Łabędź niemy

Biologia i występowanie

Łabędź niemy posiada białe pióra, czarne nogi i intensywnie pomarańczowy dziób z czarnym paznokciem na czubku. Cechą charakterystyczną tego gatunku jest długa szyja i czarne łaty rozpoczynające się przy oczach i kończące się w miejscu, gdzie głowa przechodzi w dziób. W tym samym miejscu zaznacza się także czarna narośl, która jest szczególnie uwydatniona u samców. Osobniki młodociane (do 3. roku życia) są szare z szaroczerwonym dziobem. Nie mają narośli na dziobie. Dwuletnie ptaki zachowują jeszcze szarą głowę, szyję i lotki. Pisklęta mają szary puch. Pierzą się raz w roku, zrzucając jednocześnie wszystkie lotki i stają się nielotne na ok. 6–8 tygodni. Pierzenie postjuwenalne odbywa się od września do stycznia.
Długość ciała tych łabędzi wynosi 150–170 cm, a rozpiętość skrzydeł to 200–240 cm. Masa ciała samców dochodzi do 7-14 kg, a samic 6–11 kg.
Są to najcięższe obecnie w Polsce ptaki zdolne do aktywnego lotu. Aby wzbić się w powietrze potrzebują zbiornika wodnego, na którym wykonują kilkudziesięciometrowy rozbieg. Czasami startują też z rozległej, płaskiej powierzchni ziemi lub zamarzniętej tafli jeziora lub rzeki. Wzbijają się w powietrze zawsze pod wiatr, dopiero później zmieniają kierunek lotu. Powoli nabierają wysokości intensywnie pracując skrzydłami. Latają najczęściej około 50 metrów nad ziemią. Podczas lotu słychać głośny świst wolno i majestatycznie machających skrzydeł, spowodowany wibrującymi lotkami.

Zachowanie
Łabędzie nieme bardzo dobrze pływają oraz latają, jedyna ich niezgrabność przejawia się w poruszaniu po lądzie. Na fakt, że są świetnymi pływakami znacząco wpływa budowa ich brzucha, który jest płaski i szeroki i zapewnia tym ptakom stabilność w utrzymywaniu się na wodzie. Oprócz tego, jak łatwo zauważyć, łabędź niemy posiada na nogach błonę pławną, która przyczynia się do sprawnego pływania. Płynąc często wygina esowato szyję, a skrzydła unosi w górę jak żagle. Dorosłe osobniki nie nurkują, choć pisklęta mają tę umiejętność.
Pożywienie łabędzia niemego stanowią różnorakie wodne rośliny, takie jak np. moczarka kanadyjska lub osoka aloesowata. Odżywiają się zanurzając szyje w wodzie (tzw. spławikowaniem) i zbierając pożywienie z dna zbiornika. Warto wspomnieć, że tym samym przyczyniają się do przeciwdziałania nadmiernemu zarastaniu wód, co ma ogromne znaczenie dla środowiska. Nie są jednak wyłącznie zwierzętami roślinożernymi – zjadają także ryby, węże, dżdżownice, ślimaki, pijawki i postaci larwalne różnych owadów.

Rozmnażanie
Łabędź niemy tworzy monogamiczne związki. Kiedy osiąga dojrzałość płciową, czyli w wieku około trzech lat, łączy się w trwałe pary. Jednak nierzadkie są przypadki rozpadania się par, jak i kojarzenie z nowym partnerem po śmierci poprzedniego. Po zimie skojarzone pary łabędzi wybierają swoje terytorium, którego samiec często musi bronić przed innymi łabędziami. Walczące samce są bardzo agresywne, zdarza się jeden z nich umiera podczas starcia. Po kopulacji, pary przystępują do budowania gniazd. Umieszczają je w zaroślach i szuwarach, w miejscach osłoniętych przed intruzami. Podłoże gniazda tworzą suche gałęzie i badyle, na które wyłożona jest na przykład trzcina, zaś najbardziej zewnętrzna warstwa wyścielona jest piórami puchowymi. Samiec przynosi budulec dziobem i podaje samicy, a ona układa go we właściwy sposób. Samica znosi od 5 do nawet do 11 jaj, które przez około 5 tygodni wraz z partnerem wysiaduje na zmianę. Po tym czasie młode wykluwają się i po kilku dniach rodzice już karmią je soczystymi drobnymi roślinami. Pisklęta są zagniazdownikami, opiekują się nimi zarówno samiec jak i samica. Zdolność do lotu uzyskują po około 4–5 miesiącach. Szarobrązowe upierzenie piskląt przechodzi w biel około drugiego roku życia. Opieka nad potomstwem jest wspólna, jednak rola matki polega na wodzeniu piskląt i uczeniu ich pozyskiwania pokarmu z dna zbiornika, ojciec zaś stoi na straży ich bezpieczeństwa. Zdarzają się jednak sytuacje, w których w razie śmierci samicy, samiec przejmuje jej matczyne obowiązki. Dojrzałość osiągają najwcześniej w 3. roku życia. Łabędzie nieme dożywają blisko 20 lat.

Siedlisko
Łabędź niemy chętnie bytuje na czystych terenach wód stojących i płynących – rzek, jezior oraz stawów, które mają bogatą warstwę mułu, z reguły z dużą ilością trzcin.

Występowanie
Łabędź niemy zamieszkuje Eurazję od Wielkiej Brytanii i Francji po Pacyfik. Przeloty tego gatunku łabędzia odbywają się w od lutego do maja i od września do grudzienia. Zimuje w Europie, na Bliskim Wschodzie, środkowej i wschodniej Azji, rzadko w północnej Afryce i Pakistanie. Introdukowany m.in. w Ameryce Północnej, Australii, Nowej Zelandii. W Polsce nieliczny, lokalnie średnio liczny.
Łabędź niemy powszechnie występuje w Polsce. Zasiedla Mazury, Wielkopolskę, Dolny Śląsk, a także Polskę centralną i wschodnią. Często można spotkać stada łabędzi w jeziorach, stawach, zbiornikach wiejskich i miejskich. Jeśli zima jest łagodna i stosunkowo ciepła, to łabędź niemy zimuje w kraju, zarówno na niezamarzających wodach śródlądowych, jak i na wybrzeżu Bałtyku, np. na Zatoce Gdańskiej. Zimą wiele ptaków przebywa w miejscach, gdzie są dokarmiane przez ludzi, m.in. duże stada gromadzą się na plażach Trójmiasta, na Wiśle w Krakowie oraz na Brdzie w Bydgoszczy.

Ochrona
W Polsce łabędź niemy jest objęty ścisłą ochroną gatunkową. Na Czerwonej liście ptaków Polski sklasyfikowany został jako gatunek najmniejszej troski (LC). Według szacunków Monitoringu Flagowych Gatunków Ptaków, w latach 2013–2018 populacja lęgowa łabędzia niemego na terenie kraju liczyła 6300–7700 par lęgowych, zaś populacja zimująca co najmniej 10 900 – 21 200 osobników.