Bazylika katedralna św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty w Toruniu

Gdzie się znajduje?

Toruń jest jednym z najstarszych miast Polski (prawa miejskie uzyskał w 1232 roku). W czasach Rzeczypospolitej Obojga Narodów Toruń był jednym z najbogatszych i zarazem jednym z czterech największych miast Królestwa Polskiego, miastem królewskim i hanzeatyckim, które uzyskało w 1365 roku prawo składu. Miastem posiadającym autonomiczne uprawnienia polityczne, w tym m.in. prawo do czynnego uczestnictwa w akcie wyboru króla.
Dojazd/dojście
Do Torunia łatwo dotrzeć. Miasto od zawsze położone jest na skrzyżowaniu ważnych, wielkich szlaków komunikacyjnych, które decydowały o jego pomyślnym rozwoju. Toruń jest jednym z ważniejszych w krajów węzłów drogowych. Poza dojazdem indywidualnie, można też znaleźć połączenia autobusowe.
Do Torunia docierają bezpośrednio pociągi ze wszystkich większych miast Polski. W Toruniu są trzy dworce kolejowe, jednak najważniejszy jest Toruń Główny. Jest on jednak oddalony od Starego Miasta o jakieś 2 km, chcąc się tam dostać, najlepiej wsiąść w autobus linii 22 lub 27.

Historia

Kościół pod podwójnym wezwaniem św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty to główna świątynią Torunia. Historia świątyni jest burzliwa i obfituje w liczne wydarzenia. Budowa trwała bardzo długo, a jej efektem był kościół tak wspaniały, że od razu Torunianie uznali go za najpiękniejszą świątynię swego miasta. Bazyliki nie omijały także przykre historie. Nawiedzają ją pożary, dotykają bunty religijne oraz długoletnie spory protestantów i katolików o przejęcie świątyni. Kościół śś . Janów odgrywał istotną rolę w życiu Torunian. To właśnie tu odbywały się wszystkie uroczystości miejskie, tu odprawiano uroczyste nabożeństwa z udziałem odwiedzających chętnie Toruń królów polskich, a do 1518 roku miały w tej świątyni miejsce wybory do władz miejskich.
Pierwszy kościół parafialny był budowlą drewnianą, zbudowaną w 1251 roku na pierwotnym centralnym placu miasta. Już pomiędzy 1263 a 1269 rokiem spłonął w pożarze Torunia. Budowa nowego, już teraz po strasznej lekcji ceglanego kościoła, przypada na lata 1270–1330. Około pierwszej połowy XIV wieku dobudowano boczne kaplice od północnej strony a rząd kaplic południowych powstaje na przełomie wieków XIV i XV. Po jednej kaplicy przypada na każde przęsło nawy. Wkrótce, przed 1388 rokiem, zostaje podwyższona nawa główna, co oznacza, że hala przekształca się tym samym w budowlę typu bazyliki.
Od początku świątynia i oka­la­ją­cy ją plac były centrum życia politycznego i go­spo­dar­cze­go miasta. 52-metrowa wieża zo­sta­ła zbudowana w latach 1407–1433 przez Jana Gotlanda. Na wieży wisi dzwon, dru­gi co do wiel­ko­ści w Polsce – Tuba Dei (Trą­ba Boża), odlany w 1500 r. przez Marcina Schmidta w Toruniu. Dzwon waży 7238 kg, a jego dol­na średnica wynosi 218 cm.

Co możemy zobaczyć

Późnogotycki kościół św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty w Toruniu zbudowany z cegły, złożony jest z trójnawowego, czteroprzęsłowego korpusu z niskim trójprzęsłowym prezbiterium. Przy prezbiterium od północy znajdują się przybudówki zakrystyjne. Do korpusu od zachodu dostawiona jest kwadratowa, trójkondygnacjowa wieża nakryta dachem czterospadowym. Do naw bocznych przylegają rzędy kaplic rozmieszczonych między przyporami. Elewacje kościoła opięte są uskokowymi przyporami, między którymi rozmieszczone są okna ostrołukowe trójdzielne. Okno wschodnie prezbiterium jest czterodzielne z maswerkiem. Korpus i prezbiterium nakryte są dachami dwuspadowymi, nad kaplicami bocznymi nawy jednospadowe. Portale do krucht są prostokątne, nakryte półkolistymi arkadami i zwieńczone wimpergami w ośli grzbiet. Wewnątrz nawy korpusu nakryte są sklepieniami gwiaździstymi. W nawach bocznych sklepienia pięcioodporowe. W prezbiterium pierwsze i trzecie przęsło nakryte sklepieniami krzyżowo-żebrowymi, zaś przęsło środkowe sklepieniem gwiaździstym. Sklepienia w korpusie wsparte są na trzech filarach o rzucie wydłużonego ośmioboku.
Wejście do kościoła pro­wa­dzi przez kruch­tę północną. Prze­cho­dząc przez bra­mę w murze cmen­tar­nym, mijamy stu­dzien­kę z końca XVI w. Kruchta jest XV-wieczna, zwieńczona ceramiczną attyką uważaną za najstarszą tego typu w Pol­sce, z pierwotnymi dębowymi odrzwiami. Wnę­trze jest halowe o sklepieniu gwiaź­dzi­stym, całe pobielone, z pozostawieniem licz­nych fragmentów gotyckiej i późniejszej po­li­chro­mii.
Pre­zbi­te­rium jest naj­starszą częścią kościoła, jego bu­do­wę roz­po­czę­to ok. 1260 r., a w koń­cu XIII w. roz­po­częto bu­do­wę głów­ne­go korpusu o za­ło­że­niu ha­lo­wym, trój­na­wo­wym i trój­przę­sło­wym. W pre­zbi­te­rium na ścianach bocznych wi­docz­ne są malowane na cegle krzyże kon­se­kra­cyj­ne, a na sklepieniach medaliony z końca XIII w. Nad całością dominuje oł­tarz główny św. Wolfganga z początku XVI w. roboty to­ruń­skiej. W polu głównym ołtarza ustawione są rzeźby śś. Wolfganga, Bartłomieja i Jakuba. W bocznych skrzydłach śś. Grzegorza, Hieronima, Ambrożego i Augustyna.  Nad ołtarzem umieszczony jest kru­cy­fiks gotycki z pierw­szej ćwierci XIV w. Za ołtarzem znajduje się okno o pięknym ma­swer­ku, z witrażem wykonanym przez Edwarda Kwiatkowskiego w latach po­wo­jen­nych, z pozostawionymi w ma­swer­ku frag­men­ta­mi witraży gotyckich. Po bo­kach okna dwie olbrzymie postacie patronów kościoła: św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty z połowy XIV w. Poniżej umiesz­czo­no szaf­ki ścienne z pięknymi kutymi kratami. Sa­kra­men­ta­rium po­cho­dzi z 1384 r., a szafa na księgi liturgiczne z 1385 r. Z końca XIV w. pochodzi wielkie malowidło na ścianie północnej, nad wej­ściem do zakrystii. Przed­sta­wia ono Ukrzy­żo­wa­nie po­łą­czo­ne z Drzewem Jessego i Są­dem Osta­tecz­nym. W prawej części personifikacje 7 grze­chów głównych, u do­łu sceny zrzucania po­tę­pio­nych do piekła. Kaplica pierwsza z lewej na­le­ża­ła do bractwa szyperskiego. Ołtarz z ob­ra­zem św. Barbary pochodzi z ok. 1700 r. Na konsoli widoczny jest Chrystus Boleściwy z XV w., a naprzeciw ołtarza ob­raz z początku XVIII w. z Kazaniem Chry­stu­sa na łodzi szyperskiej i świecznik w kształ­cie kotwicy. Kaplica druga na­le­ża­ła do brac­twa tragarzy zbożowych. Za­wie­ra ro­ko­ko­wy ołtarz św. Józefa z II połowy XVIII w. i boazerie z tego samego czasu. Przy fi­la­rze międzynawowym mieści się ołtarz z I połowy XVII w. z obrazem Zdję­cie z Krzy­ża, wzo­ro­wa­nym na obrazie Ru­ben­sa. W kaplicy trzeciej znajduje się ba­ro­ko­wy ołtarz św. Ignacego Loyoli z po­cząt­ku XVIII w., a na filarze obok póź­no­ba­ro­ko­wy ołtarz św. Krzyża z 1739 r., z kru­cy­fik­sem z połowy XIV w. Kaplica Naj­święt­sze­go Sakramentu, pierwsza od stro­ny wschodniej, zawiera rokokowy oł­tarz z 1753 r. fundacji mi­strza kra­wiec­kie­go Andrzeja Stachurskiego. Na ta­ber­na­ku­lum Chrystus Boleściwy z XV w., w oł­ta­rzu ob­raz Ostatniej Wieczerzy z lat 20. XVIII w. Obok, na ścianie wschod­niej, wi­docz­ne są organy ba­ro­ko­we z 1688 r. Za or­ga­na­mi wi­docz­na jest pier­wot­na wy­so­kość ko­ścio­ła z początku XIV wie­ku. Poniżej malowidła umiesz­czo­na jest kon­so­la z popiersiem Mojżesza z początku XV w., na której stoi kopia Pięk­nej Madonny. Oryginał wywieźli Niemcy w czasie wojny i ślad po nim zaginął. Na ścianie po pra­wej stronie znajduje się pły­ta nagrobna z brązu burmistrza to­ruń­skie­go Jana z So­est i jego małżonki, wy­ko­na­na ok. 1371 r. w warsztacie brugijskim. Obok przy fi­la­rze znajduje się ołtarz ba­ro­ko­wy z ob­ra­zem Nie­po­ka­la­nej z ok. 1700 r.
Nawa główna zawiera organy i chór mu­zycz­ny z XIX w., pośrodku nawy wiszą dwa duże póź­no­go­tyc­kie świeczniki z figurą Matki Boskiej, wy­ko­na­ne z brązu przez toruńskiego lu­dwi­sa­rza Andrzeja Ku­gel­ha­na w 1580 r.  W nawie znajduje się rokokowa ambona z XVIII w., przeniesiona z nieistniejącego kościoła dominikanów. 
W nawie południowej, na ścianie wschodniej, znajduje się barokowy ołtarz św. Franciszka Ksawerego z ok. 1680 r., z rzeź­ba­mi i ornamentyką nawiązującą do dzia­łal­no­ści misyjnej w krajach eg­zo­tycz­nych. Obok mieści się kaplica św. Jana Ne­po­mu­ce­na z późnogotycką rzeźbą Chry­stu­sa Zmartwychwstałego z końca XV w. Na ścia­nie między kaplicami, na owalnej tarczy z sześcioma herbami, widoczny jest por­tret trumienny Pawła Działyńskiego, zmar­łe­go w 1649 r., starosty nie­szaw­skie­go i ino­wro­cław­skie­go, wojewody troc­kie­go. Na­prze­ciw, przy filarze mię­dzy­na­wo­wym, póź­no­ba­ro­ko­wy ołtarz z 1739 r. z go­tycką rzeźbą z I po­ło­wy XV w., przed­sta­wia­jącą Marię Magdalenę uno­szoną przez aniołów. W na­stęp­nej kaplicy ołtarz z 1719 r. z obrazem Matki Boskiej powierzającej Dzieciątko św. Sta­ni­sła­wo­wi Kostce, pędzla Bartłomieja Strobla z 1634 r. W trzeciej kaplicy ro­ko­ko­wy oł­tarz z barokowym obrazem Na­ucza­nie Matki Boskiej. Przy sąsiednim fi­la­rze mię­dzy­na­wo­wym jest ołtarz ba­ro­ko­wy z  rzeźbą św. Anny Samotrzeciej z XVI w. Na filarze przed czwartą kaplicą póź­no­re­ne­san­so­we epitafium Anny Pir­ne­sius zmar­łej w 1576 r. W tej samej ramie obraz przed­sta­wia­ją­cy św. Hieronima, wzo­ro­wa­ny na lizbońskim obrazie Albrechta Düre­ra, dzie­ło być może ni­der­landz­kie­go ma­la­rza dzia­ła­ją­ce­go w Toruniu, Hansa Mi­cha­ła z Am­ster­da­mu.
Ostatnia kaplica zwana jest Ko­per­ni­kowską. W stojącej tu chrzcielnicy go­tyc­kiej – odlanej z brązu w II połowie XIII w., z późnobarokową pokrywą – chrzczony był Mikołaj Kopernik. Po prawej stronie u gó­ry epi­ta­fium Mikołaja Kopernika, ufun­do­wa­ne w r. 1589 przez toruńskiego le­ka­rza i humanistę Melchiora Pir­ne­siu­sa. W pół­ko­li­stym zwieńczeniu portret króla Jana Olbrachta z herbami Prus i Korony. Po­ni­żej stoi pomnik Mikołaja Kopernika wy­ko­na­ny w 1766 r. przez krakowskiego rzeź­bia­rza W. Rojowskiego na zlecenie księ­cia Józefa A. Jabłonowskiego. Tablica obok epitafium Kopernika poświęcona jest dwóm biskupom warmińskim urodzonym w Toruniu: Janowi III zwanemu Abezier, zmarłemu w 1424 r., i Łukaszowi Wat­zen­ro­de zmarłemu w 1489 r., wujowi Mikołaja Kopernika – ufundowana została w r. 1724 przez Jakuba K. Rubinkowskiego. Ołtarz manierystyczny z ok. 1620 r. za­wie­ra póź­no­go­tycką rzeźbę z początku XV w., przed­sta­wia­jącą Za­śnię­cie NMP. Pod ścia­na­mi gotyckie stalle z XVI w. kupców to­ruń­skich, którzy byli opiekunami tej ka­pli­cy. Ka­pli­ca została odrestaurowana i upo­rząd­ko­wa­na z okazji 500 rocznicy uro­dzin Ko­per­ni­ka w r. 1973, wtedy tak­że wy­ko­na­no wi­tra­że wg projektu W. Ko­zio­ła oraz od­kry­to gotyckie okratowane okno w stronę kruch­ty. Po prawej stronie ka­pli­cy, na ścia­nie, renesansowe epi­ta­fium bur­mi­strza wschowskiego Krzysz­to­fa Flo­ria­na zmar­łe­go w 1587 r., ze sceną Wnie­bo­wzię­cia Elia­sza. Wychodzimy przez XV-wieczną kruchtę po­łu­dniową z za­cho­wa­ny­mi pier­wot­ny­mi drzwiami. Na górnej czę­ści wie­ży tarcza zegarowa z XV w., skie­ro­wa­na w stro­nę Wisły i daw­ne­go por­tu.