Pszczoła miodna

Biologia i występowanie

Pszczoła miodna posiada trzy pary odnóży, błoniaste i przezroczyste skrzydła oraz duże oczy złożone, które zbudowane są z dziesiątków tysięcy drobnych oczek, tzw. ommatidiów. Tułów jest brunatno-żółty i pokryty gęstymi włoskami. Pszczoły miodne tworzą owadzie społeczność zgromadzoną w rój, która składa się z królowej-matki, robotnic oraz trutni. Każda rodzina buduje gniazdo złożone nawet z 50 tysięcy osobników. Matka i robotnice są diploidalne, podczas gdy trutnie są osobnikami haploidalnymi. W obrębie gniazda istnieje podział obowiązków, stąd wygląd i rozmiary ciała osobnika zależą od funkcji, jaką pełni. Zjawisko to nazywane jest polimorfizmem. Pszczoła-matka to samica, która składa jaja, z których wylęga się kolejne pokolenie pszczół miodnych. Jej ciało może mieć od 17 do 22 mm długości. Od pozostałych grup pszczół miodnych odróżnia ją wydłużony i spiczasto zakończony odwłok, na którym znajdują się jajniki a także owalny kształt głowy. Ciało drugiej grupy pszczół – robotnic, osiąga długość od 13 do 15 mm, ich głowy mają trójkątny kształt. Zadaniem robotnic jest zbieranie pyłku i nektaru kwiatowego oraz opieka nad potomstwem wydanym przez pszczołę – matkę. Trutnie, czyli samce pszczół mierzą od 14 do 16 mm, są więc większe i bardziej krępe od robotnic, a ich głównym zadaniem jest zapłodnienie samicy, by mogła wydać na świat potomstwo. Innym zadaniem trutni jest utrzymywanie stałej temperatury w gnieździe, na przykład wówczas, gdy robotnice wylatują z niego w poszukiwaniu pożywienia.

Zachowanie
Królowa ma za zadanie składanie jaj. Aby to było możliwe, jej zbiornik nasienny (spermatheca) musi zostać wypełniony nasieniem. W napełnianiu go bierze udział wiele trutni. Każda matka kopuluje tylko raz w życiu i odbywa się to w trakcie tzw. lotu godowego.
Trutnie pojawiają się w ulu tylko na wiosnę. Średnio w ulu jest ich około 2,5 tys. Do czasu lotu godowego pozostają zupełnie bezczynne, nie zbierają pyłku, nie pełnią żadnych funkcji społecznych. Ich jedyną funkcją jest unasiennienie królowej. Te trutnie, które w trakcie lotu zaplemnią królową, giną. Pozostałe przy życiu trutnie pomagają przy ocieplaniu gniazda do pożądanej temperatury 35 °C aż do wczesnej jesieni.
Robotnice, podobnie jak królowa, są stałymi mieszkańcami ula. Zwykle jest ich około 50 tysięcy. Przez całe życie są posłuszne sygnałom chemicznym (feromonom), które wydziela królowa. W sześciokątnych komorach plastra znajduje się średnio 6 tys. jaj, 9 tys. larw i 20 tys. poczwarek. Pszczoły w tych stadiach rozwojowych są dokarmiane i obsługiwane (czyszczone) przez dorosłe robotnice. Do podstawowych funkcji robotnic należą: czyszczenie komórek, do których królowa składa jaja
● pielęgnowanie larw
● wypacanie wosku i budowa plastrów
● odbieranie nektaru od robotnic-zbieraczek
● stróżowanie u wejścia
● wentylowanie ula
● zbieranie pokarmu (nektaru, pyłku) i wody.
Pszczoły robotnice zależności od przydzielonej akurat funkcji może się ona zajmować pielęgnowaniem gniazda lub jego obroną, czy też pracami porządkowymi. Szczególną rolę pełnią pszczoły zbieraczki. Ich zadanie polega na wędrowaniu po okolicy i poszukiwaniu kwiatów nektarowych i pyłkodajnych. Odnalezione pożywienie rozprowadzane jest sprawiedliwie wśród mieszkańców gniazda. Zbieraczki z substancji zawartych w pożywieniu produkują miód oraz wosk. Miód jest gromadzony w plastrach zbudowanych z sześciokątnych woskowych komórek. Wosk jest materiałem budulcowym. Pszczoły gromadzą miód jako zapas pożywienia pozwalający rojowi na przetrwanie okresu braku żywności.

Rozmnażanie
Pszczoły przechodzą przeobrażenie zupełne, co znaczy z jaj wylęgają się larwy (czerw), a te przekształcają się w nieruchomą poczwarkę. Dopiero z poczwarki (która kształtem przypomina dorosłą pszczołę) wykluwa się postać dorosła – imago. Z jaj diploidalnych, które składa tylko matka, wylęgają się samice. W zależności od sposobu odżywiania z larw wyrastają albo robotnice, albo królowe-matki. Matka może też składać jaja niezapłodnione, z których wylęgają się samce (zjawisko to, zwane jest dzieworództwem). W gnieździe królowa składa jaja do specjalnych miseczek wybudowanych przez robotnice w dolnej i bocznej stronie plastra. Dziennie matka może składać nawet 2500 jaj. Uważa się, że jedna pszczela rodzina może w ciągu jednego sezonu wydać na świat 100–200 tysięcy młodych osobników. Czas rozwoju larwy do osiągnięcia postaci dorosłej trwa od 16–25 dni i zależy od tego, czy z larwy ma wyrosnąć robotnica, matka, czy truteń. Najszybciej rozwijają się larwy matek, najwolniej te, z których powstaną trutnie.

Pszczelarstwo
Pszczoła miodna została udomowiona przed tysiącami lat, a obecnie jest hodowana na całym świecie. Najstarsze ślady bartnictwa w Polsce pochodzą sprzed 2 tysięcy lat. Pierwotnie polegało ono na wybieraniu miodu z barci, czyli wydłubanych pni drzew bartnych. Przez wieki współżycia z pszczołami człowiek nauczył się, że rój to delikatny organizm, który może przynosić olbrzymie korzyści, pod warunkiem, iż o niego dbamy. Nauczył się dokarmiać pszczoły zimą i chronić je przed chorobami pasożytniczymi. Współczesne pszczelarstwo opiera się na hodowli rojów pszczoły miodnej w specjalnych budkach nazywanych ulami, które w pewnym momencie wyparły naturalnie wydrążone barcie.
Pszczelarze wykorzystują fakt, że pszczoła miodna zbiera nektar w okolicy gniazda i w celu uzyskania miodu o konkretnym smaku (i właściwościach) przenoszą ule w okolice upraw lub bujnie kwitnących łąk. Wyróżnia się miód akacjowy, miód gryczany, miód lipowy, miód mniszkowy, miód wielokwiatowy, miody spadziowe (ze zbieranej w lasach spadzi). Miód pszczeli jest niezwykle cennym produktem leczniczym, podobnie jak wosk, propolis (czyli kit pszczeli), pyłek czy mleczko pszczele.

Występowanie
Pszczoła miodna występowała pierwotnie na terenach Europy, Azji Zachodniej i Afryki Północnej. Dzisiaj jednak różne jej podgatunki występują niemal na całym świecie, poza zimnymi obszarami wysuniętymi najbardziej na północ. Tak szerokie rozpowszechnienie gatunek ten z pewnością zawdzięcza człowiekowi, który na całym świecie prowadzi hodowlę pszczół miodnych w ulach i pozyskuje dzięki temu miód i inne produkty pszczele. Dzika pszczoła miodna zakłada natomiast gniazda na przykład w dziuplach drzew.