Gdzie się znajduje?
Piekary Śląskie leżą nad rzeką Brynicą, w północnej części Wyżyny Śląskiej, na północ od Bytomia, na trasie do Świerklańca.
Pierwsza wzmianka o Piekarach pochodzi z 1253 roku. Pierwsze zapisy nazwy wsi w dokumentach średniowiecznych brzmiały Pecare, a później Peccari theutonicale (1332 rok). W okresie międzywojennym do 1934 roku obowiązywała nazwa Wielkie Piekary (lub Piekary Wielkie); 1 kwietnia 1934 roku Wielkie Piekary połączono z Szarlejem w gminę. Miastem zostały od 1 stycznia 1940 roku, ale z powodu okupacji niemieckiej dekret został wprowadzony w życie dopiero dnia 13 lutego 1947 roku. Piekary Śląskie wchodzą w skład Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii.
Dojazd/dojście
Bazylika w Piekarach Śląskich usytuowana jest w centrum miasta przy ul. Bytomskiej. Dojazd jest bardzo łatwy, miasto leży przy autostradzie A1, natomiast A4 przebiega przez Katowice, skąd też bez problemu można dojechać do Piekar. Jeśli wybieramy autobusy ZTM, to z Katowic jeżdżą linie: 5, 168 i 860; z Bytomia 53 i 114, a z Tarnowskich Gór 5 i 192.
Historia
Pierwsze udokumentowane wzmianki o Piekarach pochodzą z XI wieku. W następnych stuleciach pozostawały pod panowaniem zniemczonych książąt śląskich. Poczynając od XV wieku, osada zaczęła się rozwijać w związku z eksploatacją odkrytych złóż rud cynku i ołowiu. W XVIII stuleciu nasiliła się kolonizacja i germanizacja na tych terenach, wywołująca dążenie do obrony polskości. Dzisiaj Piekary są największym na Śląsku i drugim po Częstochowie ośrodkiem pielgrzymkowym w Polsce.
Pierwszy, drewniany kościół wybudowano w Piekarach w latach 1303–1318. Pięć wieków później, w 1842 roku ówczesny proboszcz Jan Ficek rozpoczął budowę neoromańskiej świątyni. Z dawnego kościoła pozostał tylko ołtarz główny, który obecnie znajduje się w kaplicy św. Rafała. Jej konsekracji dokonał biskup wrocławski kardynał Melchior Diepenbrock 22 sierpnia 1849 roku. Przy czterech narożnikach świątyni zbudowano 4 kaplice: Św. Teresy, Św. Sebastiana, Św. Franciszka i Matki Bożej Lekarki Chorych. Wzdłuż muru kościelnego, od strony zachodniej, na kamiennych cokołach umieszczono kamienne figury 12 apostołów. 1 grudnia 1962 roku papież Jan XXIII nadał kościołowi piekarskiemu tytuł Bazyliki Mniejszej.
W latach siedemdziesiątych XIX wieku nieopodal bazyliki na wzgórzu Cerekwica wzniesiono Kalwarię Piekarską, na którą składa się 14 kaplic – stacji Drogi Krzyżowej, 14 kaplic różańcowych oraz neogotycki kościół Przemienienia Pańskiego.
Obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem namalowany na płótnie przez nieznanego artystę, pochodzi z XVII wieku. Matka Najświętsza patrzy uważnie, spojrzeniem pełnym miłości i miłosierdzia. W prawej ręce trzyma jabłko, na lewej Dzieciątko Jezus, które prawą rączkę unosi w geście błogosławieństwa, a w lewej trzyma książkę. Pochodzący z XV wieku, oryginalny obraz Matki Boskiej Piekarskiej znajduje się obecnie w Opolu. W XVII wieku, kiedy ciężkie zarazy dziesiątkowały ludność okolicznych rejonów, wierni szukali pomocy u Matki Najświętszej. Wówczas obraz Matki Bożej Piekarskiej zasłynął szczególnymi łaskami, np. w Tarnowskich Górach po procesji z obrazem ustąpiła bardzo ciężka zaraza, która przybierała już postać klęski żywiołowej.
W roku 1680, kiedy wybuchła wielka zaraza w Czechach, na prośbę cesarza Leopolda oo. jezuici, kustosze sanktuarium piekarskiego, za aprobatą biskupa krakowskiego wyrazili zgodę na wypożyczenie obrazu do Pragi, gdzie był obnoszony po wszystkich ulicach tego miasta. Matka Boża sprawiła, że zaraza ustąpiła. Arcybiskup Pragi, Jan Fryderyk Wellstein ogłosił wówczas obraz „cudami słynącym”.
20 sierpnia 1683 roku król Jan III Sobieski, zmierzając pod Wiedeń, gdzie stoczył zwycięską bitwę z wojskami wezyra Kary Mustafy pragnął pomodlić się w piekarskim kościele, gdzie wysłuchał mszy i przed obrazem Matki Bożej prosił o zwycięstwo.
Od XVII wieku do piekarskiego sanktuarium przybywają rzesze pątników. W latach międzywojennych w Piekarach zaczęto organizować pielgrzymki stanowe: kobiety przybywają tu na święto Wniebowzięcia NMP (15 sierpnia), zaś mężczyźni i młodzieńcy – w ostatnią niedzielę maja. W każdej z tych pielgrzymek corocznie uczestniczy około 100-150 tysięcy pątników. Niestrudzonym pielgrzymem do Pani Piekarskiej był Ojciec Święty Jan Paweł II, który nadał Jej miano Matki Sprawiedliwości i Miłości Społecznej.
W 1854 roku ksiądz Alojzy Ficek (proboszcz parafii Najświętszej Marii Panny i Św. Bartłomieja), wracając z pielgrzymki do Rzymu, podejmuje zamiar zbudowania kościoła na pobliskim jego parafii wzgórzu – Cerekwicy. Jednak Kalwarię zaczęli budować dopiero jego następcy. W 1869 roku zawiązuje się społeczny Komitet budowy kalwarii. To również czas powstania pierwszej Kaplicy – Grobu Pana Jezusa (obecnie Grób Matki Boskiej). W momencie objęcia parafii przez Księdza Nerlicha, rozwijają się dalsze prace związane z budową Kalwarii. Do budowy przyłączyli się mieszkańcy Piekar, ale również pobliskich miejscowości. Rozmieszczeniem Kaplic, alejek zajął się ojciec franciszkanin Władysław Schneider. W roku 1887 rozpoczęto budowę Góry Oliwnej mieszczącej się we wschodniej części Kalwarii. Wykorzystano znajdujące się tam naturalne wzniesienie Dolina Jozefata oraz przepływający potok Cedron, niestety rozwój w latach 50-tych XX wieku kopalni węgla kamiennego spowodował zanik potoku. Prace na Kalwarii zostały zakończone w 1895 roku. Rok później dokonano konsekracji Kościoła i Kalwarii jako całości.
Przy bazylice piekarskiej znajduje się Centrum Pielgrzymkowe, które służy informacją o Sanktuarium Piekarskim, zapewnia przewodnika, prowadzi sprzedaż książek, widokówek oraz udostępnia księgi: łask i cudów, próśb i podziękowań, złotej księgi, księgi intencji mszalnych, księgi pielgrzymów, księgi honorowej czcicieli MB Piekarskiej, księgi ofiarodawców i darczyńców. Poza tym prowadzony jest tu Dom Pielgrzyma. Na Rajskim Placu natomiast w okresie Bożonarodzeniowym stawiana jest pokaźna szopka, zarówno ruchoma, jak i żywa.
Co możemy zobaczyć
Bazylika Najświętszej Maryi Panny i św. Bartłomieja w Piekarach Śląskich jest kościołem orientowanym, ceglanym, nietynkowanym, założonym na planie prostokąta z prezbiterium zamkniętym półkolistą absydą. Trzynawowa bryła kościoła, z pozornym transeptem i emporami, przekryta jest dachami jedno- i dwuspadowymi. Od zachodu do korpusu kościoła przylegają dwie czworoboczne, czterokondygnacyjne wieże, o ściętych narożnikach, zwieńczone neobarokowymi hełmami z piętrowymi latarniami. Poszczególne elewacje kościoła, o podziałach ramowych, mają charakter eklektyczny i urozmaicone są symetrycznymi otworami okiennymi zamkniętymi łukiem pełnym. Wnętrze nawy głównej przekrywają sklepienia krzyżowo-żebrowe na gurtach wspartych na filarach, natomiast nawy boczne przekryte są sklepieniem kolebkowym z lunetami. Nawę główną od naw bocznych oddzielają półkoliste arkady wsparte na filarach. Po wschodniej stronie kościoła, w prezbiterium umieszczony jest monumentalny, późnoklasycystyczny ołtarz główny o charakterze architektonicznym z dwupiętrowym portykiem. Na drugim poziomie jest barokowa kopia obrazu Matki Boskiej Piekarskiej, nad wszystkim, w tympanonie, czuwa Bóg Ojciec. Powyżej, na sklepieniu prezbiterium malowidła ze sceną koronacji Maryi. Ściany wewnętrzne i sklepienia zdobią malowidła z lat 1924-1925 autorstwa mistrza Otto Kowalewskiego z Katowic. Na sklepieniu 7 medalionów, ukazujących 7 boleści Maryi, u szczytu sklepienia namalowane są wizerunki świętych: św. Dominik, bł. Szymon, św. Jadwiga Śląska, św. Anna, św. Alfons Maria Liguori, św. Alojzy Gonzaga, św. Scholastyka i św. Bernard z Clairvaux. Interesującą formę ma ambona w kształcie łodzi, z której Apostołowie zarzucają sieci – Słowo Boże. W zachodniej części znajduje się chór muzyczny. Pierwsze organy zostały zbudowane prawdopodobnie w 1864 roku przez znanego wówczas organmistrza Johanna M. V. Haasa z Głubczyc. Obecne pochodzą z 1925 roku i zostały zrobione przez firmę Klimosz i Dyrszlag z Rybnika. Jest to instrument o 40 głosach, dwóch manuałach z pedałem i trakturze pneumatycznej. W 1987 roku dodatkowo rozbudowano je, dodając nowe głosy.
Kościół otoczony jest kamienno-ceglanym murem. Po południowej stronie kościoła do muru ogrodzeniowego przylega trzyskrzydłowy drewniany krużganek arkadowy wsparty na profilowanych drewnianych słupach posadowionych na kamiennych cokołach, przekryty dachem pulpitowym. W murze krużganka znajdują się stacje Drogi Krzyżowej. Bezpośrednio przy krużgankach od północy usytuowano kaplicę św. Rafała, z XVII w., z ołtarzem głównym z nieistniejącego, drewnianego kościoła św. Bartłomieja. Natomiast kaplica św. Franciszka Ksawerego zamyka krużganek od strony wschodniej. Kaplice św. Sebastiana, Ecce Homo, i Matki Bożej Lekarki oraz św. Franciszka Ksawerego mają tę samą bryłę i formę, są murowane z cegły, nietynkowane posadowione na kamiennych niskich cokołach. Założone na planie kwadratu o ściętych narożnikach nakryte dachami dwuspadowymi. Ich jednoosiowe elewacje o podziałach ramowych zwieńczone są fryzem ceglanym i szczytem uskokowym. Półkoliście zamknie otwory okienne w elewacjach bocznych zdobią witraże wykonane w 1899 roku przez Maxa Nierlego z Wrocławia. Od zachodu cały zespół kościelny zamyka mur oporowy z kamiennymi posągami 12 apostołów.
Po południowej stronie znajduje się Kalwaria Piekarska, o powierzchni 10 ha. Składa się z:
- kaplicy Świętego Rafała Archanioła, patrona pielgrzymów i podróżnych, znajdującej się na przyległym do kościoła farnego Rajskim Placu, przy której zaczyna się nabożeństwo kalwaryjskie
- stacji „drogi pojmania”, upamiętniających wydarzenia sprzed osądzenia Chrystusa
- stacji „drogi krzyżowej”
- kościoła kalwaryjskiego, na którego fasadzie umieszczone są stacje XI, XII i XIII drogi krzyżowej
- kilku dodatkowych kaplic, niezwiązanych z programem pasyjnym (np. kaplica św. Szczepana, kaplica Znalezienia Krzyża, czyli św. Heleny, Grób Matki Boskiej)
- 15 kaplic różańcowych, przylegających do muru okalającego założenie.
Kalwaria Piekarska to również park, gdzie rozlokowano ścieżkę dydaktyczno-przyrodniczą. Biegnie ona głównie po trasach alejek parkowych i przechodzi przez ciekawe zbiorowiska roślinne. Rosną tutaj m.in. klony, jawory, lipy, kasztanowce zwyczajne i jeden kasztan jadalny oraz jesiony wyniosłe, w tym najokazalszy okaz rosnący koło bazyliki o obwodzie w pierśnicy ok. 3 m. W parku można również spotkać: sowy (puszczyki), kosy, kowaliki, sikorki bogatki, pełzacze ogrodowe, wilgi, szpaki, zięby, dzięcioły, pliszki, wróble, sroki czy wiewiórki.
