Zamek w Kórniku

Gdzie się znajduje?

Kórnik jest miastem położonym niedaleko Poznania, nad Jeziorem Kórnickim. Na obecny Kórnik składają się dwa dawne miasta położone obok siebie w odległości 1 km, Bnin (z prawami miejskimi od 1395) oraz Kórnik (z prawami miejskimi od 1426). Pomiędzy nimi jest jeszcze Prowent – obszar dworski (do 1934 odrębna jednostka administracyjna).
Dojazd/dojście
Kórnik po­ło­żo­ny jest w od­le­głoś­ci 20 km na po­łud­nio­wy wschód od Poz­na­nia, przy tra­sie S11 Poz­nań-Ka­to­wi­ce. Sa­mo­chód naj­wy­god­niej za­par­ko­wać przy Ryn­ku, na par­kin­gu przy ul. Zam­ko­wej (ja­dąc od stro­ny mia­sta trze­ba mi­nąć za­mek) lub bez­po­śre­dnio przy wej­ściu do mu­ze­um. Wszyst­kie op­cje są płatne, przy czym ostat­nia z wy­mie­nio­nych ko­sztu­je naj­wię­cej.
Oso­by, któ­re po­dró­żu­ją ko­le­ją, po­win­ny być przy­go­to­wa­ne na bar­dzo dłu­gi spa­cer, po­nie­waż przy­sta­nek PKP od­da­lo­ny jest od mia­sta aż o 5 km. Do Kór­ni­ka kur­su­je z Poz­na­nia ko­mu­ni­ka­cja pod­miej­ska li­nii 501 i 560 (wy­jazd z Ron­da Ra­ta­je). Za­mek stoi nie­o­po­dal Ry­nku, oko­ło 300 me­trów na po­łud­nie od ra­tu­sza. 

Historia

Według niektórych opracowań pierwotna budowla obronna została wzniesiona w XIV wieku z inicjatywy Wyszoty, brata poznańskiego biskupa Mikołaja z Kórnika. Teza ta jednak nie znajduje potwierdzenia w źródłach, a pierwszy dokument dotyczący budowy zamku (kontrakt z cieślą Mikołajem) pochodzi z 1426 r. Ukończona prawdopodobnie ok. 1430 r. budowla, posadowiona na bagiennej wyspie, otoczona była fosą, dostęp do niej był możliwy przez most zwodzony oraz spuszczaną okutą kratę. Do dziś z tego okresu zachowały się stare mury i piwnice obiektu. Do 1592 r. Zamek w Kórniku był reprezentacyjną siedzibą rodu Górków, jednego z najpotężniejszych rodów magnackich Wielkopolski doby renesansu i reformacji. W 1574 r. gościł tu Henryk Walezy, przejeżdżający przez Kórnik w drodze na koronację do Krakowa.
Po bezpotomnej śmierci Stanisława Górki w 1592 r. zamek przeszedł w posiadanie Czarnkowskich, a w 1610 r. został sprzedany przez Andrzeja Czarnkowskiego Zygmuntowi Grudzińskiemu. Od 1676 r. zamek był własnością rodu Działyńskich.
Pierwszą wybitną przedstawicielką rodu Działyńskich była Teofila z Działyńskich Szołdrska-Potulicka (1714-1790). Po śmierci pierwszego męża Stefana Macieja Szołdrskiego i rozwodzie z drugim Aleksandrem Potulickim Teofila od połowy XVIII w. poświęciła swoje życie sprawie rozwoju kulturalnego i gospodarczego Kórnika i przebudowie rezydencji. Obok zamku urządziła ogród w stylu francuskim (obecnie, po przebudowie w XIX w., arboretum), utworzyła szkółki drzew i zwierzyniec z egzotycznymi roślinami i zwierzętami, dbała o rozwój miasta, sprowadzając doń niemieckich rzemieślników-kolonistów. Sam zamek został gruntownie przebudowany w stylu barokowym.
Namalowany przez A. Pesne portret Teofili w białej sukni, do dzisiaj zachowany w zamku, dał początek legendzie o Białej Damie – jednym z najsłynniejszych duchów w polskich zamkach.
Po śmierci Teofili Potulickiej Zamek w Kórniku przez krótki czas był w rękach Szołdrskich, na mocy wyroku sądowego w 1801 r. został jednak zwrócony Działyńskim. Rezydencję objął najpierw Ksawery Szymon Działyński, a od 1826 r. jego syn Tytus Działyński.
Z powodu zaangażowania w powstanie listopadowe Tytus został ukarany przez władze pruskie konfiskatą majątku. Do Kórnika mógł wrócić z Galicji dopiero w 1839 r., po wygranym procesie o zwrot dóbr.
Tytus Działyński planował całkowitą przebudowę zamku jeszcze przed powstaniem listopadowym. Zamawiał związane z tym projekty u Antonia Corazziego, Henryka Marconiego i Karla-Friedricha Schinkla. Po powrocie do Kórnika przebudował zamek w stylu neogotyku angielskiego, zachowanym do dzisiaj. Podczas przebudowy najwięcej zaczerpnął z projektu Schinkla, twórczo go jednak modyfikując we współpracy z architektem Marianem Cybulskim.
W zamiarze Tytusa Działyńskiego, jednego z czołowych działaczy nurtu pracy organicznej w Wielkopolsce, zamek miał być nie tylko prywatną rezydencją, lecz służyć narodowi jako biblioteka i muzeum. Tytus zapoczątkował gromadzenie starodruków i rękopisów (m.in. Chopina, Mickiewicza, Bonapartego), które do dzisiaj są przechowywane w Bibliotece Kórnickiej. Ogród w stylu francuskim Teofili Potulickiej przekształcił w park w stylu romantycznym – obecne arboretum.
Po nagłej śmierci Tytusa Zamek w Kórniku znalazł się w rękach jego syna Jana. Jan kontynuował prace w zamku, bardziej interesował się jednak rozbudową rezydencji swojej żony Izabeli z Czartoryskich w Gołuchowie. Po bezpotomnej śmierci Jana w 1880 r. zamek odziedziczył jego siostrzeniec, Władysław Zamoyski. Ten, jako obywatel francuski, w 1885 r. został zmuszony do opuszczenia Kórnika (rugi pruskie) i zamieszkał w Galicji (w Kuźnicy koło Zakopanego), gdzie zasłużył się m.in. w walce o polskość Morskiego Oka. Do Kórnika powrócił dopiero w 1920 r. W 1924 r., tuż przed śmiercią, bezdzietny Zamoyski przekazał całe swoje dobra, w tym zamek wraz z imponującą kolekcją dzieł sztuki, zbiorami bibliofilskimi i ogrodem dendrologicznym (Arboretum Kórnickie) narodowi polskiemu. Darowizną zarządzała fundacja „Zakłady Kórnickie”. W czasie wojny zbiory w znacznej części zostały rozgrabione. Fundacja „Zakłady Kórnickie”, jak i inne w PRL, została zlikwidowana w 1953 r., w 2001 r. została reaktywowana na mocy ustawy.

Co możemy zwiedzać

Obecny kształt Zamku w Kórniku nawiązuje do neogotyku angielskiego, jednego z historyzujących stylów popularnych w XIX w.
Główne wejście do zamku znajduje się od strony północnej. Charakterystyczną cechą jest zwieńczenie głównego okna nad wejściem łukiem Tudora. Jeszcze do okresu międzywojennego do zamku wchodziło się przez tak zwany „babiniec”, przedsionek w kształcie barbakanu, wyburzony w latach 1925–1939.
Strona zachodnia to rozbudowany architektonicznie taras z widokiem na jezioro Kórnickie i „Zwierzyniec”.
Strona południowa jest zdominowana przez łuk indyjski, wzorowany prawdopodobnie na Pawilonie Królewskim w Brighton, a pośrednio na muzułmańskiej architekturze Indii (łuk w Kórniku nosi wyraźne podobieństwo do łuków Tadż Mahal).
Od strony wschodniej nad zamkiem wznosi się neogotycka wieża, swoją elewacją z czerwonej cegły kontrastująca z resztą zamku, wybudowana dopiero podczas przebudowy zamku przez Tytusa Działyńskiego.
Obecnie Zamek w Kórniku jest siedzibą Muzeum z wieloma unikatowymi eksponatami, m.in. meble różnych stylów i epok, obrazy mistrzów polskich i europejskich, rzeźby, kolekcje numizmatyczne, militaria polskie i wschodnie, wyroby rzemiosła artystycznego z porcelany i srebra. Najokazalszym wnętrzem rezydencji jest Sala Mauretańska, nawiązująca do Dziedzińca Lwów w Alhambrze, początkowo przeznaczona na bibliotekę, później na salę muzealną, do dzisiaj eksponująca pamiątki narodowe. W pokoju pod wieżą eksponowane są też zbiory etnograficzne i przyrodnicze przywiezione przez Władysława Zamoyskiego z Australii i Oceanii.
Zamek w Kórniku jest też siedzibą Biblioteki Kórnickiej Pol­skiej Aka­de­mii Nauk, jednej z największych bibliotek w Polsce. Za­ło­żo­na została w 1817 ro­ku przez Ty­tu­sa Dzia­łyń­skie­go w ro­dzin­nym Ko­na­rze­wie i w ro­ku 1826 prze­nie­sio­na do Kór­ni­ka. Księ­go­zbiór li­czy o­ko­ło 350 ty­się­cy wo­lu­mi­nów, w tym po­nad 40 ty­się­cy sta­ro­dru­ków, wśród nich rę­ko­pi­sy III czę­ści Dzia­dów i bal­la­dy Pan Twar­dow­ski, czy frag­men­ty Be­niow­skie­go Ju­liu­sza Sło­wac­kie­go. Uni­ka­ta­mi są XVI-wie­czne wy­da­nia dru­kiem po­ezji Ja­na Ko­cha­now­skie­go, naj­star­szym zaś skry­ptem jest tu­taj rę­ko­pis fran­cu­ski po­cho­dzą­cy z prze­ło­mu IX i X stu­le­cia.
Przy wjeździe do zamku stoją zabytkowe oficyny oraz Powozownia. W nie­wiel­kim bu­dyn­ku Po­wo­zo­wni można zobaczyć bar­dzo cie­ka­wą eks­po­zy­cję XIX-wie­cznych po­jaz­dów za­przę­go­wych za­ku­pio­nych przez Ja­na Dzia­łyń­skie­go pod­czas po­by­tu w Pa­ry­żu w 1856 ro­ku. Tran­sa­kcja ku­pna o­bej­mo­wa­ła trzy po­wo­zy wy­ko­na­ne przez an­giel­ską fir­mę Bar­ker & Co, ró­żnią­ce się pod wzglę­dem prze­zna­cze­nia, ga­ba­ry­tów i wy­po­sa­że­nia.
Zamek w Kórniku położony jest w rozległym parku li­czą­cym 30 he­kta­rów po­wierz­chni. W la­tach 1830-80 Ty­tu­s Dzia­łyń­ski i je­go sy­n Ja­na założyli Ar­bo­re­tum Kór­nic­kie. Prze­kształ­ci­li ba­ro­ko­we ge­o­met­rycz­ne o­gro­dy fran­cus­kie w ro­man­tycz­ny park kra­jo­bra­zo­wy w ty­pie an­giel­skim, o na­tu­ral­nym u­kła­dzie alei i drzew. Ro­śnie tam o­ko­ło 3,500 ga­tun­ków drzew i krze­wów, wśród nich wie­le kil­ku­set­let­nich o­ka­zów wy­stę­pu­ją­cych na­tu­ral­nie w umiar­ko­wa­nych stre­fach pół­ku­li pół­no­cnej, prze­de wszys­tkim lip, bu­ków i dę­bów. Po­nad­to mo­żna tu­taj spo­tkać bo­ga­te ko­le­kcje brzóz, jo­deł, cy­pryś­ni­ków, orze­chów, bzów i ró­ża­necz­ni­ków, a ta­kże bę­dą­ce wi­zy­tów­ką o­gro­du kór­nic­kie­go ma­gno­lie z naj­star­szym o­ka­zem 160-let­niej ma­gno­lii drze­wias­tej. Ar­bo­re­tum na­le­ży do In­sty­tu­tu Den­dro­lo­gii PAN i jest udos­tęp­nio­ne do zwie­dza­nia przez o­krą­gły rok.