Gdzie się znajduje?
Bieruń jest niedużym miastem położonym historycznie na Górnym Śląsku. Leży na trasie pomiędzy Tychami a Oświęcimiem.
Dojazd/dojście
Do Bierunia można dojechać samochodem od Katowic (wg mapy lub GPS-u). Dla tych, którzy chcieliby indywidualnie dotrzeć do Bierunia, proponuję autobus ZTM linii M22 z Katowic. Staje na dworcu autobusowym w Bieruniu, skąd do Rynku jest nieco ponad pół kilometra – niecałe 10 minut pieszo. Jest też niby pociąg, który kursuje z Katowic do Oświęcimia, ale staje on w Bieruniu Nowym, a stamtąd jest ponad 7 km i trzeba by było dodatkowo skorzystać z autobusu (np. linii 686).
Historia
W 1387 roku Bieruń otrzymał prawa miejskie od księcia opawsko-raciborskiego Jana II Żelaznego. Akt ten polegał na nadaniu praw wójtowskich Kusowiczowi za jego długoletnią wierną służbę. Do 1551 r. własność Piastów górnośląskich, od 1327 r. pod zwierzchnictwem Czech jako lenno. Od 1743 r. w państwie pruskim i utrata praw miejskich. Od 1865 r. ponownie miasto i zmiana nazwy na Bieruń Stary (Alt Berun). Od 1922 r. ponownie w granicach Polski (poza okresem II wojny światowej).
Bujny rozkwit gospodarczy Bierunia przypada na połowę XVI w., kiedy to miasto otrzymało przywileje targowe. Handlowano wtedy: bydłem, końmi, solą, zbożem, wełną, rybami, hodowanymi w okolicznych stawach. Rozwinęło się rzemiosło, kowalstwo, włókiennictwo, szewstwo. Bieruński rynek pełnił funkcję placu targowego. Znajdował się tutaj budynek wagi miejskiej, w którym pobierano opłaty celne, wyliczane po uprzednim zważeniu przewożonego przez kupców towaru.
Rynek ma formę niemal kwadratową, a z jego narożników wychodzą pod kątem prostym po dwie ulice. Po stronie wschodniej znajduje się kościół parafialny św. Bartłomieja Apostoła. Zabudowa placu, to zespół jednopiętrowych kamienic o zróżnicowanych elewacjach – jest efektem wznoszenia budynków murowanych po drugim pożarze miasta, który miał miejsce w 1845 roku.
W 1966 roku bieruński układ urbanistyczny został wpisany do rejestru zabytków województwa śląskiego.
Główna droga handlowa z Mikołowa do Oświęcimia przecina rynek bieruński po linii przekątnej. Samochody przejeżdżające przez rynek, na dość ruchliwej trasie były dużym utrudnieniem dla mieszkańców. Obecnie jest obwodnica, gdzie skupia się większość przejazdów, a nawet lokalnie został wytyczony ciąg ulic poza rynkiem. Na rynku jest nieduży parking.
W latach 2004-2005 bieruński rynek został poddany renowacji. Wówczas usytuowano na nim zegar słoneczny, pomnik Powstańców Śląskich (wzorowany na przedwojennym), zarys historycznej wagi miejskiej oraz studni z postaciami „Utopców”. W 2005 roku rynek został wyróżniony w konkursie na Najlepszą Przestrzeń Województwa Śląskiego.
Zabudowa rynku
Na środku bieruńskiego rynku stoi Pomnik Powstańców Śląskich. Monument jest repliką pomnika, który powstał tutaj w latach dwudziestych zeszłego stulecia. Wówczas po trzech zrywach powstańczych część Górnego Śląska została przyłączona do Państwa Polskiego. Podczas okupacji hitlerowskiej pomnik został zniszczony, a w jego miejsce na postumencie znalazła się armata. Po wojnie w tym miejscu ponownie stanął pomnik poświęcony pamięci poległych powstańców. W 2004 roku podjęto decyzję o przywróceniu pomnikowi pierwotnej postaci.
W 2004 roku zadomowił się tu utoplec. Można go oglądać w miejscu istniejącej do lat 40. XX w. studni w trzech postaciach: młodego i starego utopca oraz kaczki. Utoplec to jeden z najbardziej znanych stworoków ze śląskich legend. Według opowieści ma żabią twarz i zieloną skórę, zielone włosy, błony między palcami, a jedna z jego nóg zakończona jest kopytem. Mieszka tam, gdzie jest woda.
W północno-wschodniej części rynku znajdował się budynek wagi miejskiej, miejsce to wskazują obecnie kamienne słupki, obok umieszczony jest zegar słoneczny.
Obecna zabudowa rynku pochodzi z drugiej połowy XIX wieku, tj. z okresu po pożarze miasta i jest typowa dla miasteczek górnośląskich. Domy murowane, wszystkie zgodnie z dziewiętnastowieczną modą tynkowane, ustawione są kalenicowo i wszystkie, za wyjątkiem dwóch, jednopiętrowe, z dachami dwuspadowymi. Do każdego z tych domów wchodzi się po kilku stopniach. Wysokie podpiwniczenie (piwnice sklepione) spowodowane było tym, ze ze względu na wilgotność gruntu nie można było wchodzić z piwnicami zbyt głęboko w ziemie. Pamiętano tez jeszcze dawne powodzie, kiedy to woda dochodziła aż do miasta. Zresztą współcześnie też zdarzają się powodzie, w gminie duże powodzie były w 1997 i 2010 roku.
Dom nr 3 w pierzei wschodniej, ma na parterze sklepienia kolebkowo-beczkowe, wsparte na gurtach. Dom nr 15 to tzw. „stary magistrat”, mieszczący dziś bibliotekę, zdobiony lizenami z zamkniętym półkoliście wejściem,
Dom nr 16, narożnikowy w pierzei północnej, posiada na wysokości parteru fasadę boniowaną. Na wyróżnienie zasługują również dom nr 17 (o odrębnej od innych, bardzo ciekawej fasadzie) oraz dom nr 18. Najnowszym budynkiem w rynku, nie licząc kilku przebudowanych współcześnie, jest ratusz wybudowany z początkiem lat trzydziestych obecnego stulecia.
