Łyska zwyczajna, łyska (Fulica atra) to średniej wielkości ptak wodny z rodziny chruścieli.
Typ: strunowce Chordata, podtyp: kręgowce Vertebrata, gromada: ptaki Aves, rząd: żurawiowe Gruiformes, rodzina: chruściele Rallidae, rodzaj: Fulica
Biologia i występowanie
Łyska zwyczajna charakteryzuje się małą, czarną głową z białym dziobem i białą blaszką rogową na czole, od której pochodzi polska nazwa gatunku. Ich upierzenie łysek jest łupkowoczarne. Palce otoczone karbowanymi płatkami skórnymi, łuski na nogach zielonosiwej barwy. Brak dymorfizmu płciowego, choć samce są nieco większe od samic. Młode łyski są jaśniejsze z mniejszą i ciemną blaszką na czole, jasnoszarą szyją i piersią oraz czarnoszarym grzbietem. Natomiast pisklęta są ciemne z żółtą głową, białą brwią, czerwoną plamą na czole, o dziobie czerwonym u nasady, a reszcie białej z czarną kropką na końcu. Pierzenie lotek odbywa się w lipcu i sierpniu i w tym czasie łyski ukrywają się w trzcinach.
Długość ciała łysek wynosi 36-39 cm, a rozpiętość skrzydeł to 70–80 cm. Masa ciała samców dochodzi do 700-1200 g, a samic 600–1100 g.
Zachowanie
Łyska, podczas pływania delikatnie podryguje głową, nurkuje z wyskoku, gdy wraca na powierzchnię unosi się jak korek. Z powierzchni wody wyskakuje na 40 cm, a nurkując potrafi dosięgnąć do 6,5 m pod wodą. Zanurzają się bardziej niż kokoszki wodne, do których są podobne z wyglądu. Dość ciężko zrywają się do lotu – potrzebują rozbiegu na powierzchni, kiedy to nogi wyciągają do tyłu.
Ptak ten, choć niepozorny, to potrafi zaciekle bronić swojego terytorium, atakując nawet kaczki czy łabędzie.
Pożywieniem łysek są rośliny wodne jak rdestnice, moczarki, ramienice, kłącza trzcin – zarówno części zielone, jak i nasiona – są spożywane głównie latem. Żywi się także ikrą ryb, bezkręgowcami oraz drobnymi kręgowcami i skrzekiem żab, okazjonalnie małymi rybkami.
Rozmnażanie
Pary łysek, łączące się zimą, odchodzą w odosobnienie i stają się agresywne. Zaciekle bronią swojego terytorium, w walce o nie i o jego utrwalenie. Samiec atakuje wtedy obce łyski biegnąc do nich na powierzchni i uderza w nie skrzydłami, aż się ich pozbędzie. Gdy cel jest osiągnięty, z podniesioną szyją krąży wokół samicy. Takie zachowanie utrwala więzi między partnerami.Łyski zakładają gniazdo na płytkiej wodzie w nadbrzeżnych szuwarach. Ma ono postać wysokiego kopca usypanego z zebranych w okolicy roślin. Samiec ponadto buduje gniazda zapasowe mogące być miejscem odpoczynku i noclegu. Łyski składają od 5 do 15 szarobrązowych, nakrapianych jaj. Pisklęta wykluwają się po 21-24 dniach wysiadywania. Pisklęta opuszczają gniazdo zaraz po wykluciu, a samodzielność uzyskują po około 8 tygodniach. Na początku zajmują się nimi oboje rodzice, potem tylko samiec, bo samica zakłada drugi lęg. Młode z pierwszego lęgu opiekują się też młodszym rodzeństwem razem z rodzicami, a nawet je karmią. Najdłużej żyjąca łyska, której wiek oznaczył człowiek, miała 18 lat.
Siedlisko
Łyski najchętniej zamieszkują zbiorniki wodne z szerokim pasem roślinności brzegowej. Wybiera stawy, jeziora, starorzecza i rzeki o powolnym nurcie. Ptaki zimujące w Polsce wybierają niezamarzające wody, często znajdujące się w miastach, podgrzewane wodą spływająca z miasta.
Występowanie
Łyska (gatunek nominatywny Fulica atra atra) zamieszkuje Europę, północne obszary Afryki oraz Azję środkową i południowo-wschodnią.
W Polsce gnieździ się średnio licznie w całym kraju poza najwyższymi partiami gór, zimuje na podgrzewanych, niezamarzających zbiornikach (np. na jeziorach konińskich). Niegdyś bardzo powszechna – jeszcze w latach 80. ubiegłego wieku na otwartych akwenach można było spotkać przynajmniej jedną parę gniazdujących łysek. Od mniej więcej przełomu lat 80./90. XX wieku liczebności jej populacji szybko się kurczą.
Są jeszcze trzy inne podgatunki, które występują na Jawie i części Nowej Gwinei (Fulica atra lugubris), Nowej Gwinei (Fulica atra novaeguineae), Australii i Tasmanii oraz na Nowej Zelandii (Fulica atra australis).
Ochrona
Na Czerwonej liście ptaków Polski łyska została sklasyfikowana jako gatunek najmniejszej troski (LC). W latach 2013–2018 populację lęgową na terenie kraju szacowano na 30–60 tysięcy par, zaś populację zimującą na co najmniej 23 200 – 39 200 osobników. W ostatnich latach obserwuje się szybki spadek liczebności krajowej populacji łyski.
W Polsce jest to gatunek łowny od 1 września do 31 grudnia.