Gdzie się znajduje?
Nałęczów leży na Wyżynie Lubelskiej w środkowej części Płaskowyżu Nałęczowskiego. Jest częścią trójkąta turystycznego: Puławy – Kazimierz Dolny – Nałęczów. Położony jest nad rzeką Bystrą, przy ujściu jej dopływu Bochotniczanki.
Dojazd/dojście
Przez miasto przebiega równoleżnikowo droga nr 830 łącząca go z Kazimierzem Dolnym i Puławami, do Lublina jest 28 km. Natomiast droga nr 826 relacji Nałęczów-Przybysławice łączy miejscowość z drogą ekspresową S12 i S17.
Bez samochodu najprościej do Nałęczowa dojechać PKS-em lub busem można również podjechać pociągiem. Jednakże stacja PKP oddalona jest około 3 km od miasta. Trzeba się będzie przespacerować lub poczekać na autobus, a niecierpliwi mogą wziąć spod dworca taksówkę.
Historia
Pierwotnie miejscowość była nazywana Bochotnicą. Początki sięgają przełomu VIII i IX wieku, gdy na obecnej Górze Poniatowskiego, wzgórzu górującym nad okolicą, wzniesiono gród. Później centrum osady przeniesiono na wzgórze, gdzie dziś znajduje się kościół parafialny. W I połowie XIV w. powstała parafia w Bochotnicy. Również w tym samym stuleciu dokonano lokacji wsi na prawie niemieckim.
Dnia 23 czerwca 1751 tereny te należące do Aleksandra Gałęzowskiego zakupił Stanisław Małachowski (starosta wąwolnicki) nazywając w 1772 roku od noszonego przez swój ród herbu Nałęcz całą posiadłość Nałęczowem. Po powstaniu styczniowym dobra nałęczowskie kupił Michał Górski. Na początku XIX w. odkryto lecznicze właściwości tutejszych wód; wykorzystali je trzej lekarze – sybiracy: Fortunat Nowicki, Wacław Lasocki i Konrad Chmielewski, modernizując w końcu XIX w. funkcjonujące już uzdrowisko za pieniądze ówczesnego właściciela Nałęczowa – Michała Górskiego. Stworzył on uzdrowisko w dzisiejszym kształcie miasto-ogród. To on uczynił z Nałęczowa liczący się ośrodek leczniczo-kulturalny. Kuracjuszami byli tutaj m.in. Stefan Żeromski, Bolesław Prus i Henryk Sienkiewicz. W 1963 roku Nałęczów otrzymał prawa miejskie.
Uzdrowisko Nałęczów powstało 11 lutego 1878 r. jako dzieło lekarzy sybiraków, aby w 2 lata później zostać zarejestrowane, stając się spółką użyteczności publicznej. Po II wojnie światowej zostało upaństwowione, a w roku 1998, zgodnie z zapisami ustawy o prywatyzacji i komercjalizacji, przekształcone w jednoosobową spółkę skarbu państwa.
Już od 1999 r. Ministerstwo Skarbu Państwa podjęło działania mające na celu prywatyzację spółek uzdrowiskowych (w stosunku do 13 spółek). W 2001 roku Zakład Leczniczy „Uzdrowisko Nałęczów” S.A. w Nałęczowie został sprywatyzowany przez sprzedaż 85% akcji firmie East Springs International NV z Amsterdamu. Mimo początkowych obaw związanych z prywatyzacją, obecnie Uzdrowisko jest w dobrej sytuacji finansowej, inwestuje i rozwija się, wychodząc naprzeciw potrzebom kuracjuszy. Dzięki temu otrzymuje nagrody i wyróżnienia w rankingach i konkursach zarówno o zasięgu regionalnym, jak i krajowym.
Uzdrowisko Nałęczów S.A. kieruje swe usługi nie tylko do osób z problemami kardiologicznymi, ale stara się poszerzać grono klientów. Dlatego w obiektach uzdrowiska dostępne są zabiegi odnowy biologicznej.
Co tutaj się leczy?
Nałęczów to jedyne w Polsce uzdrowisko o profilu wyłącznie kardiologicznym. Leczy się tu przede wszystkim choroby: wieńcową, nadciśnienie tętnicze, nerwice serca i stany ogólnego wyczerpania psychofizycznego. W powrocie do zdrowia pomaga tutejszy mikroklimat sprzyjający naturalnemu obniżeniu się ciśnienia tętniczego krwi oraz zmniejszeniu dolegliwości serca. Nałęczów posiada również dobre warunki dla rehabilitacji pacjentów po zawale serca i operacjach kardiochirurgicznych.
W Nałęczowie działa sześć sanatoriów: Sanatorium „Książę Józef”, Sanatorium „Stare Łazienki”, Sanatorium Kardiologiczne „Fortunat”, Sanatorium Uzdrowiskowe „Rolnik”, Sanatorium Uzdrowiskowe ZNP i Sanatorium „Ciche Wąwozy”. Działa tu także Kolejowy Szpital Uzdrowiskowy oraz kilka niepublicznych placówek medycznych i prywatnych klinik.
Wybrane obiekty
Centralnym punktem uzdrowiska jest Park Zdrojowy, jest to 25-hektarowy park z niewielkim stawem. Pośrodku stawu znajduje się sztucznie usypana wyspa zwana Wyspą Miłości. Założycielem i organizatorem Parku Zdrojowego, na którego terenie znajduje się część zabudowań uzdrowiska, był Stanisław Małachowski. Park istniał już w połowie XVIII w., zaś pod koniec XIX w. był powiększony dla potrzeb kuracjuszy. Przecina go szereg alei i ścieżek. Park podzielony jest na dwie części korytem Bochotniczanki, która spiętrzona śluzą rozlewa się w owalny staw. Drzewostan parku, starannie dobierany i pielęgnowany przez prawie 190 lat, jest chlubą nałęczowskiego uzdrowiska. Obok znanych krajowych gatunków drzew iglastych i liściastych spotyka się tu okazy flory zachodnioeuropejskiej, a nawet amerykańskiej (np. wysokie sosny-wejmutki). Na ponad 20 hektarach rosną m.in. kasztanowce, lipy, sosny i dęby, ale także tulipanowce amerykańskie, katalpy (inaczej surmie) i skrzydłoorzechy chińskie. Odwiedzający mogą także skorzystać z uroków palmiarni i ugasić pragnienie wodami mineralnymi. Park Zdrojowy, położony w centrum miasta, jest oazą ciszy i spokoju, gdzie spacerowicze mogą dokarmiać oswojone łabędzie i wiewiórki.
Jednym z najczęściej odwiedzanych miejsc w Parku Zdrojowym jest niewielki budynek zlokalizowany nad stawem, zwany Domem Zdrojowym. Mieści się w nim Pijalnia Wód Mineralnych połączona z Palmiarnią oraz Pijalnia Czekolady Wedla. Wejście do Pijalni Wód Mineralnych jest płatne. Wewnątrz znajdują się trzy ujęcia źródlanej wody: Miłość, Barbara oraz Celiński. W pijalni czekolady, oprócz czekolady można też napić się… kawy. Można również kupić jakieś pamiątki, jak np. czekoladę Wedla.
Przy stawie znajduje się Sanatorium „Książę Józef”. Powstało w 1878 roku, gdy Uzdrowisko Nałęczów coraz bardziej zyskiwało na popularności. Mieszkał tu m.in. Bolesław Prus. Dziś jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych sanatoriów w Polsce. Tuż przed Sanatorium Książę Józef mieści się ławeczka z Bolesławem Prusem. Ławka obrócona jest w stronę stawu, a do jednego z największych powieściopisarzy w Polsce można się śmiało przysiąść i pooglądać kaczki na stawie.
Pałac Małachowskich to jeden z najważniejszych zabytków w mieście, który zbudowany został z inicjatywy Stanisława i Marianny Małachowskich w XVIII w. jako rezydencja rodu. W późniejszych latach pałac rozbudowano dla potrzeb uzdrowiska. Pałac Małachowskich stanowi więc najstarsze sanatorium w mieście. Mieszkali w nim m.in. Henryk Sienkiewicz i Bolesław Prus. Zaprojektowano go w stylu barokowym, a wnętrza są w stylu rokokowym i późnoklasycystycznym.
Sanatorium „Stare Łazienki” powstało się to w 1821 roku. Jest to najładniejszy budynek w mieście, który powstał w stylu klasycystycznym. Jego historia też jest związana z działalnością Pałacu Małachowskich, w którym zaczęło brakować miejsc dla przyjeżdżających z całego kraju kuracjuszy. W związku z tym Małachowscy zdecydowali o zbudowaniu pierwszego profesjonalnego sanatorium w Nałęczowie, które działa do dzisiaj.
W połowie drogi między bramą wschodnią a Sanatorium Książę Józef, przy al. Kasztanowej, znajduje się Domek Gotycki. Powstał pod koniec XIX wieku. Zwany jest również Willą Angielską i trzeba przyznać, że jest to dość oryginalny obiekt, którego styl nawiązuje do gotyku.
Na terenie Parku Zdrojowego mieści się jeszcze niewielki Domek Grecki (powstał w 1882 roku). Stoi tuż obok Sanatorium Książę Józef.
W Nałęczowie są dwa muzea poświęcone pisarzom, którzy chętnie tworzyli właśnie w Nałęczowie. Muzeum Bolesława Prusa dawniej mieściło się w zabytkowym Pałacu Małachowskich, gdzie regularnie gościł słynny dziennikarz i pisarz. Od grudnia 2017 znajduje się w budynku dawnej Ochronki im. Adama Żeromskiego, przy ul. Poniatowskiego w Nałęczowie, której fundatorem był Stefan Żeromski. Bolesław Prus przyjeżdżał do Nałęczowa systematycznie w latach 1882-1910, z zamiarem pozbycia się agorafobii. Zbiory muzeum przybliżają gościom życie i twórczość pozytywistycznego autora – rzecz jasna koncentrując się na związkach z lubelszczyzną. Natomiast Muzeum Stefana Żeromskiego mieści się w domku, który zbudował Jan Koszczyc-Witkiewicz (bratanek Stanisława Witkiewicza, twórcy stylu zakopiańskiego w architekturze). Chata wzniesiona została z bali kładzionych na zrąb, przekryta gontem. To w niej Żeromski napisał rozdziały „Dziejów grzechów”, „Dumy o hetmanie”, „Słowa o bondosie”. Była ona także miejscem spotkań działaczy skupionych wokół pisarza w Towarzystwie Oświatowym „Światło”. W muzeum, oprócz oryginalnego wyposażenia pracowni literata można obejrzeć jego osobiste pamiątki, w tym fotografie rodzinne oraz obrazy i rysunki nie tylko znanych plastyków, ale i Żeromskiego oraz jego żony Oktawii, która postarała się o powstanie muzeum.
Nałęczów znany jest również z willowej zabudowy. Niektóre wille powstały z początkiem Zakładu Leczniczego oraz w czasach, kiedy w Nałęczowie bywali i tworzyli m.in.: Zofia Nałkowska, Henryk Sienkiewicz, Stanisław Przybyszewski, Stanisław Witkiewicz, Stefan Żeromski, Bolesław Prus, Michał Elwiro Andriolli, Ewa Szelburg-Zarembina. Są to np. „Borowianka” (z początku XX w., w stylu szwajcarskim), „Oktawia” (z 1880 r., w stylu szwajcarskim), „Podgórze” (z lat 1882–1885, też w stylu szwajcarskim), „Brzozy” (projekt Jana Koszyca-Witkiewicza, wzniesiona w 1908), „Pod Matką Boską” (z lat 1897-1900, murowana w stylu włoskim) „Różana” i wiele innych.
