Kompleks Muzeów Watykańskich (Musei Vaticani) to jedna z największych placówek kulturalnych świata, na którą składają się eksponaty gromadzone na przestrzeni wieków przez kolejnych papieży.
Kompleks liczy 13 muzeów mieszczących się w 2 pałacach watykańskich. Oprócz Muzeów Watykańskich w skład kompleksu wchodzi również Pałac Apostolski (lub inaczej Pałac Watykański), w którym zobaczymy Kaplicę Sykstyńską oraz prywatne apartamenty i pokoje reprezentacyjne papieży. Muzea Watykańskie z Pałacem Watykańskim połączone są długimi galeriami wykorzystywanymi również jako pomieszczenia wystawowe.
Gdzie się znajduje?
Watykan to siedziba najwyższych władz Kościoła katolickiego, gdzie rezyduje papież. To najmniejsze państwo świata pod względem powierzchni (0,44 km²) i najmniejsze niepodległe państwo pod względem liczby ludności (825). Znajduje się na prawym brzegu Tybru, w zachodniej części Rzymu.
Dojazd/dojście
Wejście do Muzeów Watykańskich znajduje się w północnej części murów watykańskich. Do środka prowadzi monumentalna brama z 1930 roku. Brama wejściowa oddalona jest o około kilometr od Placu św. Piotra. Jeśli chcielibyśmy przyjechać metrem to możemy wysiąść na jednej ze stacji linii czerwonej: Ottaviano lub Cipro, skąd do przejścia będziemy mieć trochę ponad 500 m.
Do muzeum z reguły jest duża kolejka, największe tłumy przy kasach pojawiają się zaraz po otwarciu, są to zarówno grupy, jak i osoby prywatne. Po około 1-2 lub 3-4 godzin po otwarciu, kolejki się zauważalnie zmniejszają (lub znikają) i w środku jest spokojniej. Wszystko zależy jednak od konkretnego dnia i może się zdarzyć, że przychodząc na 11.00 możemy trafić na kolejkę długą na dziesiątki metrów. Można też kupić bilet przez internet, minusem jest obowiązkowa opłata rezerwacyjna wynosząca 4€. Plusem natoniast brak potrzeby stania w kolejce do biletów – mając zakupiony bilet online możemy ją ominąć.
Historia
Muzeum Watykańskie zostało założone przez dwóch papieży. Wszystko zaczęło się od Klemensa XIV (1769-1774) i papieża Piusa VI (1775-1799). Byli pierwszymi, którzy udostępnili ogółowi społeczeństwa kolekcję dzieł sztuki Państwa Watykańskiego w celu promowania kultury wśród ludzi. W drugiej połowie 1700 roku papieże Klemens i Pius postanowili przekształcić prywatną kolekcję w zorganizowaną przestrzeń wystawienniczą. W ten sposób powstał pierwszy zalążek Muzeów Watykańskich. Pierwszym budynkiem kompleksu muzealnego było Muzeum Piusa-Klementynki, nazwane imieniem tych dwóch papieży-założycieli.
Muzeum Pio Clementino zostało założone przez papieża Klemensa XIV w 1771 roku, zostało rozbudowane przez jego następcę papieża Piusa VI. To najważniejsze greckie i rzymskie dzieła sztuki przechowywane w Watykanie. Inne ważne pomieszczenia wchodzące w skład Muzeum Pio Clementino to Sala Zwierząt, Galeria Kandelabry, Sala Okrągła, Sala Muzy i Galeria Statuetek.
Muzeum Egipskie zostało otwarte przez papieża Grzegorza XVI w 1839 roku. Muzeum składa się z 9 pomieszczeń, w których znajduje się imponująca kolekcja starożytności starożytnego Egiptu. Większość z nich znaleziono w Rzymie, inne pochodzą z Willi Hadriana w Tivoli. Wśród najważniejszych rzeźb można podziwiać „Głowę faraona Mentuhotepa II” który panował ok. 2061-2010 r. p.n.e. Dla większości, jednak to mumie są, bez wątpienia, główną atrakcją, którą można znaleźć w Muzeum Egiptu.
Muzeum Chiaramonti zostało założone przez Barnabę Chiaramonti, najbardziej znanego jako papież Pius VII, w 1808 roku. Muzeum Chiaramonti jest zamknięte dla publiczności i jest dostępne tylko na życzenie. W głównej galerii, zaprojektowanej przez Bramante’a i Canovę, znajdują się piękne rzeźby.
Bogata kolekcja zgromadzona przez papieża Piusa XI w celu reorganizacji kolekcji obrazów, należących wcześniej do różnych papieży. Wiele z wystawionych dzieł pochodzi z Paryża po Kongresie Wiedeńskim (1815) dzięki wstawiennictwu rzeźbiarza Antonio Canovy. To Pinacoteca, składająca się z 18 pokoi w porządku chronologicznym z obrazami z okresu od średniowiecza do XIX wieku.
Co prezentuje muzeum
Obecnie zgromadzono w nich, w różnych działach, najbogatszą kolekcję dzieł sztuki z całego świata. Na wystawach znajduje się nawet 20 000 eksponatów, a placówka w swoich zbiorach posiada ich trzy razy więcej. W skład Muzeów wchodzą m.in.:
Muzeum Pio-Clementino (Museo Pio-Clementino) – zapoczątkowała kolekcja rzeźb antycznych zgromadzona przez Klemensa XIV i Piusa VI. Najważniejsze rzeźby z jego kolekcji wystawiano w tamtym czasie na dziedzińcu nazywanym Dziedzińcem Statui (Cortile delle Statue). Wśród prac znajdowały się takie arcydzieła jak Apollo Belwederski czy Tors Belwederski (zawdzięczające swoją nazwę Pałacowi Belwederskiemu) oraz odnaleziona na terenie ruin Złotego Domu Nerona Grupa Laokoona. Kolekcja powiększała się przez kolejne wieki i dziś Watykan może pochwalić się wieloma starożytnymi arcydziełami. Inne ważne pomieszczenia wchodzące w skład Muzeum Pio-Clementino to: Oktagonalny dziedziniec (Cortile Ottagono) właśnie tu stoi grecka rzeźba pt. Grupa Laokoona i Apollo Belwederski ), Sala Muz (Sala delle Muse) z posągiem przedstawiającą Apollina z muzami (II wiek) oraz innymi rzeźbami znalezionymi w Willi Cassiusa niedaleko Tivoli, Sala Greckiego Krzyża (Sala a Croce Greca) z sarkofagami św. Heleny (matki cesarza Konstantyna Wielkiego) oraz Konstancji (jego córki), Sala Zwierząt (Sala degli Animali) – na dwóch salach wystawiono tu mozaiki oraz rzeźby związane bezpośrednio z motywem zwierząt, Galeria Masek (Gabinetto delle Maschere) – wyróżniająca się mozaikami podłogowymi przywiezionymi z Willi Hadriana w Tivoli oraz Sala Bigi (Sala della Biga) z majestatycznym rydwanem zaprzężonym w dwa konie, który w czasach antycznych nazywany był właśnie bigą.
Pinakoteka – muzeum powstałe podczas pontyfikatu Piusa VI. Gromadzi obrazy od wczesnego renesansu do XIX wieku. Można w niej zobaczyć dzieła takich mistrzów jak Giotto, Bellini, Leonardo da Vinci, Caravaggio, Domenichino, Guido Reni i wielu innych. W salach Pinakoteki znajduje się także zbiór ikon bizantyjskich. Galeria obrazów zgromadzona przez Piusa VI została wywieziona przez Francuzów. Po kongresie wiedeńskim zbiory odtworzył Canova, odzyskując część kolekcji. Pius XI, po traktatach laterańskich, zreorganizował Watykan i w 1932 przeniósł do obecnej siedziby. Kolekcja liczy 432 obrazy, prócz tego fragmenty fresków i ołtarzy.
Gregoriańskie Muzeum Etruskie (założone w 1836) i Muzeum Egipskie (założone w 1839 przez Grzegorza XVI) gromadzi zabytki pochodzące z wykopalisk prowadzonych na terenach południowej Etrurii i w Egipcie.
Muzeum Misyjno-Etnologiczne (założone w 1925 przez Piusa XI). Muzeum Podzielone jest na 2 części: pierwszą (Il Percorso principale) poświęcona tylko historii różnych religii w poszczególnych krajach pozaeuropejskich. Muzeum to podzielone jest na 25 działów obejmujących różne kraje lub większe strefy kulturowo-religijne (Chiny, Japonia, Korea, Tybet – Mongolia, Indochiny, subkontynent Indii, Indonezja – Filipiny, Polinezja, Melanezja, Australia, Etiopia, Madagaskar, Afryka, Ameryka, Persja). Ta część jest ogólnie dostępna dla publiczności. Druga część jest to muzeum – etnologii (Il Percorso secondario). Ten dział mogą oglądać wcześniej umówione grupy. Eksponaty w muzeum to głównie dary ofiarowywane papieżom oraz z wykopalisk. W latach 1967–1996 dyrektorem tego muzeum był Polak ks. Józef Penkowski.
Muzeum Chiaramonti – powstało z inicjatywy Piusa VII w 1807, gromadzi kolekcję rzeźb antycznych powstałych w okresie od I wieku p.n.e. do III wieku.
Wzdłuż trasy prowadzącej do Kaplicy Sykstyńskiej, znajduje się Galeria Map Geograficznych, nazwa pochodzi od serii map topograficznych zamówionych przez papieża Grzegorza XIII namalowanych na ścianach przez Ignazio Danti.
W Sali Sobieskiego eksponowany jest obraz Jana Matejki przedstawiający Jana III Sobieskiego po zwycięstwie pod Wiedniem. Na obrazie król podaje list z wiadomością o pokonaniu Turków księdzu, który przekazuje go wraz ze zdobytym sztandarem papieżowi. Obraz został podarowany przez Jana Matejkę papieżowi Leonowi XIII z okazji obchodów 200. rocznicy stoczenia zwycięskiej bitwy.
Apartamenty Borgia (Appartamento Borgia) to prywatne apartamenty w Pałacu Apostolskim, których dekoracje powstały w trakcie pontyfikatu papieża Aleksandra VI (Rodrígo de Borgia) pod koniec XV wieku. Po śmierci Aleksandra pokoje przestały być jednak wykorzystywane aż do końca XIX wieku, kiedy to papież Leon XIII odrestaurował freski oraz inne prace i udostępnił pokoje szerszej publiczności. Głównym autorem fresków był Bernardino di Betto nazywany Pinturicchio, który w swojej pracy wykorzystał styl tzw. groteski.
Zaraz za Apartamentami Borgia (i częściowo również w nich) papież Paweł VI w 1973 roku utworzył Galerię Współczesnej Sztuki Sakralnej (Collezione d’Arte Contemporanea). Wśród dzieł znanych artystów zobaczymy m.in. Pietę autorstwa Vincenta van Gogha (w typowym dla tego artysty stylu) oraz rzeźbę pt. Le Penseur dłuta Auguste Rodina.
Do ciągu muzealnego zostały włączone Stanze, czyli pomieszczenia ozdobione freskami m.in. przez Rafaela oraz Kaplica Sykstyńska.
Sale Rafaela (Stanze di Raffaello) to cztery reprezentacyjne pomieszczenia Pałacu Apostolskiego, które na zamówienie wspomnianego już wcześniej papieża Juliusza II ściennymi malowidłami ozdobił Rafael Santi wraz z uczniami. Juliusz nie chciał mieszkać w apartamentach zajmowanych przez zdemoralizowanego poprzednika Aleksandra VI, więc zdecydował się na stworzenie nowej wystawnej części. W Sali Konstantyna (Stanza di Constantino) przedstawiono sceny z życia Konstantyna Wielkiego, pierwszego chrześcijańskiego cesarza Rzymu (malowidła zostały stworzone już po śmierci Rafaela i prawdopodobnie są dziełem jego ucznia Giulio Romano). Sceny w pomieszczeniu przedstawiają: Objawienie Krzyża, Bitwę Konstantyna z Maksencjuszem, Chrzest Konstantyna w baptysterium na Lateranie i Donację Rzymu. Sala Heliodora (Stanza di Eliodoro) nawiązuje swoją nazwą do jednego z malowideł przedstawiającego scenę Wypędzenie Heliodora ze świątyni. Co ciekawe, w lewym rogu Rafael umieścił trzy postacie: siebie, papieża Juliusza II oraz swojego przyjaciela Marcantonio Raimondiego. Są tam również sceny Wyzwolenie św. Piotra i Msza Bolseńska. Sala Podpisów (Stanza della Segnatura)to pomieszczenie służące Juliuszowi jako biblioteka. Nazwa nawiązuje do tego, że wcześniej papież podpisywał w tej sali oficjalne dokumenty i listy (tzw. bulle papieskie). Był to pierwszy z udekorowanych apartamentów. Każdy z fresków miał być alegorią jednego z tematów: Filozofii, Literatury, Teologii oraz Prawa. Tutaj zobaczymy słynny fresk pt. Szkoła Ateńska, które przedstawia antycznych filozofów (motyw Filozofii). Motyw Literatury przedstawia poetów i artystów na wzgórzu Parnas, a motyw teologii Spór o Najświętszy Sakrament. Sala Pożaru Borgio (Stanza dell’Incendio di Borgo) to pomieszczenie w którym organizowano oficjalne spotkania Państwa Papieskiego. W środku zobaczymy cztery imponujące malowidła ścienne: Koronacja Karola Wielkiego, Bitwa o Ostię, Pożar w Borgio i Przysięga Leona III.
Kaplica Sykstyńska zlokalizowana jest praktycznie na samym końcu kompleksu Muzeów Watykańskich i żeby się do niej dostać musimy przejść przez długi rząd galerii i korytarzy. Powstała między 1475 a 1483 rokiem podczas pontyfikatu Sykstusa IV – to właśnie od imienia tego papieża wywodzi się nazwa kaplicy. Po śmierci lub ustąpieniu papieża organizowane jest konklawe (zgromadzenie mające na celu wybranie nowej głowy kościoła). Jest znana z fresków Michała Anioła oraz innych mistrzów renesansu, z czego najbardziej znany jest Sąd Ostateczny Michała Anioła.
Na Wystawie powozów i karoc (Padiglione delle Carrozze) zobaczymy powozy konne, samochody i inne pojazdy wykorzystywane przez papieży. W kolekcji znajdują się tak różnorodne eksponaty jak samochód Fiat Campagnola,w którym postrzelono Jana Pawła II czy XIX-wieczna kareta nazywana Gran Gala Berlina.
Widok ogólny
Dziedziniec szyszki
Muzeum Pio-Clementino – Oktagonalny dziedziniec
Muzeum Pio-Clementino – Sala Muz
Galeria Map Geograficznych
Sale Rafaela
Kaplica Sykstyńska
Wystawa powozów i karoc