Jaszczurka zwinka

Biologia i występowanie

Jaszczurka zwinka to krępa jaszczurka o stosunkowo mocnej budowie, maksymalna długość ciała samca dochodzi od 20 do 23,5 cm. Głowa duża o zaokrąglonym pysku, płynnie przechodzi w masywny grzbiet. Kończyny silne o długich palcach zakończonych pazurkami, ogon długi i walcowaty stanowi nawet połowę długości ciała. Wyraźnie zaznaczony dymorfizm płciowy, samice mają jasnobrązowy lub szarawy grzbiet i kremowo-żółty brzuch. Kończyny przeważnie brązowe, a na grzbiecie i ogonie wzór z ciemniejszych, najczęściej czarnych plam. U samców boki ciała intensywnie zielone, podobnie brzuch, który najczęściej jest pokryty ciemniejszymi plamami. Osobniki młode są ciemnobrązowe, dopiero z wiekiem jaśnieją i przyjmują ubarwienie dorosłych. Podobnie jak wiele innych jaszczurek w sytuacji zagrożenia potrafi odrzucić ogon, który potem się regeneruje, nie osiągając jednak pierwotnych rozmiarów.

Zachowanie
Jaszczurki zwinki są aktywne w ciągu dnia, przy czym najczęściej w godzinach przedpołudniowych wygrzewają się w promieniach słońca, a na polowanie wyruszają popołudniu. Noce a także zbyt gorące, upalne dni spędzają w kryjówce, przeważnie są to różnego typu norki, zakamarki wśród korzeni i mchu czy też wnętrze spróchniałych pni. W sen zimowy zapadają przeważnie w październiku, a zimowe kryjówki (najczęściej głębokie nory lub szczeliny) opuszczają w marcu lub w kwietniu.
Podobnie jak wiele innych jaszczurek, podstawę diety opiera na rozmaitych bezkręgowcach, najczęściej są to owady i ich larwy oraz pajęczaki. Dieta jest uzupełniana o ślimaki oraz dżdżownice, zdarza się także że okazjonalnie poluje na mniejsze, młode jaszczurki.

Rozmnażanie
Jaszczurka zwinka rozpoczyna gody przeważnie w końcu kwietnia i trwają do czerwca. W okresie godów samce stają się terytorialne i zyskują piękną intensywnie zieloną szatę godową. Podobnie jak u innych gatunków samce toczą ze sobą walki o prawo dodanego terenu i samic. Kilka tygodni po kopulacji, przeważnie w końcu maja lub w czerwcu samica składa w wygrzebanej przez siebie jamce kilka jaj (przeważnie 5-10, rzadko ponad 14). Młode o długości ciała 5-6 cm lęgną się po około dwumiesięcznej inkubacji, najczęściej na przełomie sierpnia i września. Dojrzałość płciową osiągają w wieku 1,5-2 lat.

Siedlisko
Jaszczurka zwinka preferuje siedliska nizinne. Najczęściej można ją spotkać na murawach, terenach kamienistych, rumowiskach skalnych, zasiedla też siedliska ruderalne i ogrody działkowe, parki, wrzosowiska, nasypy kolejowe, zakrzaczone i zadrzewione łąki. Stwierdzana jest w lasach sosnowych, mieszanych i na innych terenach położonych blisko muraw. Wydaje się preferować środowiska ciepłe i dobrze nasłonecznione o stosunkowo luźnej pokrywie roślinnej.

Występowanie
Jaszczurka zwinka występuje na większości kontynentu europejskiego poza jego południowymi i zachodnimi krańcami. Na zachodzie granicą jej zasięgu jest środkowa Francja. Na północy spotkać ją można nawet w środkowej części Półwyspu Skandynawskiego, jest nieliczna w Wielkiej Brytanii. Wschodnia granica zasięgu biegnie przez środkową Rosję. Gatunek występuje również w Turcji. Brak jej we Włoszech, Hiszpanii, południowo-zachodniej Francji oraz na Półwyspie Bałkańskim. W Polsce występuje na obszarze całego kraju, ale maksymalnie do 1200 m, zwykle jednak niżej, do 900 m.

Ochrona
Jaszczurka zwinka podobnie jak wszystkie krajowe gatunki gadów, podlega całkowitej ochronie. Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje jaszczurkę zwinkę za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern). Liczebność populacji nie jest znana, a jej trend uznawany jest za stabilny. Gatunek ujęty jest w załączniku IV dyrektywy siedliskowej, który zobowiązuje wszystkie państwa Unii Europejskiej do objęcia go ochroną gatunkową, w tym zapewnienia ochrony miejsc rozrodu i odpoczynku. Na terenie Polski gatunek jest objęty częściową ochroną. Gatunkowi zagrażają drapieżniki, degradacja siedlisk oraz ich zarastanie, a także powodzie.
Dawniej jaszczurki były chętnie hodowane, ze względu na efektowne ubarwienie samców.