Gdzie się znajduje?
Bielsko-Biała jest miastem położonym u stóp Beskidu Małego i Beskidu Śląskiego, nad rzeką Białą. Pełni funkcję głównego ośrodka administracyjnego, przemysłowego, handlowo-usługowego, akademickiego, kulturalnego i turystycznego obszaru śląsko-małopolskiego pogranicza nazywanego często potocznie Podbeskidziem. Stanowi także ważny w skali kraju węzeł drogowy i kolejowy.
Dojazd/dojście
Do Bielska-Białej można dojechać od Katowic, jak i od Krakowa; zarówno samochodem jak i koleją. Bezpośrednie pociągi IC jeżdżą też z Warszawy, Gdańska czy Poznania. Od kolejowego Dworca Głównego (po drugiej stronie ulicy jest dworzec autobusowy) jest 12 minut pieszo do Placu Wojska Polskiego, czyli omawianego Rynku w Białej.
Historia
Od czasów powstania nowego miasta w 1723 roku budownictwo wokół nowo wytyczonego rynku postępowało bardzo powoli. W połowie wieku powstał drewniany ratusz, jednak przez długi czas wiele okolicznych parceli było pustych. Na innych stały głównie parterowe domy drewniane.
31 października 1769 roku w ratuszu w Białej odbył się zjazd, na którym podpisano akt utworzenia naczelnych władz konfederacji barskiej, które stanowiła Generalna Rada Stanów Skonfederowanych, zwana w skrócie Generalnością. Konfederacja barska to pierwsze z polskich powstań narodowych, skierowane przeciw Rosji (coraz bardziej wówczas uzależniającej Polskę od siebie) oraz przeciw popieranemu przez nią królowi Stanisławowi Poniatowskiemu, które miało miejsce w latach 1768-72. W ciągu wielu miesięcy (z przerwami) mieściła się w Białej oraz Bielsku kasa Generalnej Rady oraz intendentura. Stacjonował tu także konfederacki garnizon, a gościli m.in. Kazimierz Pułaski i Józef Wybicki – autor słów Mazurka Dąbrowskiego.
Biała atakowana była kilkakrotnie przez wojska rosyjskie, zaś jej zdobycie w 1772 roku spowodowało przeniesienie Generalnej Rady do Cieszyna. Patriotyczny zryw w tym samym roku upadł i nastąpił I rozbiór Polski, w wyniku którego Biała znalazła się w zaborze austriackim.
Jeszcze przed końcem XVIII wieku powstał w Białej Nowy Rynek, w wyniku czego plac zyskał nazwę Starego Rynku. Niebawem obok starej drewnianej zabudowy zaczęła pojawiać się murowana, która w końcu stała się dominującą. W 1827 roku wzniesiono nowy klasycystyczny ratusz rozbierając dotychczasową, drewnianą budowlę.
Wiek XIX przyniósł też budowę większości obiektów istniejących tu do dzisiaj. W 1880 roku powstał neobarokowy pałacyk Strzygowskich, zaś w 1897 wzniesiono nowy gmach ratusza w stylu neorenesansu (stary, klasycystyczny, stał się siedzibą sądu). Początek XX wieku zaowocował architekturą secesyjną, której przykładem jest kamienica „Pod Żabami” – jeden z podręcznikowych przykładów polskiej secesji. Pod koniec XIX w., a potem aż do czasów odzyskania niepodległości przez Polskę, plac na cześć cesarza Franciszka Józefa nosił nawę Josefplatz.
W okresie PRL nie oszczędzono placowi „radosnej twórczości”. W latach 80-tych wyburzono kamienice w północnej pierzei i otwarto przestrzeń placu na wielki budynek Spółdzielczego Domu Handlowego Klimczok. Wówczas bardzo wyraźnie zakłócono starą tożsamość historyczno-architektoniczną rynku. Podczas „remontów” zniszczeniu uległa ornamentyka kamienicy „Stefanka” oraz kamienicy Juliusza Korna (niegdyś jednej z najciekawszych architektonicznie tutejszych budowli).
W 2021 rozpoczęła się gruntowna przebudowa placu, w ramach której cały zostanie przekształcony w strefę pieszą. Do tego czas wyłączona z ruchu była tylko południowa część, stanowiąca jednocześnie fragment ulicy 11 Listopada. Resztę zajmował dwuczęściowy płatny parking wraz z postojem taksówek, a wzdłuż północnej pierzei biegła jezdnia, stanowiąca łącznik między ulicami Łukową, Cyniarską oraz Targową. Pośrodku znajdował się niewielki skwer z szaletami miejskimi.
Zabudowa rynku
Najbardziej reprezentacyjną południową pierzeję przecina wlot ulicy Ratuszowej. Po jej wschodniej stronie znajduje się neobarokowy pałacyk miejski Strzygowskich z 1880, obecnie siedziba Dzielnicowej Biblioteki Publicznej. Po przeciwnej stronie ulicy stoi klasycystyczny dawny ratusz Białej wybudowany w 1827 i podwyższony o drugie piętro około 1870, który pełnił swoją funkcję do roku 1897 – potem do 1950 był siedzibą Sądu Powiatowego, a obecnie jest zwykłą kamienicą mieszkalno-sklepową. Sąsiaduje z nim kamienica Juliusa Korna (brata Carla Korna) z 1902 – niegdyś neorenesansowa, w czasie remontu w okresie PRL pozbawiony wszystkich detali architektonicznych, artykulacji ścian, wieżyczek i wykusza. Kolejną jest trzypiętrowa neorenesansowa kamienica Racheli Mehl wybudowana w 1903. W pierzei zachodniej znajdują się trzy kamienice z lat 90. XIX wieku wybudowane w stylu neorenesansowym dla: Ryszarda Königa, Rudolfa Michalczyka oraz Jana Czecha. Trzy pozostałe kamienice pochodzą jeszcze z pierwszej połowy XIX wieku, przy czym tylko nr 4 i 5 zachowały swój pierwotny kształt.
Pierzeję północną przecina ulica Cyniarska. Budynki po jej zachodniej stronie (z I połowy XIX wieku) wyburzono w latach 80. XX wieku, otwierając plac na gmach Spółdzielczego Domu Handlowego Klimczok (otwarty w 1988), którego architektura wyraźnie kontrastuje z okoliczną zabudową. Z kolei po wschodniej stronie Cyniarskiej znajduje się narożna kamienica z końca XIX wieku o skromnych cechach neorenesansowych, jednopiętrowa kamienica Stefanka (nr 10) z I poł. XIX wieku pozbawiona w okresie powojennym oryginalnego detalu oraz neorenesansowa narożna kamienica nr 11, w której w latach 1867–1950 mieściło się starostwo powiatu bialskiego, a obecnie – przychodnia medyczna Trójka. W latach 1930–1939 zamieszkiwali w niej starosta Stanisław Alberti i jego żona Kazimiera.
Dominantą pierzei wschodniej jest secesyjna kamienica „Pod Żabami”, wybudowana w 1903 według projektu Emanuela Rosta juniora dla Zygmunta Nahowskiego, który prowadził w niej swoją winiarnię. Posiada bardzo dekoracyjną elewację imitującą mur pruski, a nad portalem od strony ulicy Targowej znajdują się rzeźby dwóch ubranych we fraki żab; żaby te są jednym z symboli Bielska-Białej. Obok znajduje się kamienica wybudowana również w 1903 roku, także w stylu secesyjnym, dla brata Zygmunta, Jana Nahowskiego. Następna kamienica pochodzi z lat 90. XIX wieku, została później nadbudowana w 1910 roku. Kolejne budynki istnieją w niezmienionym kształcie od I połowy XIX wieku. W tym ostatnim mieści się apteka Pod Białym Orłem – to najstarsza bialska apteka założona w 1701 i nieprzerwanie od 1910 prowadzona przez rodzinę Ganszerów.
W północno-wschodnim narożu placu znajduje się ewangelicki kościół Marcina Lutra. Został zbudowany w stylu klasycystycznym w latach 1782–1788, przy czym większość wyposażenia wnętrza pochodzi z lat 30. XIX wieku.
