Kopalnia soli w Wieliczce

Gdzie się znajduje?

Wieliczka jest położona niedaleko Krakowa – 16 kilometrów na południowy wschód.
Dojazd/dojście
Z Krakowa można tam dojechać samochodem, autobusem (linia 304) lub pociągiem (za stacji Kraków Główny do Wieliczka Rynek-Kopalnia). Stacja kolejowa jest niedaleko kopalni – to niewiele ponad 500 m i bez żadnych przeszkód można pokonać go pieszo w 9-10 min.

Geologia

Kopalnia soli w Wieliczce usytuowana jest w zachodniej części podkarpackich złóż solnych, których wiek określany jest na około 14 milionów lat. Złoża te powstały w miocenie, w wieku badeńskim, w trakcie zanikania morza Paratetydy. Stało się morzem zamkniętym o wysokim stopniu zasolenia, które spowodowane było ochłodzeniem się klimatu 14 mln lat temu. Spowodowało to rozwój lodowców, a to spowodowało obniżenie poziomu oceanów o ok. 40-50 m. Obniżenie się poziomu oceanów i ruchy tektoniczne spowodowały odcięcie Paratetydy. Gorący klimat oraz stale obniżające się dno (to wskutek wypiętrzania się Karpat) stworzyły warunki sprzyjające sedymentacji. Do głębi spływała najgęstsza solanka i tam zaczęła wytrącać się sól, a później siarczany wapnia. Czas trwania procesu sedymentacji określany jest na 15–20 tysięcy lat, po nim nastąpił proces wypełniania zbiornika warstwami ilastymi i mułowymi.
Wielickie złoże solne ma około 10 km długości, 600–1500 m szerokości oraz od kilku do około 400 m miąższości.

Historia eksploatacji soli

Początki pozyskiwania soli na terenie Wieliczki wiążą się z eksploatacją „źródeł solnych”, czyli samoistnych na tym obszarze wypływów solanki. Roztwór gromadzono i oczyszczano, by następnie poddać go warzeniu (gotowaniu). Początki eksploatacji sięgają epoki środkowego neolitu (3 tys. lat p.n.e.). Dokumentują to liczne znaleziska archeologiczne, z badań prowadzonych po II wojnie światowej. Większość odkryć jest zasługą pracowników naukowych Muzeum Żup Krakowskich. Odkryto prehistoryczne instalacje służące do odparowywania solanki. Na wielkich paleniskach ustawiano kilka, potem kilkanaście naczyń glinianych o wydłużonym kształcie, które zawierały roztwór naturalnie nasycony. Proces podgrzewania pozwalał osiągnąć najpierw gęsty roztwór, z czasem zaś zestaloną masę o dużej zawartości soli jadalnej (NaCl).
Eksploatacja źródeł solankowych trwała 3–4 tysiąclecia, do czasu ustania naturalnych, obfitych wypływów. Wtedy, na przełomie XII i XIII wieku, rozpoczęto drążenie głębszych studni. Pierwszy szyb umożliwiający pozyskiwanie soli kamiennej zgłębiono w nieodległej Bochni. Niebawem także Wieliczka stała się miejscem, gdzie natrafiono na płytko zalegające złoża soli. Wkrótce studnie zamieniły się w szyby, czyli drogi pionowej komunikacji z biegnącymi poziomo chodnikami i wyrobiskami. Tak powstała kopalnia.

Co zobaczymy w kopalni soli?

Podziemna Trasa Turystyczna wielickiej kopalni powstała na przełomie XVIII i XIX wieku. Około miliona turystów rocznie zwiedza ok. 3 km trasy składającej się z 20 komór, położonych na głębokościach od 64 do 135 metrów (poziomy I – III). Na trasie jest do pokonania ok. 800 schodów. Zwiedzanie trwa ok. 2–3 godziny.
Na trasie zobaczymy między innymi:

• Komora Mikołaja Kopernika
  Komora powstała przed 1785 rokiem dzięki eksploatacji brył soli zielonej. Znajduje się w niej rzeźba solna przedstawiająca Mikołaja Kopernika, który najprawdopodobniej był gościem wielickiej kopalni. Dzieło to stworzył Władysław Hapek w 1973 roku, upamiętniając 500-lecie urodzin astronoma.
• Kaplica św. Antoniego
  Najstarsza z zachowanych podziemnych kaplic poświęcona została w 1698 roku. Wykonano ją w stylu barokowym, składa się z prezbiterium, nawy i przedsionka zawierającego, ze względu na szczupłość miejsca, ambonę. Prezbiterium przykrywa sklepienie kolebkowe, nawę zaś krzyżowe. Przedsionek, łączący się z chodnikiem, posiada sklepienie płaskie. Kaplica jest, jak na warunki podziemia, stosunkowo duża: dł. – 7,5 m, szer. – 6 m, wys. 5,5 m. Pomiędzy nawą a przedsionkiem znajduje się podparty kolumnami łukowy portal. Z kolei pomiędzy nawą a prezbiterium dostrzec można arkadę filarową z łukiem zdobionym motywem podkowy. Drewniana nastawa ołtarzowa wypełnia praktycznie całe prezbiterium.
• Komora Janowice
  Komora powstała w XVII wieku. Obecnie w jej wnętrzu znajduje się grupa figur ilustrujących polską legendę, opowiadającą o pochodzeniu podkrakowskiego złoża solnego. Sól kamienną w Wieliczce zaczęto wydobywać z końcem wieku XIII podczas panowania w Krakowie księcia Bolesława Wstydliwego i jego żony świętej Kingi. Według legendy, zanim Kinga przybyła z Węgier do stolicy Polski, chciała podarować nowej ojczyźnie wyjątkowy prezent. Dowiedziawszy się, że w Polsce nie wydobywa się soli kamiennej, poprosiła swego ojca, króla Belę IV o jedną z węgierskich kopalń soli. Król przychylił się do prośby córki.
• Komora Kazimierza III Wielkiego
  Komora zawdzięcza swą nazwę królowi Kazimierzowi III Wielkiemu, twórcy statutu żup krakowskich. Nazwę komorze nadano w 1968 roku w sześćsetną rocznicę wydania statutu. W tym roku również górnik rzeźbiarz Władysław Hapek wykonał w soli popiersie króla. W tym miejscu znajduje się kierat konny typu saskiego – oryginalna maszyna z XVIII wieku służąca do transportu pionowego. Pracę kieratu przedstawia model.
• Komora Pieskowa Skała
  Komora powstała około 1669 roku. Łączy poziom I z II wyższym im. Braci Markowskich, położonym 90 metrów pod ziemią. W komorze wyeksponowano inne urządzenie służące do transportu pionowego – krzyż ręczny. Na spągu komory zachowały się również fragmenty starych schodów wykutych w skale solnej, używanych przez tragarzy zwanych nosiczami, których praca została przedstawiona w jednej z kawern. W innej części komory znajdują się trzy krasnoludki wykonane na początku XX wieku przez górnika-rzeźbiarza Józefa Markowskiego.
• Podszybie Kunegunda
  Podszybie powstałe ok. roku 1829 łączy komorę Kazimierza Wielkiego z poziomem II wyższym. Można w niej zaobserwować liczne formy wtórnej krystalizacji soli: stalaktyty, stalagmity. Znajdują się tam także liczne figurki krasnoludków w pozach dawnych górników np. nosiczy czy wozaków.
• Kaplica św. Kingi
  W kaplicy św. Kingi znajdują się relikwie św. Kingi; jest to podziemna świątynia, o wymiarach ok. 54 m długości, ok. 18 m szerokości i ok. 12 m wysokości. Kaplica znajduje się 101 metrów pod ziemią i jest jedną z największych atrakcji wielickiej kopalni. Posadzka jest wyrzeźbiona w jednolitej solnej bryle, a żyrandole sporządzone są z solnych kryształów. W kaplicy znajdują się płaskorzeźby ilustrujące wydarzenia z kart Nowego Testamentu (m.in. Ucieczka do Egiptu, Dwunastoletni Chrystus nauczający w świątyni, Ostatnia Wieczerza) i bożonarodzeniowa szopka. Ołtarz główny dłuta górnika Józefa Markowskiego składa się z rzeźby głównej – św. Kingi oraz dwóch bocznych – św. Józefa oraz św. Klemensa. Od 1999 roku w kaplicy znajduje się solny pomnik Jana Pawła II, dłuta górnika rzeźbiarza Stanisława Anioła.
• Komora Weimar
  Nazwana na cześć miejsca zamieszkania Johanna Wolfganga Goethego, jednego z pierwszych gości wielickiej kopalni, którego figura znajduje się u wejścia do komory. Komora powstała w początkach XX wieku, po wyeksploatowaniu bryły soli zielonej metodą mechaniczną. Bryłę soli wybierano od góry. Efektywność pracy osiągano przez zastosowanie strzelania prochem, a następnie oczyszczania bocznych ociosów. Wewnątrz komory znajduje się figura Skarbnika – dobrego ducha kopalni oraz wagonik z solą, które to elementy zdobiły stanowisko kopalni na wystawie Expo 2000 w Hanowerze.
• Komora Michałowice
  Ma 35 metrów wysokości, a jej eksploatacja trwała prawie 100 lat. Jej rozmiary od początku istnienia wymuszały budowę specjalnych zabezpieczeń, na które składały się kaszty oraz mury z kostki solnej. W latach 70. XIX wieku wzniesiono dodatkowo dwa filary wiązkowe.
• Komora Drozdowice
  Komora rozmiarami jedynie niewiele ustępuje sąsiednim Michałowicom, pochodzi z przełomu XVII i XVIII wieku. Na początku XX wieku komorę zabezpieczono kasztem oraz dwukondygnacyjną konstrukcją. Obecnie w komorze Drozdowice odbywają się wystawy, bankiety oraz koncerty.
• Komora Józefa Piłsudskiego
  Komora poświęcona Józefowi Piłsudskiemu powstała w XIX wieku. Dzieli się ona na dwa wyrobiska połączone tunelem. W związku z tym, że dno zalane było solanką, turyści mogli przemieszczać się przez tunel tratwą. W XIX wieku nad brzegiem jeziora ustawiono rzeźbę przedstawiającą patrona tonących św. Jana Nepomucena. Od 1997 roku w komorze znajduje się pomnik Marszałka Polski, autorstwa Stanisława Anioła.
• Komora Stanisława Staszica
  Ta najwyższa komora (50 m), powstała na przełomie XIX i XX wieku. W latach II wojny światowej było to miejsce planowanej hitlerowskiej montażowni samolotów. Niemcy wycofali się jednak z tego pomysłu w obawie przed postępami wojsk sowieckich. W komorze znajduje się także popiersie Stanisława Staszica – pioniera przemysłowego wykorzystywania kopalin w Polsce.
• Skarbnik
  W miejscu tym znajduje się podobizna władcy podziemi wielickich zasłaniającego swą postacią zawalający się chodnik. Od wieków wierzono w dobrego ducha kopalni – Skarbnika, który ostrzegał górników przed niebezpieczeństwem. Wyrobisko powstało w roku 1968, w wyniku poszerzenia poprzeczni Poniatowski.
• Komora Warszawa
  Komora przeznaczona do celów rozrywkowych, ze względu na rozmiar (długość 54 m szerokość 17 m, wysokość 9 m). Odbywają się w niej uroczystości górnicze, zawody i imprezy sportowe, koncerty muzyczne, a także bale. Powstała na przełomie XIX i XX wieku w wyniku eksploatacji w pokładzie soli spiżowej, w ilości ok. 20 tys. ton. W 2003 roku w komorze zainstalowano nowe szklane żyrandole. Jej ozdobą jest pomnik górników wykonany w bryle soli w roku 1961.
• Komora Wisła
  Do powstania komory doszło na skutek poszerzenia podłużni Wisła w celu wybrania soli spiżowej w XIX wieku.