Zamek w Lublinie

Gdzie się znajduje?

Lublin to miasto we wschodniej Polsce, stolica województwa. Dziewiąte co do wielkości populacji miasto w Polsce, drugie w Małopolsce (prawie 340 tys. mieszkańców).
Dojazd/dojście
Do Lublina można dojechać samochodem, autobusem czy koleją.
Niedaleko Zamku jest dworzec autobusowy. Natomiast dworzec kolejowy jest nieco dalej – około 2 kilometrów, wiec może lepiej poszukać jakiegoś połączenia autobusowego.

Historia

Za czasów Kazimierza Sprawiedliwego został wzniesiony na wzgórzu gród umocniony drewniano-ziemnym wałem. W drugiej połowie XIII lub na początku XIV wieku w obrębie górnej części grodu wybudowano murowaną wieżę obronno-rezydencjonalną (donżon, stołp). Wieża była pierwszym murowanym obiektem zamku.
W XIV wieku za panowania Kazimierza Wielkiego wzniesiono murowany zamek otoczony murem obronnym z bramą od zachodu. Wybudowano pierwszy gotycki pałac dla króla oraz basztę żydowską. Zamek, leżący na królewskim szlaku z Krakowa do Wilna, cieszył się zainteresowaniem i opieką Jagiellonów. Tu pod kuratelą Jana Długosza wychowali się synowie Kazimierza Jagiellończyka.
Około 1520 roku Zygmunt Stary zapoczątkował przebudowę zamku na okazałą renesansową rezydencję królewską. W 1530 roku przybył np. Bartłomiej Berecci, który przebudował cały zamek nadając mu styl renesansowy. Powstała wielka sala sądowa, komnaty, skarbiec oraz komory, wybudowano nową bramę z wieżą, czworoboczną basztę, kamienicę Grodzką, podwyższono pałac królewski ozdabiając go attykami. Całość stanowiła pierwszą renesansową budowlę Lublina. Efekt był całkiem ciekawy, a zamek uznano za niezwykle reprezentacyjny. W 1569 roku w murach zamku obradował sejm, na którym podpisano akt unii polsko-litewskiej – unię lubelską. 19 lipca 1569 na sejmie w Lublinie książę pruski Albrecht Fryderyk Hohenzollern złożył hołd lenny Zygmuntowi II Augustowi, co obecny wówczas Jan Kochanowski opisał w utworze Proporzec albo hołd pruski.
Pomiędzy 1635 a 1642 rokiem pod kierunkiem Jana Cangerle zamek prawdopodobnie wyremontowano. W roku 1648 w zamku kierował działaniami wojennymi król Jan Kazimierz. W latach 1655–1657 zamek zajmowały wojska szwedzkie, węgierskie i moskiewskie, co doprowadziło do jego ogromnych zniszczeń. Ocalały jedynie najstarsze budowle – kaplica i donżon. W 1743 roku starosta Jakub Zamoyski wzniósł nowe budynki kancelarii i archiwum, a w 1773 roku budynek dawnej bramy wjazdowej został przebudowany na cele mieszkalne przez starostę Wincentego Potockiego. Po III rozbiorze Polski nastąpił całkowity upadek założenia zamkowego, pozostającego już bez żadnej opieki.
Na początku XIX wieku nastąpiło ożywienie w życiu Lublina. Rząd Królestwa postanowił wybudować więzienie, w miejscu dawnego zamku. W latach 1823–1826 wniesiono część budowli w stylu neogotyckim, uzupełniając ją o cechy neoklasyczne. Autorem projektu był Jan Stompf, natomiast nadzór budowlany prowadził Jakub Hempel, budowniczy wojewódzki. Najpierw powstało skrzydło południowe, które wchłonęło w połowie swej długości basztę i połączyło całość z kaplicą zamkową. Skrzydła zachodnie i południowe dodatkowo zwieńczono blankowaną attyką, nawiązującą do attyki renesansowego zamku, co nadawało budowli także charakter warowny. Zamek-więzienie stał się pierwszym w Polsce gmachem więziennym o charakterze średniowiecznej budowli obronnej. Na końcu dobudowano elewację północną, która zamknęła czworobok zamku. Kilka lat po zakończeniu budowy wzdłuż dziedzińca od strony wschodniej i północnej dobudowano parterowe pawilony przeznaczone na dalsze cele więzienne. Wtedy także przerzucono wiadukt i uregulowano skarpy wzgórza.
W XIX wieku podczas tynkowania budynku otynkowano także basztę i kaplicę z cennymi malowidłami. Dodatkowo baszcie zamkowej starano się przywrócić pierwotny wygląd: tynk miał wzór rustyki, natomiast stożkowy hełm zmieniono na płaski dach zwieńczony neogotyckim krenelażem. W tym czasie w zamku oprócz więzienia funkcjonował sąd, szpital, warsztaty i pralnia. Przez 130 lat istnienia więzienia w celach zamku i baszty więziono przywódców powstania styczniowego, rewolucyjnych działaczy z lat 1904–1907, w latach międzywojennych czołowych działaczy komunistycznych. Podczas okupacji lubelski zamek był, po Majdanku, głównym ośrodkiem represji i terroru na Lubelszczyźnie. Po wojnie mieściło się w nim więzienie NKWD i UB.
W 1954 roku władze przeznaczyły zamek na cele kulturalne. Po zaadaptowaniu wnętrza (według projektu inż. Jerzego Gajewskiego), w południowym skrzydle zamku znalazło siedzibę Muzeum Okręgowe, zaś w północnym – Wojewódzki Dom Kultury. Z czasem cały budynek przejęło Muzeum Lubelskie. W tym czasie prowadzone były prace konserwatorskie, zwłaszcza w kaplicy św. Trójcy. Kolejne remonty i rewaloryzacje miały miejsce w latach 70. i 80. XX wieku. Ostatni kompleksowy remont założenia zakończył się w 2008 roku.

Co możemy zwiedzać

Zamek w Lulinie zbudowany jest na planie prostokąta z wewnętrznym dziedzińcem. Wzniesiono go w stylu neogotyku angielskiego, a jego fasada wyróżnia się oknami zakończonymi ostrym łukiem. Środkowa część elewacji jest mocno do przodu wysuniętym ryzalitem, który po bokach flankują wieloboczne wieżyczki z długimi, wąskimi i zakończonymi trójlistne blendami oraz krenelażem. Na ich szczytach znajdują się metalowe topory. W ryzalicie znajduje się brama wjazdowa, dwie wnęki okienne i attyka. Południowe skrzydło zamku zostało przybudowane do budynku kaplicy św. Trójcy i baszty. Ściana elewacji jest rozcięta ryzalitem. Po obu stronach ryzalitu umieszczono osiem okien. Opracowanie plastyczne elewacji jest analogiczne do dekoracji fasady budynku. Płaszczyzna elewacji została dodatkowo ozdobiona boniowaniem. Budynki na dziedzińcu mają elementy o charakterze neorenesansowym.
Na terenie zamku zachowały się dwie budowle pamiętające czasy średniowiecza. Dobudowaną w XIII wieku wieżę (donżon) charakteryzuje styl romański, a XIV-wieczną kaplicę zamkową styl gotycki.
Wieża mieszkalno-obronna czyli donżon posiada trzy kondygnacje, jest wysoka na około 30 m, a grubość jej muru wynosi ponad 3 metry! Po wdrapaniu się na szczyt będziemy mogli spojrzeć na miasto z góry, podziwiając przy tym również odrobinę widoczny dziedziniec zamkowy. Na poszczególnych kondygnacjach prezentowana jest wystawa ukazujące dzieje Zamku w Lublinie
Najcenniejszym chyba jednak obiektem zamkowego wzgórza jest kaplica Trójcy Świętej, powszechnie zwany kaplicą zamkową. To dwukondygnacyjna świątynia o kwadratowej nawie i wielobocznie zamkniętym prezbiterium. Nawę górnej kondygnacji przykryto sklepieniem gwiaździstym, wspartym na potężnym, ośmiobocznym słupie. Jego wnętrza pokrywają bizantyjsko-ruskie freski, powstałe w 1418 roku. Stworzone na specjalne zamówienie króla Władysława II Jagiełły szczęśliwe przetrwały zawirowania dziejowe. Podczas budowy więzienia (dawny kościół zmieniono wtedy w więzienną kaplicę), częściowo uszkodzone malowidła pokryto warstwą tynku. Ponowne ich odsłonięcie rozpoczął w 1899 roku Józef Smoliński, a prace konserwatorskie trwały prawie 100 lat. Mimo że przy tworzeniu fresków pracowało kilku twórców to ich program ikonograficzny jest jasny i czytelny. Możemy w nim wyróżnić następujące wątki: Starotestamentalny (postacie proroków), Ewangeliczny (sceny z życia Chrystusa i bohaterów Nowego Testamentu), Hagiograficzny (święci szczególnie popularni w prawosławiu i kościołach wschodnich) oraz Fundatorski (tutaj zachowały się dwa wizerunki króla Władysława Jagiełły – jeden konny przy ścianie północnej prezbiterium, drugi w postawie klęczącej umieszczony w nawie).
W Galerii Malarstwa Polskiego XIX–XX wieku znajdziemy słynny obraz Jana Matejki Unia lubelska namalowany dla upamiętnienia 300. rocznicy unii Polsko-Litewskiej. Unia zawarta została podczas sejmu walnego w Lublinie w roku 1569. Była to najważniejsza z trzech unii zawartych pomiędzy Koroną Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego. Unia ta ostatecznie zamykała proces jednoczenia się Polski i Litwy. Oczywiście nie nie jest to obraz, możemy zobaczyć również pejzaże Aleksandra Gierymskiego, Juliana Fałata, Alfreda Wierusza-Kowalskiego, Józefa Pankiewicza, Jana Stanisławskiego, Ferdynanda Ruszczyca, Rafała Malczewskiego i Jana Cybisa. A również kolekcję portretów Jana Chrzciciela Lampiego, Kazimierza Wojniakowskiego, Józefa Simmlera, Piotra Michałowskiego, arcydzieła modernistyczne Stanisława Wyspiańskiego, Olgi Boznańskiej, Konrada Krzyżanowskiego, przykłady z okresu międzywojennego – Romana Kramsztyka, Eugeniusza Zaka, Stanisława Ignacego Witkiewicza (Witkacego), i z lat powojennych – Jerzego Nowosielskiego.