Kos zwyczajny

Biologia i występowanie

Dorosłe kosy wykazują wyraźny dymorfizm płciowy. Upierzenie samców jest jednolicie czarne, dziób krzykliwie jasnożółty do pomarańczowego. Samce mają też wyraźną obrączkę oczną o podobnym do dzioba kolorze, tylko nieco bardziej brązowawą. Obrączka oczna kontrastuje silnie z ciemnobrązową tęczówką. Intensywność barwy jest związana z metabolizmem karotenoidów i świadczy o zdrowiu ptaka. Mniej odznaczające się są obrączki oczne u samic. Także dziób ma bardziej stonowaną barwę. Kolorystyka upierzenia samic jest bardziej zróżnicowana, oliwkowobrązowa, miejscami wpadająca w szarość i kolor czerwonobrązowy. Obie płcie mają ciemnobrązowe nogi i pazury. W porównaniu z także ciemno upierzonymi i często przebywającymi na ziemi szpakami kosy są nieco większe i mają wyraźnie dłuższy ogon.
Kosy osiągają długość ciała pomiędzy 24 a 27 cm, natomiast ich masa ciała może wynosić od 71 do 150 gr. (w zależności od podgatunku).

Zachowanie
Pożywienia szukają zwykle na ziemi. Odżywiają się przeważnie pokarmem zwierzęcym, głównie dżdżownicami i chrząszczami. Chętnie zjadają też jagody i inne owoce. Budują gniazda zazwyczaj wśród gałęzi drzew i krzewów. Dieta zwierzęca dominuje wiosną, natomiast dieta roślinna bardziej jesienią.

Rozmnażanie
Kosy zamieszkujące w miastach wcześniej rozpoczynają lęgi – najczęściej w kwietniu. W ciągu roku samica kosa wyprowadza około 3 lęgów, w warunkach miejskich najczęściej 4 lęgi. Zwykle pojawia się 4-7 niebieskozielonych, plamkowanych jaj. Gniazda buduje samiczka. Starannie wyścieła ziemię roślinami i gałązkami. Samiec włącza się w życie rodzinne dopiero po przyjściu piskląt na świat. Kosy wybierają na swoje gniazda najróżniejsze miejsca – buduje je na drzewach i krzewach, ale też na dachach, w szczelinach między budynkami i na balkonach wielkich blokowisk. Samica wysiaduje jajka przez około 2 tygodnie, kolejne 2 tygodnie zajmuje wychowanie piskląt. Po tym okresie wylatują one z gniazda.

Siedlisko
Kos zwyczajny zamieszkuje wszystkie typy lasów. Łatwo go spotkać w krajobrazie o charakterze rolniczym, a nawet wysoko w górach – gniazduje do górnej granicy lasu. W dalszym ciągu można go spotkać w lasach, jednak w XIX stuleciu rozpoczął się proces synurbizacji. Często pojawia się w ogrodach i parkach, ale jest spotykany także pośród terenów gęsto zabudowanych. Kosy mieszkające w miastach są domatorami i nie podejmują wędrówki. W mroźne dni szukają schronienia w zakamarkach miasta i skrupulatnie oszczędzają zapasy energii, m.in. przez ograniczanie zbędnego ruchu.

Występowanie
Kosy zasiedlają niemal całą Europę. W Azji i północnej Afryce występują przeważnie wyspowo, sięgając na wschodzie gór Azji Środkowej. Jego podgatunki zamieszkują m.in. w Chinach, Indiach, Iranie, na Wyspach Kanaryjskich, Kaukazie i Krecie. W Polsce występuje podgatunek nominatywny T. m. merula.
Na większości obszaru występowania kosy są ptakami częściowo wędrownymi. Na dalekiej północy migrują prawie wszystkie ptaki, w przeciwieństwie do osiadłych populacji południowych. W niektórych okolicach ptaki na zimę zlatują do cieplejszych i niżej położonych miejsc, ale także w Alpach i Karpatach niektóre ptaki pozostają na wysoko położonych terenach lęgowych.
Kosy zostały introdukowane w Australii i Nowej Zelandii i stamtąd bez udziału człowieka zasiedliły okoliczne wyspy.

Ochrona
W Polsce kos jest objęty ścisłą ochroną gatunkową. Na Czerwonej liście ptaków Polski został sklasyfikowany jako gatunek najmniejszej troski (LC).
Kos od dawna zwiększa liczebność, według szacunków Monitoringu Pospolitych Ptaków Lęgowych, w latach 2013–2018 jego populacja na terenie kraju liczyła 2 786 000 – 3 865 000 par lęgowych, zaś od 2007 do 2018 roku odnotowano przyrost populacji o około 59%. Jedną z przyczyn może być też ocieplenie klimatu – wskazuje na to wzrost liczebności w Białowieskim Parku Narodowym, czyli środowisku w niewielkim stopniu przekształconym przez człowieka.