Gdzie się znajduje?
Budapeszt to stolica i największe miasto Węgier, liczące ok. 1,8 mln mieszkańców, położone nad Dunajem w północnej części kraju, 243 km na południowy wschód od Wiednia, 402 km na południe od Krakowa. Budapeszt jest jednym z większych miast europejskich i jedną z najważniejszych metropolii Europy Środkowej, ważnym centrum politycznym, finansowym, gospodarczym, naukowym i kulturalnym Węgier i Europy, a także węzłem komunikacyjnym.
Dojazd/dojście
Aby dojechać do samej Budy, jadąc samochodem (autobusem) od strony Pesztu, należy się kierować na zabytkowy Most Łańcuchowy, stamtąd tunelem przejeżdżamy pod Wzgórzem Królewskim, gdzie znajdują rozległe parkingi. Indywidualnych turyści mogą dostać się do pałacu odnowioną XIX-wieczną kolejką linową sikló, która swój początek ma na Clark Adam ter (wjazd jest oczywiście płatny, ale jeśli chcecie zwiedzić Zamek królewski i wrócić również kolejką zapłacicie mniej niż za przejazd tylko w jedną stronę). Inną opcją jest skorzystanie z metra lub autobusu z Ersebet Ter (przystanki autobusowe znajdują się zarówno w centrum Pesztu jak i w pobliżu wejścia na Zamek królewski).
Historia
Nie wiadomo dokładnie, kiedy na dzisiejszym Wzgórzu Zamkowym w Budzie pojawiła się pierwsza siedziba królewska powstała tu w latach 1247-65 w czasie panowania króla Beli IV. Najstarsze fundamenty, pochodzące z czasów Ludwika Wielkiego pochodzą z tego właśnie okresu.
Dopiero Zygmunt Luksemburczyk zintensyfikował prace nad zamkiem. Najbardziej okazałe było skrzydło północne o wymiarach 25x70m. Trzykondygnacyjny budynek miał jednoprzestrzenne ogromne sale budzące zachwyt w swoich czasach. Dolna sala miała gwieździste sklepienie wsparte na ośmiu filarach. Górna sala zwana rycerską nie posiadała podpór a jej krzyżowo-żebrowe sklepienie pokrywały bogato rzeźbione drewniane panele. Splendoru budowli dodawały dodatkowo wysokie, sześciodzielne okna w prostokątnej oprawie oraz oprawione łukami i sterczynami okna maswerkowe. Zygmunt Luksemburski zadbał także o walory obronne zamku. Rozbudował i ufortyfikował część południową wzgórza. Kolejni władcy skupiali się na dodawaniu niewielkich fragmentów lub przekształcaniu starych w duchu panującego aktualnie stylu architektonicznego.
Kres istnieniu starego zamku położyli Turcy. Po zdobyciu dawnej stolicy Królestwa Węgierskiego urządzili w nim arsenał, którego wybuch w 1578 kompletnie zniszczył budynek.
Po odbiciu Węgier przez Habsburgów zdecydowano o budowie nowego obiektu, który w niczym nie przypominał starego. Wzniesiony w stylu barokowym przez Johanna Hölblinga od 1791 stał się oficjalną rezydencją rodziny panującej.
Po Wiośnie Ludów zamek zaczął niszczeć, gdyż nie rezydował tam już dwór, tylko przez jakiś okres urzędował w zamku książę Albrecht, gubernator Węgier. Nastąpiła więc pospieszna restauracja zamkowego wnętrza, a po powstaniu Austro-Węgier król Franciszek Józef podjął decyzję o dalszej rozbudowie pałacu. Plany przygotował znany architekt Miklós Ybl, ale budowa ruszyła dopiero w 1890. Zamek został poszerzony w kierunku zachodnim, wnętrza wzbogacono dziełami artystów węgierskich, a całość kompleksu miała podkreślać charakter narodowy oraz siłę Wielkich Węgier, które w 1896 uroczyście obchodziły 1000-lecie przybycia nad Dunaj. Od strony rzeki powstał rozległy plac wraz z reprezentacyjną bramą, przy której znajduje się rzeźba Turula, mitycznego ptaka, symbolu Węgier.
W okresie międzywojennym, po detronizacji Habsburgów, na zamku siedzibę swą miał regent, admirał Miklós Horthy. Podczas II wojny światowej, zamek, podobnie jak cały Budapeszt, został mocno zniszczony. Paradoksalnie wojenne zniszczenia doprowadziły do odkrycia w płd-wsch i płd-zach krańcu wzgórza gotyckich murów z czasów króla Zygmunta Luksemburczyka i Macieja Korwina. Kierujący pracami w latach 1958-62, László Gerő, dokonał częściowej rekonstrukcję najstarszej, gotyckiej części zamku. Odtworzono tylko parter i pierwsze piętro pałacu wzniesionego przez króla Zygmunta Luksemburczyka, choć pierwotna rezydencja była dużo wyższa. Na szczególną uwagę zasługują Hala gotycka i kaplica królewska, które pokryto krzyżowo-żebrowymi sklepieniami wzorowanymi na oryginalnych. Odbudowano także Wielką Rondelę i główną bramę wejściową oraz fragmenty murów obronnych. Wiele dyskusji wywołała rekonstrukcja gotyckiej wieży w płd. krańcu wschodniego skrzydła. Odtworzono wieża ma trzy kondygnacje i wielu historyków krytykowało fakt iż odbudowano ją w całości. Dzisiejszy wygląd nie jest wierny oryginałowi, m.in. z powodów ideologicznych – wiele elementów uproszczono, części nie odbudowano, a niektóre ocalałe fragmenty dekoracji i wszystkie zachowane wnętrza nawet celowo zniszczono – taki los spotkał m.in. schody Habsburgów, kopułę na dachu, stajnie cesarskie, strażnicę i królewską szkołę jazdy. Rozebrano także zrujnowany kościół zamkowy (ocalał neogotycki ołtarz oraz część malowideł). Odbudowa zewnętrzna skończyła się w 1966 roku, a wewnątrz w roku 1980. W całkowicie przebudowanych wnętrzach znajdują się dwa muzea, Muzeum Historii Budapesztu Budapesti Történeti Múzeum Węgierska Galeria Narodowa oraz Biblioteka Narodowa im. Szechenyiego.
Co możemy zwiedzać
Zamek Królewski w Budapeszcie zwiedzić można z zewnątrz bezpłatnie – taras zachodni, wschodni oraz dziedziniec są otwarte dla turystów. Wstęp do funkcjonujących tu instytucji jest jednak płatny. Znajduje się tutaj Muzeum Historii Budapesztu, które czynne jest od wtorku do niedzieli. Znajdziecie tu również Galerię Narodową. Tak samo czynną od wtorku do niedzieli. Na Zamek Królewski w Budapeszcie zaprasza również funkcjonująca tutaj Biblioteka Narodowa im. Szechenyiego, czynna z kolei od wtorku do soboty.
W Muzeum Historii Budapesztu (węg. Budapesti Történeti Múzeum) przygotowano ekspozycje poświęcone Budzie, Peszcie i Obudzie – trzem miastom, które obecnie tworzą Budapeszt. Wystawy pokazują życie mieszkańców, zdjęcia, meble, narzędzia, książki czy elementy garderoby. Jest też część poświęcona historii zamku, jego budowie i rodzinom arystokratycznym mieszkającym w tym miejscu przez wieki. W środku zobaczymy również historyczną kaplicę zamkową.
Węgierska Galeria Narodowa (węg. Szépművészeti Múzeum) to kilkanaście tysięcy dzieł sztuki, zaczynając od X wieku aż do dziś, wystawionych na kilku piętrach i wielu salach. Stałe wystawy pokazują rozwój węgierskiej sztuki plastycznej na przestrzeni wieków, od średniowiecza do współczesności. Wystawy obejmują średniowieczne i renesansowe kamienne rzeźby, rzeźby w drewnie z okresu gotyku, czy szkice fresków przypominające bogactwo barokowej sztuki kościelnej. Oprócz dzieł węgierskich w Galerii Narodowej na Zamku Królewskim znajduje się także kolekcja arcydzieł sztuki międzynarodowej. Bogata jest zwłaszcza kolekcja obrazów od XIX wieku w górę. Na ostatnim piętrze Galerii można wejść na kopułę, która jest najwyższym punktem widokowym Wzgórzu Zamkowym.
Tuż przy bogato zdobionej bramie prowadzącej do Zamku znajduje się ogromny pomink Turula, węgierskiego, mitycznego ptaka, który jest nieformalnym symbolem kraju. Turul jest bohaterem dwóch węgierskich legend mówiących o pochodzeniu narodu węgierskiego i jego przybyciu do Europy. W szponach trzyma Miecz Boga, należący do wodza Hunów, Attyli. Legenda głosi bowiem, że Węgrzy wywodzą się z ludu Hunów. Turul miał zapłodnić córkę wodza Attyli – Emese, która urodziła syna Almosa. Almos był wodzem Scytów, pradziadów ludu Madziarów od których wywodzą się Węgrzy.
Na tyłach zamku jest piękna fontanna przedstawiająca polowanie króla Macieja Korwina. Jej budowa zakończyła się w 1904 roku i była częścią prac rekonstrukcyjnych Pałacu Królewskiego.
U podnóża zamku znajduje się odnowiony kompleks ogrodowy wraz z kilkoma budynkami o nazwie Várkert bazár. Początki kompleksu to końcówka XIX-wieku. W latach 1875-1883 pod przewodnictwem architekta Miklósa Ybla zabudowano obszar, który miał służyć jako promenada po tej stronie Dunaju. Kompleks przez lata niszczał, jednak miasto zdecydowało się przywrócić mu dawny blask i w 2014 roku zakończyła się jego przebudowa. Dziś ogród zachwyca, a odnowione budynki stają się wizytówką Budy. Na miejscu możemy zobaczyć oryginalne łaźnie żydowskie (mikveh) z XIII wieku. Z terenu ogrodu możemy wjechać na zamek windą lub wejść klimatycznymi kazamatami.
W roku 2019 powstały plany historycznej rekonstrukcji budynków wokół placu św. Jerzego. odbudowane zostaną:
- pałac, stajnie i neorenesansowy ogród arcyksięcia Józefa, który został wysadzony w 1968 r,
- dawny budynek dowództwa Honvéd na swojej pierwotnej wysokości. Znajdzie się w nim centrum dla zwiedzających oraz przestrzeń wystawiennicza,
- dawny Vöröskereszt Székház , w którym przed oblężeniem Budapesztu mieściło się Ministerstwo Spraw Zagranicznych, który będzie funkcjonował jako nowoczesny biurowiec – wstępnie oczyszczono teren i pozostały system piwnicy siedziby Vöröskereszt, w której niegdyś odbywał się jarmark z pamiątkami.
Natomiast w okresie od lutego do 14 grudnia 2021 roku wyremontowano już bramę Habsburgów i taras dla dzieci Halászó.
