Biologia i występowanie
Młode jastrzębie mają wierzch ciała bardziej brązowy i przede wszystkim zamiast falistych prążków, plamki w kształcie spadających kropel wody na rdzawożółtym spodzie. Końce piór są jasne. Sylwetka, tęczówka i brew nad okiem takie same jak u dorosłych. Nogi żółte.
Zachowanie
Jastrząb przeważnie lata nisko, wykorzystując różne osłony takie jak rowy. Zręcznie manewruje między gałęziami w lesie, w czym pomaga mu stosunkowo długi ogon. Jest samotnikiem, jedynie w okresie godowym łączy się w pary. Jastrzębie prowadzą skryty tryb życia, rzadko krążą nad danym terenem, a gdy to robią, rozpościerają swój ogon tak, że widać na nim cztery ciemne, szerokie prążki.
Jastrząb jest drapieżnikiem, najchętniej poluje na gołębie (stąd nazwa – gołębiarz), grzywacze i sierpówki. Poza tym łapie z zasadzki inne średniej wielkości ptaki, głównie krukowate, grzebiące i śpiewające do wielkości drozda (stanowiące ok. 85% pożywienia). Są wśród nich sójki, wrony, kawki, dzięcioły, kuropatwy oraz ptactwo domowe (nawet kaczki krzyżówki). Ze ssaków (ok. 15% składu pokarmu) poluje na wiewiórki, zające, króliki, a nawet drobne gryzonie, które stanowią znaczną część jego diety głównie jesienią (to okres ich wysokiej liczebności). Poluje samotnie, złowioną zdobycz skubie z pierza lub futra (choć połyka trochę pozostawionych niejadalnych części) i zjada w ukryciu. Niestrawiony pokarm jest zwracany w formie wypluwek, co pozwala określić jego dietę. Resztki większych ofiar zostawia do następnego dnia. Większe samice polują zwykle na zwierzęta o pokaźniejszych rozmiarach, dochodzące do gabarytów kury czy zająca.
Rozmnażanie
Jastrzębie tworzą monogamiczne pary, wierne sobie często przez całe życie. Przeważnie przywiązują się na długo do swego rewiru. Toki zaczynają się na przełomie stycznia i lutego. Wtedy można usłyszeć kwilenie jastrzębi oraz zobaczyć je krążące nad lasami. Wyprowadzany jest jeden lęg w roku, w połowie albo pod koniec kwietnia.
Gniazdo, płaska platforma, zwykle znajduje się na skraju lasu lub w jego głębi, w starych zadrzewieniach, umocowane przy pniu, około 10–20 metrów nad ziemią. Zbudowane ze świeżych gałązek, na brzegach przystrojone zielonymi gałązkami sosny czy świerka. Wgłębienie niewielkie, wyściełane suchymi trawami. Budową zajmuje się w większości samica. Gniazdo wykorzystywane jest przez wiele lat, więc może powiększać swe rozmiary. Samica składa zwykle 2-5 (wyjątkowo 6) jaj, w odstępach 2–4 dni w marcu i kwietniu. Jaja zmieniają kolor: początkowo białe, następnie siwozielonkawe, oliwkowe lub jasnobrązowe. Wysiadywanie jaj trwa ok. 5 tygodni, odbywa się przy udziale obojga rodziców. Kiedy na świat przyjdą nagie młode, matka pozostaje w nimi w gnieździe, a samiec dostarcza pokarm. Opierzenie piskląt następuje po około 2 tygodniu życia, a miesiąc później przystępują już do lotu. Na przełomie sierpnia i września młode stają się samodzielne, ale na osiągnięcie dojrzałości płciowej muszą jeszcze poczekać do kolejnej wiosny.
Siedlisko
Jastrząb preferuje stare, luźne drzewostany iglaste i mieszane w pobliżu łąk, pól uprawnych i innych terenów otwartych. Jesienią i zimą częściej spotykany na otwartych terenach. Lubi zróżnicowane krajobrazy, bogate w kryjówki i długą granicę pomiędzy lasami a przestrzeniami niezadrzewionymi. Od kiedy nasilenie tępienia tego ptaka osłabło, zaczął pojawiać się w pobliżu miast, zabudowań gospodarskich lub rzadziej w ich obrębie, może lęgnąć się np. w podmiejskich parkach.
Przez większość roku jastrzębie pozostają na swoim terytorium i zwykle widuje się je pojedynczo.
Występowanie
Jastrząb zamieszkuje strefę lasów borealnych i liściastych zrzucających liście na północnej półkuli. Zasiedla Europę, Azję, Amerykę Północną, Afrykę Północną.
W Polsce nieliczny ptak lęgowy i zimujący, miejscami bardzo nieliczny. Według szacunków Monitoringu Ptaków Drapieżnych, w latach 2013–2018 populacja jastrzębia na terenie kraju liczyła 4900–6300 par lęgowych. Spotkać go można w całym kraju, również w górach. W Europie Środkowej to ptak osiadły. Do jej południowo-zachodniej części zimą przylatują jastrzębie z północno-wschodnich rejonów. Jeszcze do lat 60. XX w. był to ptak dość liczny i rozpowszechniony w Polsce, jednak przez kolejne 20 lat przeżywał skokowe spadki liczebności. Obecnie licznie zasiedla polskie nizinne lasy liściaste i góry do 1000 m n.p.m. Najliczniejsze stanowiska występują na Śląsku i w Wielkopolsce, gdzie liczbę osobników szacuje się na 800 par. Najrzadszy jest w ubogich, nizinnych borach i w górskich lasach.
W Polsce objęty ochroną gatunkową ścisłą. Na Czerwonej liście ptaków Polski został sklasyfikowany jako gatunek najmniejszej troski (LC).
Od dawna przez myśliwych, hodowców gołębi i rolników był uznawany za szkodnika. Negatywny wpływ na jego liczebność miała również kultura masowa. Znane są przypadki, kiedy mieszkańcy wsi szukali w lesie gniazd jastrzębi, a następnie niszczyli znajdujące się w nich jaja, zabijali pisklęta, a nawet dorosłe ptaki stające w obronie potomstwa. Jest jednym z najbardziej prześladowanych gatunków dzikich ptaków.
