Zamek w Książu

Gdzie się znajduje?

Książ to obecnie dzielnica Wałbrzycha, położony jest w okolicy wąwozu nad rzeką Pełcznicą, w Książańskim Parku Krajobrazowym. Oprócz zamku znajdują się tutaj jeszcze ruiny zamku Stary Książ (z 1794 roku), stadnina koni Stado Ogierów Książ oraz jedyna z najstarszych w Polsce palmiarni. Zamek Książ jest najpiękniej położonym zamkiem w Polsce. Nie dziwi więc, że każdego roku obiekt zachwyca ponad 300 000 turystów z całego kraju.  
Dojazd/dojście
Aby dotrzeć do Książa, należy najpierw dojechać do Wałbrzycha, najpewniej z Wrocławia – samochodem zajmie to około godziny. Podróż pociągiem zajmuje mniej więcej tyle samo czasu, są też połączenia autobusowe. Z centrum Wałbrzycha do Książa przejazd trwa około 12 minut, wiedzie drogą numer 35 w kierunku Świebodzic – drogowskazy prowadzą na płatne parkingi pod Zamkiem. Jeżeli poruszacie się komunikacją publiczną, to z Wałbrzycha kursują tutaj dwa autobusy, nr 12 oraz 8. Przystanek linii nr 8 znajduje się naprzeciwko dworca, a przystanek końcowy dla obu linii jest ulokowany praktycznie pod samym Zamkiem. Natomiast najbliższa stacja kolejowa znajduje się w Świe­bo­dzi­cach i jest oddalona o 3 km w linii prostej od murów zamku. Można dodatkowo zrobić dłuższy spacer z dworca PKP i powędrować po punktach widokowych okalających Zamek Książ.

Historia

Najstarszą część zamku zbudował w końcu XIII wieku książę świdnicko-jaworski Bolko I, wnuk Henryka Pobożnego. Była to strażnica usytuowana przy szlaku handlowym wiodącym z Czech na Śląsk. Przez stulecie zamek należał do Piastów, a w roku 1392 przeszedł we władanie króla czeskiego.
W ciągu następnych kilkudziesięciu lat kilkakrotnie zmieniał swych panów, sprzedawany, dziedziczony lub zdobywany. Podczas wojen husyckich właściciele warowni, wzorem większości swoich sąsiadów, dorabiali sobie rabowaniem kupców i okolicznej ludności, przeto w roku 1482 król Maciej Korwin odebrał im zamek. Przystąpiono wówczas do jego rozbudowy. W latach 1483-1490 powstało m.in. południowe skrzydło, zwane „Skrzydłem Macieja”.
W roku 1509 zamek nabył Konrad i von Hoberg i w rękach jego potomków (w 1714 rodzina zmieniła nazwisko na Hochberg) pozostawał on aż do 1941 roku. W latach 1548-1558 średniowieczną warownię przebudowano na renesansową rezydencję. Powstały też wówczas od południa pierwsze ogrody zamkowe. Po splądrowaniu Książa podczas wojny trzydziestoletniej (1618-1648) rozpoczęto generalną przebudowę. W miejscu rozebranych murów obronnych, które okazały się już zupełnie nieskuteczne, założono ogrody. Od roku 1705 renesansowy zamek przekształcany był przez saskich i wiedeńskich budowniczych oraz włoskich sztukatorów we wspaniały barokowy pałac. Powstało wówczas barokowe skrzydło z bogato zdobioną (i nieźle zachowaną) salą balową, biblioteka oraz dziedziniec honorowy i budynek bramny z dwiema stylowymi wieżami i ciągiem oficyn.
Wiek XIX przyniósł Hochbergom długo oczekiwany tytuł książęcy. Na skutek małżeńskich powiązań weszli w posiadanie rozległych dóbr pszczyńskich, zaś dzięki szczęśliwym inwestycjom osiągnęli olbrzymi majątek. Wspaniała rezydencja zamku w Książu często podejmowała wówczas w swoich wnętrzach znakomitych gości, cesarzy,
królów i przywódców państw. W roku 1891 książę Henryk XV Hochberg ożenił się z pełną wdzięku Angielką, Marią Teresą Oliwią Cornwallis West, zwaną księżną Daisy. Ich związek, choć zaowocował trójką synów, nie układał się najlepiej i rozpadł się wkrótce po zakończeniu I wojny światowej. Henryk wyjechał do Francji, a panią na zamku została Daisy. Jeszcze przed rozwodem, w 1907 roku rozpoczęto kolejną rozbudowę
książęcej siedziby. Powstały wówczas dwa monumentalne, neorenesansowe skrzydła z narożnymi wieżami, główna wieża zamku (licząca 43 m wysokości) otrzymała nowy hełm; poszerzono też tarasy oraz przebudowano wnętrza zamkowe.
Na początku lat dwudziestych w wyniku kryzysu gospodarczego rozpoczął się powolny upadek finansowej potęgi von Hochbergów. Krótko przed wybuchem II wojny światowej znaczna część majątku została przejęta za długi. Dwaj synowie Daisy i Henryka wyjechali do Anglii, gdzie podczas wojny jeden służył w armii brytyjskiej, a drugi wstąpił do polskich sił zbrojnych i był oficerem łącznikowym w RAF-ie. Rozwścieczeni tym naziści skonfiskowali dobra, zaś księżną eksmitowano.
W 1943 roku obiekt przejęła paramilitarna brygada specjalna organizacji Todt. Zamek wraz z przyległymi obszarami otoczono zasiekami z drutu kolczastego i w ścisłej tajemnicy rozpoczęto prace budowlane. Wywieziono wszystkie bardziej wartościowe dzieła sztuki, meble oraz zawartość zamkowej biblioteki. Sale i pokoje przystosowano dla potrzeb wojska, niszcząc ich historyczny wystrój. W skale, na której stoi zamek, 55 m poniżej dziedzińca więźniowie z filii obozu koncentracyjnego Gross-Rosen wydrążyli sieć tuneli. Przed główną fasadą wykuto szyb o głębokości ponad 40 m, z windą do transportu samochodów. Wydrążono również kilka krzyżujących się w podziemiach pod kątem prostym potężne tunele o łącznej długości około 950 m.
Podobno Niemcy planowali doprowadzenie do zamku linii kolejowej, zaś wielka podziemna komora miała pełnić rolę hali dworcowej. Dzisiaj tajemnicze podziemia zamku budzą wielkie zainteresowanie. Niektórzy poszukiwacze skarbów uważają, że w ciągnących się pod zamkiem korytarzach ukryto depozyty bankowe, dzieła sztuki i kosztowności, które tuż przed końcem wojny w tajemniczy sposób zniknęły z Wrocławia.
Dzieła zniszczenia dopełniły oddziały radzieckie plądrując i dewastując to, co pozostało. Zamek niszczał przez długie dziesięciolecia. Dopiero w roku 1991 właścicielem zamku stała się Gmina Wałbrzych, która sukcesywnie przywraca zamkowi urok i piękno.

Co możemy zwiedzać

Zamek w Książu usy­tu­o­wa­ny na wy­so­kim ska­lis­tym ur­wis­ku, z trzech stron o­to­czo­ny głę­bo­kim, za­le­sio­nym ja­rem, gó­ru­je ma­je­sta­ty­cznie nad ca­łą o­ko­li­cą spra­wia­jąc za­iste baś­nio­we wra­że­nie. W wy­ni­ku pro­wa­dzo­nej od kil­ku de­kad i wciąż kon­ty­nu­o­wa­nej re­no­wa­cji zde­wa­sto­wa­ny w la­tach 40. XX wie­ku za­mek w znacz­nej czę­ści od­zy­skał blask po­zwa­la­ją­cy wy­obra­zić so­bie, jak pre­zen­to­wał się w okre­sie naj­wię­kszej świet­no­ści ro­du von Hoch­berg, gdy od­wie­dza­ły go ko­ro­no­wa­ne gło­wy i wiel­cy po­li­ty­­cy. Dziś sie­dzi­bę ma­ją tu­taj: mu­ze­um, cen­trum-kon­fe­ren­cyj­ne, res­tau­ra­cja oraz ho­tel. Do Zamku wchodzi się poprzez bu­dyn­ek bra­mny (z lat 1718–1719), następnie cią­giem o­fi­cyn (z lat 1722–1724) przechodzi się mo­stem na Dziedziniec Honorowy. Most flan­ko­wa­nym jest rzeź­ba­mi lwów trzy­ma­ją­cych kar­tu­sze her­bo­we, dzie­dzi­niec o­ta­cza­ją­ ka­mien­ne ba­lu­strady z la­tar­nia­mi i fi­gu­ra­mi sty­li­zo­wa­ny­mi na po­sta­cie a­le­go­ry­czne. 
W ra­mach tra­sy tu­ry­sty­cznej eks­po­no­wa­ne są zre­kon­stru­owa­ne a­par­ta­men­ty mie­szkal­ne daw­nych wła­ści­cie­li, ce­ra­mi­ka ar­ty­sty­czna i por­ce­la­na po­cho­dzą­ca z wał­brzy­skich fa­bryk, a ta­kże przed­mio­ty pre­zen­to­wa­ne pod­czas licz­nie or­ga­ni­zo­wa­nych eks­po­zy­cji cza­so­wych. Od kil­ku lat po­dzi­wiać mo­żna rów­nież 38 obra­zów zwią­za­nych z his­to­rią za­mku lub pa­sja­mi je­go gos­po­da­rzy, po­cho­dzą­cych z daw­nej ko­le­kcji Han­sa Hein­ri­cha XV. Łącz­nie za­mek kry­je o­ko­ło 400 po­miesz­czeń o cał­ko­wi­tej ku­ba­tu­rze 125 ty­się­cy me­trów sześ­cien­nych, z któ­rych u­do­stęp­nio­na do u­żyt­ko­wa­nia jest tyl­ko część do wy­so­ko­ści 4. kon­dy­gna­cji.
Najpiękniejszą salą Zamku Książ jest, bez wątpienia, Sala Ma­ksy­mil­ia­na – dwu­kon­dy­gna­cyj­ne pomieszczenie o powierzchni 120 m², jest utrzymane w stylu baroku wiedeńskiego. Została nazwana na cześć Konrada Ernsta Maksymiliana, który wybudował zarówno Salę Maksymiliana, jak i za czasów którego wznie­sio­no wscho­dnią część re­zy­den­cji, tzw. barokowe skrzydło zamku. Odwiedzających szczególnie zachwycą symetrycznie ustawione względem siebie kominki z czarnego, włoskiego marmuru, intensywnie okraszone rzeźbami mitologicznymi. Nad kominkami wiszą lustra, które rozpraszają wpadające od wschodu światło. A jeszcze wyżej znajdują się trzy balkoniki, które niegdyś były przeznaczone dla muzyków. Ściany Sali Ma­ksy­mil­ia­na zostały wyłożone sztucznym marmurem, który pokrywają mitologiczne płaskorzeźby oraz zachwycające malowidła. Jak choćby to zdobiące sufit, pędzla An­to­nie­go Fe­lik­sa Schef­fle­ra. Dzieło nawiązuje oczywiście do mi­to­lo­gii grec­kiej, a je­go bo­ha­te­ra­mi są Pe­gaz i Pal­las Ate­na, oto­czeni przez dzie­więć Muz.
Zaraz za Salą Maksymiliana znajduje się Salon Zielony utrzymany w stylu ro­ko­ko. Niegdyś na ścianach Zielonego Salonu można było podziwiać portrety przodków właścicieli, a obecnie jedynym oryginalnym elementem jest barokowy kominek wykonany z czerwonego marmuru. Następnym pomieszczeniem sąsiadującym z Salą Ma­ksy­mi­lia­na jest Salon Biały, wcześniej zwany Czerwonym z uwagi na szkarłatne draperie na ścianach, które zostały zniszczone podczas wojny. Co prawda prezentowane tutaj meble należały do Daisy, jednak pochodzą z Grand Hotelu w Szczawnie Zdrój, który również stanowił część majątku rodu. Kolejne pomieszczenie to Salon Chiński, który zawdzięcza swoją nazwę ściennym tkaninom z motywami orientu w postaci ptaków oraz kwitnącej wiśni. Innymi ciekawymi pomieszczeniami na trasie zwiedzania są między innymi Salon Muzyczny i Barokowy. W za­le­żno­ści od pre­fe­ren­cji mo­że o­no o­bej­mo­wać wcze­śniej wy­mie­nio­ne a­par­ta­men­ty zaj­mu­ją­ce ba­ro­ko­wą część re­zy­den­cji lub wią­zać się z in­ny­mi waż­ny­mi o­kre­sa­mi w dzie­jach Ksią­ża, z któ­ry­mi ko­re­spon­du­je śre­dnio­wie­czny Czar­ny Dzie­dzi­niec, re­ne­san­so­wy Hol My­śliw­ski, Sa­la Ry­cer­ska, Sa­la Ba­lo­wa, Sa­la Ko­min­ko­wa, po­ko­je ce­sar­skie czy a­par­ta­men­ty księ­żnej Dai­sy. Szlak o­bej­mu­ją­cy za­ga­dnie­nia do­ty­czą­ce naj­now­szej his­to­rii za­mku pro­wa­dzi na wyż­sze kon­dy­gna­cje, gdzie po­zna­jąc po­mie­szcze­nia prze­bu­do­wa­ne przez na­zi­stów, wsłu­cha­ni w opo­wie­ści prze­wo­dni­ków do­tknie­my nie­spo­koj­nych cza­sów dru­giej woj­ny świa­to­wej. Obo­wiąz­ko­wym u­zu­peł­nie­niem w ra­mach tej pro­ble­ma­ty­ki wy­da­je się wy­cie­czka w głąb wy­ku­tych w ska­le ko­ry­ta­rzy, do­stęp­na w ra­mach Pod­ziem­nej Tra­sy Tu­ry­sty­cznej. 
Istnieje też możliwość wejścia na wie­żę głów­ną, skąd ma­low­ni­czo pre­zen­tu­je się naj­bliż­sze o­to­cze­nie re­zy­den­cji z ba­ro­ko­wą za­bu­do­wą pod­zam­cza i wie­lo­po­zio­mo­wy­mi ta­ra­sa­mi zam­ko­wy­mi, a tak­że po­ło­żo­ną w czę­ści wscho­dniej kom­ple­ksu stad­ni­ną o­gie­rów. Pa­trząc na wschód znaj­dzie­my na ho­ry­zon­cie gar­ba­ty za­rys Ślę­ży, a kie­ru­jąc wzrok nie­co bar­dziej na po­łud­nie do­strze­że­my Gó­ry So­wie.
Po zwiedzeniu zamkowych pomieszczeń warto wybrać się na zewnątrz, ponieważ Zamek Książ otacza czternaście tarasów na różnych poziomach, a ich łączny obszar to aż 2 hektary. Powstały w XVIII wieku i początkowo reprezentowały styl francuski, charakteryzujący się symetrycznością i uporządkowaniem. Dopiero nieco ponad sto lat później, na początku XX wieku, za sprawą sprowadzonych przez księżną Daisy angielskich ogrodników, tarasy przybrały nowy, angielski wymiar. Styl ten jest próbą upodobnienia ogrodu do naturalnych krajobrazów. Warto odwiedzić choćby Taras Bogini Flory z jej rzeźbą, otoczony dwiema basztami Taras Wodny, na który spogląda się z góry, czy też Taras Różany z sześciostopniową kaskadową fontanną. Największy jest zalesiony taras północny.