który adaptował wnętrze budowli na kościół Santa Maria ad Martyres (Najświętszej Marii Panny od Męczenników) – kazał przenieść szczątki wielu męczenników z chrześcijańskich katakumb i umieścić je w Panteonie. Dzięki temu stał się on odtąd miejscem kultu chrześcijańskiego, nie został rozebrany jak większość innych świątyń starożytnego Rzymu. W roku 663 na polecenie cesarza Konstansa II zdjęto brązowe, pozłacane płytki pokrycia kopuły wykorzystując kruszec do bicia monet. Wierzch kopuły został pokryty ponownie w roku 735, kiedy papież Grzegorz III zlecił pokrycie kopuły i dachu portyku Panteonu blachą ołowianą.
W XIV wieku Panteon został zamieniony w fortecę. W okresie renesansu został odnowiony. Pracami kierował Rafael Santi, który później został w nim pochowany. W Panteonie spoczywają również zwłoki włoskich królów Wiktora Emanuela II (grobowiec ukończony w 1888) i Humberta I.
Panteon był największą budowlą kopułową na świecie. Prostota i regularność budowli, piękno poszczególnych elementów, znakomity materiał konstrukcyjny, nadają całemu jej wnętrzu majestatyczny charakter, mimo wielu strat i zubożeń. M. in. papież Urban VIII (Maffeo Barberini) obawiając się ataku niemieckich protestantów na swą siedzibę kazał brązowe kwiatony z tympanonu i dźwigary z portyku Panteonu (a także inne brązowe elementy antycznych rzymskich budowli, m.in. term Karakalli) wyłamać z murów, zaś z uzyskanych tą drogą 230 ton brązu kazał w 1632 r. odlać działa, a resztę metalu przeznaczył na wykonanie kolumn spiralnych według projektu Berniniego nad grobem św. Piotra w bazylice św. Piotra w Watykanie. Mieszkańcy Rzymu skwitowali to powiedzeniem: Quod non fecerunt barbari, fecerunt Barberini (czego nie zniszczyli barbarzyńcy, zniszczył Barberini). Zburzono wtedy średniowieczną dzwonnicę, a po bokach budowli dobudowano dwie wieżyczki (nazywane pogardliwie oślimi uszami Barberiniego), rozebrano je dopiero w 1883 roku. Ołtarz główny i absydę odnowił papież Klemens XI (1700-1721), a nowy ołtarz zaprojektował Alessandro Specchi. W 1749 roku przeprowadzono gruntowną renowację polichromowanej, marmurowej dekoracji ściennej. W 1873 roku posadzka została odrestaurowana w sposób wierny oryginalnemu projektowi. Wyburzone zostały budynki przylegające do prawej, zachodniej strony kościoła, aby stworzyć obecną Via della Rotonda.
W maju 2018 roku poświęcono nowy, pozłacany ołtarz główny z brązu „pro populo”. Rzeźbiarzem jest Federico Severino. Jest to bardzo imponujące dzieło w formie płaskorzeźby, przedstawiające scenę z Księgi Objawienia z Barankiem Bożym i Męczennikami odzianymi w biel. Dzieło nawiązuje do Drogi Krzyżowej i ambony tego samego artysty.
Co możemy zobaczyć
Panteon w Rzymie jest rotundą o średnicy 43,6 m i takiej samej wysokości. Przed wejściem do świątyni znajduje się dobudowany trzyrzędowy westybul 16 kolumn w porządku korynckim, które tworzą układ trójnawowy. Środkowa nawa prowadzi do wnętrza rotundy, które oddziela ogromny portal. Nawy boczne zakończone są niszami, w których stały dawniej posągi Augusta i Agryppy. Wieńczy go fronton, pod którym, na belkowaniu widnieje inskrypcja: M AGRIPPA L F COS TERTIVM FECIT/M(arcus) Agrippa L(ucii)F(ilius) CO(n)S(ul) TERTIVM FECIT, którą można przetłumaczyć jako „Wzniesiony przez Marka Agryppę, syna Lucjusza, kiedy był po raz trzeci konsulem”. Wysokość portyku wraz z tympanonem wynosi 25,0 m.
Kopuła budowli odlana jest z niezbrojonego, monolitycznego betonu z centralnym otworem (oculusem) o średnicy ok. 7,9 m, jedynym otworem w kopule oświetlającym wnętrze. Ponieważ otwór nie ma przykrycia, posadzka na środku jest lekko wklęsła z odpływem na zewnątrz do odprowadzania wód opadowych. Struktura kopuły jest pozbawiona nadmiernej masy oraz usztywniona żebrami przez zastosowanie kasetonów, a masywne ściany bębna podporowego kopuły zostały usztywnione i uelastycznione (na ich ruchy od zmian termicznych) przy jednoczesnym znacznym obniżeniu ich masy poprzez regularnie rozmieszczone wnęki. Siły poziomego rozporu kopuły zostały zrównoważone przez nadbudowanie w postaci schodkowo spiętrzonych siedmiu pierścieni dociążających płaszcz kopuły w polu jej oparcia na bębnie podporowym ścian Panteonu. Liczba kaset kasetonowych wynosi dwadzieścia osiem w każdym z pięciu koncentrycznych okręgów, które oczywiście stają się mniejsze w miarę zbliżania się do otworu na środku – oculusa. Zapewnia on jedyne naturalne światło i powietrze w kościele po zamknięciu drzwi.
Prostokątne i półkoliste wnęki występują przemiennie w murze ściany podpierającej kopułę.
Ołtarz główny i absyda zostały przebudowane przez papieża Klemensa XI, zaprojektował Alessandro Specchi. W absydzie umieszczono kopię ikony Madonny w stylu bizantyjskim. Oryginał, znajdujący się obecnie w Kaplicy Kanoników Laterańskich, datowany jest na XIII wiek, chociaż tradycja twierdzi, że jest znacznie starszy. Stalle chóru dodano w 1840 roku, a zaprojektował je Luigi Poletti. Od 2018 roku jest nowy, pozłacany ołtarz główny z brązu „pro populo”.
Po prawej stronie są następujące ołtarze i kaplice:
Ołtarz św. Mikołaja poświęcony jest św. Mikołajowi z Bari, a w jego ołtarzu znajduje się płótno przedstawiające Madonnę Pasową i św. Mikołaja
Kaplica Zwiastowania, w której znajduje się fresk Zwiastowania przypisywany Melozzie da Forli lub Antoniazzo Romano, po bokach są marmurowe anioły pochodzące z XVII wieku. Dawniej, w tym miejscu znajdowała się chrzcielnica.
Ołtarz Matki Bożej Królowej jest poświęcony jest Matce Bożej Królowej Nieba, a znajduje się w nim anonimowe dzieło szkoły toskańskiej z XV w., Koronacja Matki Bożej.
Grobowiec króla Wiktora Emanuela II znajduje się drugiej kaplica eksedry, dawniej poświęcona Duchowi Świętemu. Grobowiec składa się z dużej brązowej płyty zwieńczonej rzymskim orłem i herbem domu Sabaudzkiego. Złota lampa nad grobowcem płonie na cześć Wiktora Emanuela III, który zmarł na wygnaniu w Aleksandrii w Egipcie w 1947 roku.
Ołtarz św. Anny, z rzeźbą Lorenza Ottoniego przedstawiającą św. Annę z Matką Boską.
Kaplica Matki Boskiej od Balustrady jest obraz szkoły umbryjskiej z XV wieku, Madonna Miłosierdzia między św. Franciszkiem a św. Janem Chrzcicielem. Jest on również znany jako Madonna z Balustradą , ponieważ pierwotnie wisiał w dużej niszy po lewej stronie portyku, gdzie był chroniony balustradą.
Ołtarz św. Cecylii ze statuą św. Rasio autorstwa Bernardino Camettiego, wykonana w 1725 roku.
Po lewej stronie umieszczone są:
Ołtarz św. Atanazego z figurą św. Atanazego, wykonaną w 1717 roku przez Francesca Moderatiego.
Kaplica Ukrzyżowania, gdzie można zobaczyć rzymski mur z cegły z trzema wnękami. Drewniany krucyfiks na ołtarzu pochodzi z XV wieku. Na lewej ścianie znajduje się płótno Pietro Labruzziego, Zesłanie Ducha Świętego, z 1790 roku, a po prawej płaskorzeźba kardynała Conslaviego przedstawiająca papieżowi Piusowi VII pięć prowincji przywróconych Stolicy Apostolskiej, wykonana przez duńskiego rzeźbiarza Bertela Thorvaldsena w 1824 roku.
Ołtarz Matki Boskiej na Skale i grób Rafaela. Znajdują się w nim szczątki doczesne – Ossa et cineres (Kości i popioły), jak głosi napis na sarkofagu – wielkiego artysty Rafaela . Jego „oficjalna” narzeczona, Maria Bibbiena, została pochowana po prawej stronie sarkofagu. Była siostrzenicą kardynała Bernardo Doviziego i zmarła, zanim ona i Rafael mogli się pobrać. Sarkofag został podarowany przez papieża Grzegorza XVI , a na jego inskrypcji widnieje napis ILLE HIC EST RAPHAEL TIMUIT QUO SOSPITE VINCI / RERUM MAGNA PARENS ET MORIENTE MORI, co oznacza „Tu leży Rafael, przez którego matka wszystkich rzeczy (Natura) bała się zostać pokonana, gdy żył, a gdy umierał, sama umrzeć”. Obecny układ pochodzi z 1911 roku i został zaprojektowany przez Antonio Muñoza. Popiersie Rafaela z 1833 roku, jest dziełem Giuseppe Fabrisa. Nad grobowcem znajduje się statua znana jako Madonna del Sasso (Madonna na Skale), nazwana tak, ponieważ opiera jedną stopę na głazie. Została zamówiona przez Rafaela i wyrzeźbiona przez Lorenzetto w 1524 roku.
Grobowiec króla Umberto I i jego żony Margherity di Savoia znajduje się w drugiej kaplicy eksedry po lewej stronie, naprzeciwko kaplicy jego ojca. Kaplica pierwotnie była poświęcona św. Michałowi Archaniołowi, a następnie św. Tomaszowi Apostołowi. Grobowiec składa się z płyty alabastrowej oprawionej w pozłacany brąz, z alegorycznym przedstawieniem Hojności, ołtarz z herbem królewskim jest dziełem Cirilliego.
Ołtarz św. Agnieszki ma figurę św. Agnieszki autorstwa Vincenzo Felici. Popiersie po lewej stronie to portret Baldassare Peruzzi.
Kaplica św. Józefa, na ołtarzu znajduje się statua św. Józefa i Dzieciątka Jezus autorstwa Vincenzo de Rossi. Po bokach znajdują się obrazy Francesco Cozzy, Pokłon pasterzy i Pokłon Trzech Króli (z 1661 r.).
Ołtarz Wniebowzięcia z obrazem Andrei Camasseiego przedstawiającym Wniebowzięcie NMP z 1638 r. (obecnie, dla bezpieczeństwa, zastąpione jest kopią).
