Gdzie się znajduje?
Sanok to miasto w województwie podkarpackim, położone jest w dolinie Sanu, w Kotlinie Sanockiej, u podnóża Gór Słonnych.
Dojazd/dojście
Do Sanoku samochodem dojedziemy bądź od Krakowa autostradą A4, a za Tarnowem zjeżdżamy z niej na Jasło, bądź od strony Rzeszowa.
Połączenie kolejowe jest dość ubogie, są dwa pociągi z/do Krakowa (Bieszczady i Wetlina) i parę połączeń do Jasła – skąd po przesiadce można dostać się do Rzeszowa. Oczywiście można też skorzystać z autobusów (do sprawdzenia w internecie) np. autobusy Neobus jeżdżą z Polańczyka, przez Sanok w trzech trasach do Warszawy, Wrocławia i Łodzi. Od dworca autobusowego (kolejowego) do skansenu jest 3,2 km, czyli tak ponad 40 min. pieszo.
Historia
Muzeum zostało założone z inicjatywy wojewódzkiego konserwatora zabytków w Rzeszowie, Jerzego Tura, który podsunął pomysł kierownikowi działu etnograficznego Muzeum Historycznego w Sanoku, Aleksandrowi Rybickiemu. Decyzją Ministerstwa Kultury i Sztuki z 24 stycznia 1958 zostało powołane „Muzeum Skansenowskie w Budowie”, przemianowane później na Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku.
Muzeum prezentuje kulturę ludową pogranicza na obszarze pogórzy oraz wschodniej części polskich Karpat (Bieszczady, Beskid Niski). Są to tereny, które do lat czterdziestych zamieszkane były przez kilka grup etnograficznych, z których Pogórzanie są grupą polską, Bojkowie, Łemkowie i Zamieszańcy są grupami ruskimi. W wyniku wojny i działań władz państwowych w latach powojennych, doprowadzono do rozproszenia na tym obszarze grup ruskich i przerwania ciągłości kulturowej na ziemiach przez nie zamieszkałych.
W zakresie zainteresowań Muzeum w Sanoku znajduje się kultura ludowa, budownictwo mieszkalne, gospodarcze, przemysłowe i sakralne wszystkich grup etnograficznych. Obiekty przenoszone do skansenu prezentują formy typowe dla wymienionych grup etnograficznych, jest to najlepszy sposób na ocalenie od zapomnienia i objęcie ochroną. W ekspozycji znajdują się cztery duże obiekty budownictwa sakralnego; kościół rzymskokatolicki z Bączala Dolnego, oraz trzy cerkwie greckokatolickie przeniesione z Rosolina, Grąziowej oraz Ropek. Wyjątkową atrakcję skansenu stanowi Galeria Ikony Karpackiej. Jest to stała ekspozycja malarstwa cerkiewnego z okresu od XVI do XIX w., obecnie jedna z najlepszych i największych w kraju.
Na działalność wydawniczą składają się systematycznie wydawane publikacje naukowe sanockich muzealników: „Materiały Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku” (rocznik dotyczący etnografii Podkarpacia) oraz czasopismo naukowe „Acta Scansenologica” omawiające problemy muzeów skansenowskich. Struktura organizacyjna wewnątrzmuzealna skupiona jest w 8 działach, w tym w 6 działach naukowych oraz konserwatorskim i administracyjno-gospodarczym.
Na terenie skansenu, na skraju terasy nadzalewowej, z której rozpościera się widok na całe miasto i przedpole Bieszczadów, znajduje się stanowisko archeologiczne. W miejscu tym znajdowała się kiedyś osada celtycka, a następnie wczesnośredniowieczna.
Co zobaczymy w skansenie w Sanoku?
W skansenie zostały odtworzone typowe układy zabudowy wsi i zagospodarowania zagród. Na terenie parku etnograficznego zgromadzonych jest ponad 100 obiektów budownictwa drewnianego z okresu od XVII do XX wieku. Do najliczniejszych grup obiektów należą budynki mieszkalne lub mieszkalno-gospodarcze m.in. kuźnie, olejarnie. Znajdują się tu również obiekty sakralne, budynki użyteczności publicznej, m.in. szkoły, plebanie, dworki, remizy strażackie oraz obiekty przemysłowe służące eksploatacji ropy naftowej. Większość obiektów można zwiedzać również w środku, gdzie podziwiać możemy wyposażenie, meble, obrazy, sprzęty codziennego użytku czy gdzie indziej narzędzia rolnicze, kowalskie itp. Również na zewnątrz są rozlokowane przedmioty dostosowane do prezentowanej kultury, czy to sposób budowania płotów, czy to występujące ule, kapliczki, czy też ułożone drwa na opał pod okapem.
Prezentacja dorobku kultury materialnej poszczególnych grup etnograficznych tj. Pogórzan (Głuchoniemców), Dolinian, Łemków i Bojków eksponowana jest w oddzielnych sektorach, każda stosownie do fizjografii terenu jaki kiedyś zamieszkiwała.
Sektor bojkowski
Pierwszymi obiektami zbudowanymi na terenie skansenu w Sanoku był zespół cerkiewny z Rosolina: cerkiew pw. św Onufrego z 1750 r., dzwonnica z 1751 r., kostnica z XVIII w., oraz nagrobki. W kolejnych latach w sektorze bojkowskim znalazły się m.in. Cerkiew Narodzenia NMP z Grąziowej (1731) oraz zagroda ze Skorodnego (1861). Grupa ta praktycznie przestała istnieć po masowych wysiedleniach i przesiedleniach, jakie miały miejsce w Polsce po II wojnie światowej.
Sektor łemkowski
W sektorze łemkowskim sanockiego parku została zbudowana m.in. cerkiew z 1801, przeniesiona tutaj ze wsi Ropki k. Gorlic. Reprezentuje ona charakterystyczny dla całej zachodniej Łemkowszczyzny typ cerkwi, z widocznymi wpływami budownictwa kościelnego. Zrębowa bryła świątyni składa się z babińca i części ołtarzowej. Wizyta w uratowanych cerkwiach to okazja na podziwianie majestatycznych ikonostasów, finezyjnie zdobionych carskich drzwi czy malowideł ściennych.
Inne interesujące zabytki to kurna chałupa z Komańczy (1885) i spichlerz z pocz. XIX w., zagroda jednobudynkowa z Królika Polskiego z końca XIX w., chałupa z Posady Sanockiej z końca XIX w., zagroda z Pielgrzymki (1870), oraz chałupa z Dąbrówki z roku 1681 i Nadolan 1866, chałupa kołodzieja z Posady Sanockiej w sektorze Dolinian.
Sektor pogórzański
Sektor Pogórzan na terenie Parku obejmuje obecnie m.in. półkurną biedniacką chałupę z 1901 ze wsi Niebocko, XIX-wieczną zagrodę olejarza z Baryczy, młyn wodny z końca XIX wieku ze wsi Wola Komborska, młyn wietrzny z Domaradza, wiatrak ze wsi Urzejowice. Drewniany kościół z Bączala Dolnego (1667), plebania z Ropy, szkoła wiejska z Wydrnej, chałupy z Równego (1824) i Dydni.
W sektorze Pogórzan zachodnich – Pogórze Ciężkowickie, Pogórze Jasielskie; znajdują się m.in. chałupa tkacka z Korczyny (1790), zagroda garncarska z Rzepiennika oraz chałupa z Ustrobnej. Trwa budowa dworu ze Święcan z końca XIX wieku.
Rynek galicyjski
Projekt budowy sektora małomiasteczkowego powstał na początku lat osiemdziesiątych XX wieku w pracowni Aleksandra Rybickiego. Jego ideą było pokazania przykładów budownictwa z przełomu XIX i XX wieku, zrekonstruowanie historycznego galicyjskiego rynku ze wszystkimi jego funkcjami. Od listopada 2009 realizowana jest ze środków unijnych budowa sektora miejskiego w Parku Etnograficznym w Sanoku. Polega ona na rekonstrukcji typowego małego podkarpackiego miasteczka z II połowy XIX w. i początków XX w. W okresie tym wykształcił się zubożony typ szczytowego, drewnianego domu mieszczańskiego, z podcieniami wokół rynku i w ważniejszych ciągach ulicznych. Na projekt składać się będzie 26 drewnianych obiektów kubaturowych, zgrupowanych w formie małego rynku. Galicyjski Rynek oficjalnie otwarty został 16 września 2011. Większość zabudowań wokół Ryneczku funkcjonuje jako miniaturowe punkty usługowe i sprzedażowe, co przy jednoczesnym starannym odwzorowaniu oryginalnych budynków i ich wyposażenia pozwala na chwilę przenieść się w czasie i wyobrazić sobie takie małomiasteczkowe życie. W warsztacie zegarmistrza tykają najprawdziwsze stuletnie zegary przyniesione do naprawy, piekarnia zachęca do wizyty aromatem świeżych przysmaków oferowanych turystom w przytulnej kawiarence, a w sklepie kolonialnym witają nas tutki cukierków i przedwojenne puszki po kawie, sprzedawane przy pomocy pięknie zdobionej metalowej kasy obrachunkowej.
Sektor przemysłowy
Województwo podkarpackie jest najstarszych ośrodkiem górnictwa naftowego na świecie, rafinerie oraz kopalnie ropy naftowej istniały tu już przed rokiem 1884. Rafinerie obsługiwały m.in. kopalnie ropy naftowej w Bóbrce, Grabownicy, Mokrem, Tokarni, Wańkowej, Ropience i Łodynie oraz wielu innych.
W lipcu 1988 dzięki pomocy organizacyjnej Sanockiego Przedsiębiorstwa Nafty i Gazu otwarto sektor naftowy w Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku.
