Żubr europejski

Biologia i występowanie

Żubr europejski jest największym zwierzęciem lądowych w Europie, osiąga imponującą wagę od 600 do 1000 kg. Samce mają w kłębie średnio 172 cm (maksymalnie 188 cm), a samice – średnio 152 cm. Maja również potężną głowę rogów, które u samców mogą osiągać długość nawet do jednego metra. Samice są nieco mniejsze i mają mniejsze rogi. Charakterystyczne dla żubra jest również jego grzywna, która nadaje mu majestatyczny wygląd. Linia grzbietu opada ku tyłowi, w kłębie, gdzie tworzy się charakterystyczny „garb” jest jej najwyższy punkt. Nogi są stosunkowo krótkie, podgardle zwisające, pysk szeroki, uszy krótkie, zaokrąglone, ogon zakończony pędzlem. Krótkie, masywne rogi zwrócone są ku przodowi i do środka. Cechą charakterystyczną byków jest znaczna dysproporcja między przednią a tylną częścią ciała – przód mają szeroki, masywny, z wyraźnym garbem, porośnięty długą, kudłatą grzywą, tył zaś stosunkowo mały i pokryty krótką sierścią.Futro jest gęste, z dłuższym włosem na podgardlu, brodzie i części grzbietu. Żubr ma ubarwienie kasztanowo-brunatne, policzki i pędzel ogona są ciemnobrunatne. Sierść zimą jest ciemniejsza niż latem.

Zachowanie
Żubr europejski żyje w stadach, najczęściej złożonych z kilku osobników, ale bardzo stare samce i samice prowadzą samotny tryb życia. Każde stadko posiada własne terytorium, do którego zawsze powraca z wędrówek. Żubr lubi kąpiele błotne, tarzanie się w kurzu i czochranie o pnie drzew.
Żubry żerują zarówno w dzień, jak i w nocy, ale najczęściej o świcie i zmierzchu. Podstawę diety stanowią rośliny zielne i trawy (70–90% całości pokarmu), znajdowane na dnie lasu i na zrębach oraz na łąkach i polach uprawnych w jego pobliżu. Niechętnie zjadane są turzyce o ostrych liściach. Uzupełnienie diety, zwłaszcza w okresie późnej zimy i wczesną wiosną, stanowią kora oraz pędy niektórych drzew i krzewów. Szczególnie chętnie spałowane są dąb, jesion i grab. Ponadto zimą zjadane są żołędzie. W Bieszczadach poza okresem wegetacyjnym ważnym pokarmem są zimozielone liście jeżyn. Dorosły żubr zjada od 40 do 60 kg paszy na dobę. Żerowanie zajmuje mu 50–80% czasu od wschodu do zachodu Słońca.

Rozmnażanie
Samice żubra dojrzewają płciowo w drugim lub trzecim roku życia, zazwyczaj rok później rodzą pierwsze młode. Samce osiągają dojrzałość w trzecim roku, ale uczestniczą w rozrodzie przeważnie pomiędzy siódmym a dwunastym rokiem życi. Ruja u samic występuje najczęściej od sierpnia do października. W czasie jej trwania przez dwa do trzech dni samicy towarzyszy jeden samiec, odpędzający rywali. Słabsze osobniki zazwyczaj ustępują, ale w wypadku konfrontacji samców o podobnej kondycji może dochodzić do walk, czasem poprzedzonych pokazem siły (łamanie młodych drzewek, tarzanie się, rozgrzebywanie ziemi kończynami). Urazy ponoszone przez samce w walkach mogą być śmiertelne. Ciąża trwa około dziewięciu miesięcy, średnio 264 dni. Przed porodem samica opuszcza stado i wraca do niego dopiero z kilkudniowym cielakiem. Rodzi zazwyczaj jedno cielę raz na dwa lata, a okres karmienia trwa co najmniej rok. Młode po przyjściu na świat ważą od 16 do 35 kg. Żubry żyją dość długo, ich średnia długość życia wynosi około 20-25 lat.

Siedlisko
Żubr europejski w Polsce występują we wszystkich większych kompleksach leśnych. Preferencje środowiskowe jeleni są zależne od pory roku. Głównym środowiskiem są nizinne i górskie lasy liściaste i mieszane. Z uwagi na rozłożyste poroże unikają terenów gęsto zakrzewionych.

Występowanie
Pierwotnie żubr występował w lasach liściastych prawie całej Europy (zachodnia i środkowa, częściowo południowo -wschodnia Europa). Obecnie żyjące żubry pochodzą z restytucji tego gatunku. W stanie dzikim pod koniec XX wieku i na początku XXI wieku występowały w Polsce, Litwie, Ukrainie, Rosji, Białorusi, Słowacji (Park Narodowy „Połoniny”) i Niemczech.
Prawie połowa polskiej wolnej populacji skupiona jest w Puszczy Białowieskiej (715 osobników w końcu 2020), ponadto dzikie żubry w Polsce spotkać można w Bieszczadach (707 zwierząt w końcu 2020), Puszczy Knyszyńskiej, Puszczy Boreckiej (128 żubrów w końcu 2020), w rejonach Mirosławca, Drawska Pomorskiego oraz Człopy (w województwie zachodniopomorskim), a także w okolicy Trzcianki i Obrzycka (w województwie wielkopolskim). W zamkniętych hodowlach w Polsce w końcu 2020 żyło 201 żubrów (77 samców i 124 samice): w ośrodkach hodowli żubrów, zagrodach pokazowych i w ogrodach zoologicznych.

Ochrona
W klasyfikacji IUCN (Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody) żubr ma status gatunku bliskiego zagrożenia wyginięciem.

Restytucja żubra
Żubry żyjące w stanie dzikim wyginęły w Anglii już w XII wieku, we Francji w końcu XIV wieku, w Niemczech w XVI wieku, a w Siedmiogrodzie w 1810 roku. W Małopolsce wyginęły w XVIII wieku. Pod koniec XVIII wieku żubry występowały już tylko na Kaukazie i w Puszczy Białowieskiej. Ostatni wolnożyjący żubr z Puszczy Białowieskiej  został zabity w kwietniu 1919 roku (wg innych źródeł w 1921 r.),a w ogóle ostatni żyjący na wolności okaz z Kaukazu w 1926 roku. W 1923 roku z inicjatywy prof. Jana Sztolcmana założono Międzynarodowe Towarzystwo Ochrony Żubra, którego pierwszym zadaniem była ocena możliwości odtworzenia gatunku. Zaczęto odtwarzać z osobników przebywających w zwierzyńcach i ogrodach zoologicznych. W 1929 roku powstała hodowla w Białowieży. Pierwsze próby nie udały się, ale przełomem w odtworzeniu gatunku był przyjazd Plischa z Pszczyny, który z Biskayą i Bisertą dał początek współczesnym żubrom białowieskim. Jego pierwsze cielę dostało wymowne imię: Polka. W 1952 roku wypuszczono żubry na wolność, po 5 latach urodziło się pierwsze cielę na wolności: Potyczka.