Panorama Racławicka we Wrocławiu

Gdzie się znajduje?

Wrocław jest stolicą województwa dolnośląskiego. Jest miastem tak znanym, że raczej nie ma problemu z dotarciem samochodem, pociągiem czy samolotem. Jeśli jedziemy pociągiem to wysiadamy na stacji Wrocław Główny.
Dojazd/dojście
Dojście z dworca zajmie nam około 25 minut (1,7 km), natomiast droga od Rynku głównego to 15 minut (1,1 km). Muzeum jest w specjalnie do tego celu wybudowanej rotundzie, położonej naprzeciw Bastionu Ceglarskiego. Kupując bilet na Panoramę Racławicką, mamy też wstęp do będącego niedaleko, Muzeum Narodowego we Wrocławiu

Historia

W 1893 roku z okazji 100–lecia insurekcji kościuszkowskiej rada miasta Lwowa zamówiła u Jana Styki Panoramę Racławicką, która miała być główną atrakcją na otwarciu Powszechnej Wystawy Krajowej we Lwowie w 1894 roku. Kierownictwo projektu powierzono Styce, który zaprosił do uczestnictwa Wojciecha Kossaka oraz innych malarzy. W owym czasie w Europie panowała moda na tworzenie panoram, a szczególną popularnością cieszyły się panoramy o tematyce historycznej, batalistycznej oraz religijnej. Popularność opierała się na spotęgowanych monumentalnością i owalnym kształtem efektach iluzji, które przy pomocy środków artystycznych uzyskiwali ich twórcy. Dzięki połączeniu obrazu olejnego z elementami dekoracyjnymi leżącymi u jego podnóża artyści zacierali granicę między widzem a dziełem i publiczność odczuwała wrażenie uczestnictwa w uwiecznionych wydarzeniach.
W początkach kwietnia 1893 roku malarze Jan Styka, Ludwig Boller oraz Wojciech Kossak pojechali na miejsce bitwy pod Racławicami, żeby poznać topografię terenu oraz dokonać próby rekonstrukcji rozmieszczenia wojsk kościuszkowskich i samego przebiegu bitwy. Przez kilka tygodni wykonywali szkice i rysunki, na podstawie których sporządzili potem ogólny szkic kompozycyjny, składający się z 4 części – tzw. Małą Panoramę Racławicką.
Artyści zebrali także wszelkie dostępne materiały ikonograficzne, niezbędne do powstania dzieła, oraz rozpoczęli studia na podstawie zbiorów muzealnych, dotyczące umundurowania oraz uzbrojenia obu wojsk. W wiedeńskim Ministerstwie Wojny znaleźli XVIII wieczny plan bitwy, a mundury oraz uzbrojenie wzorowali na zachowanych egzemplarzach z polskich muzeów oraz ze zbiorów prywatnych. Szkice konsultowali uznani polscy historycy Tadeusz Korzon oraz historyk wojskowości Konstanty Górski
W latach 1894–1944 Panorama była wystawiana we Lwowie w specjalnie dla niej zbudowanej rotundzie na terenie Parku Stryjskiego. 5 czerwca 1894 roku wystawiona została po raz pierwszy w rotundzie o średnicy ok. 38 m we Lwowie z okazji odbywającej się tam Powszechnej Wystawy Krajowej i jednocześnie z okazji stulecia bitwy.
W czasie II wojny światowej częściowo uszkodzona, głównie w czasie bombardowań w roku 1944. Uratowana przed ewentualną dalszą dewastacją, związaną z wkroczeniem Armii Czerwonej, przez zwinięcie w rulon i umieszczenie w lwowskim klasztorze bernardynów. Po wojnie, dzięki staraniom władz polskich, udało się odzyskać od ZSRR część lwowskich dzieł sztuki i zbiorów Ossolineum. Ówczesny polski Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej postanowił zbiory te wraz z Panoramą umieścić we Wrocławiu, gdzie została przewieziona w roku 1946. Tu stał się obiektem starć i kartą przetargową polityków najwyższego szczebla i przez wiele lat nie był udostępniany publiczności, przeprowadzono jedynie kilka konserwacji płótna w szkolnych salach gimnastycznych. Rozpisano najpierw jeden konkurs architektoniczny na pawilon we Wrocławiu, w którym Panorama miałaby zostać wystawiona, potem w 1956 drugi, w którym zwyciężyło małżeństwo Ewy i Marka Dziekońskich. W 1957 roku przystąpili do realizacji projektu szczegółowego budowli, jednak z powodów politycznych budowa rotundy dla Panoramy rozpoczęta na początku lat 60., trwała niesłychanie długo, była wstrzymywana i przerywana.
Kolejne społeczne komitety czyniły starania o właściwą konserwację i ekspozycję płótna, jednak niewygodna dla władz PRL-u tematyka obrazu powodowała wstrzymywanie działań. Oczekiwania wielu Polaków spełniły się dopiero po wstrząsie sierpnia 1980, kiedy to pomysł wybudowania we Wrocławiu rotundy ekspozycyjnej uzyskał nareszcie przysłowiowe zielone światło. Dzieło Styki i Kossaka stało się wtedy świadectwem solidarności Polaków, którzy wielkodusznie zorganizowali zebranie funduszy na stworzenie odpowiedniego miejsca ekspozycji.  Wobec katastrofalnego stanu gospodarki PRL, a także z powodu niesłychanie trudnego zadania, jakim było odrestaurowanie płótna po kilkudziesięciu latach przechowywania go w różnych miejscach i różnych warunkach oraz kilku wielokilometrowych transportów, prace, prowadzone przez 25 konserwatorów, trwały jeszcze pół dekady, toteż otwarcie ekspozycji Panoramy Racławickiej nastąpiło dopiero 14 czerwca 1985 roku.
Od tego czasu Panorama Racławicka otwarta jest zasadniczo stale (najpierw 7, obecnie 6 dni w tygodniu) i tylko od czasu do czasu wystawa jest na krótko zamykana w celu przeprowadzenia niezbędnych prac konserwacyjnych. Cieszy się wciąż ogromnym powodzeniem wśród zwiedzających: pierwszy milion widzów odwiedziło Panoramę do sierpnia 1987, pięć milionów – do lipca 1998, a sześć milionów – do września 2004 roku.

Opis obrazu

Panorama Racławicka ukazuje artystyczną wizję przebiegu bitwy pod Racławicami, stoczonej w okolicach wsi Racławice, Dziemięrzyce i Janowiczki. Pejzaż z tych miejsc przedstawiony został realistycznie wg fotografii oraz szkiców terenowych wykonanych przez Kossaka, Stykę i Bollera w kwietniu 1893 roku.
Obraz ukazuje najważniejsze zdaniem twórców momenty bitwy w sposób asynchroniczny nie ukazując przy tym jej początkowych faz. Na płótnie występują więc jednocześnie sceny, które występowały w różnym czasie. Wiele ważnych momentów bitwy nie zostało przedstawionych natomiast pojawiły się sceny, które w czasie bitwy nie miały miejsca. Często również namalowane sceny nie odpowiadają miejscom, w których rzeczywiście się wydarzyły ponieważ podporządkowane zostały kompozycji artystycznej dzieła.
Na obrazie zostali przedstawieni uczestnicy bitwy, m.in. naczelnik Tadeusz Kościuszko, gen. Antoni Józef Madaliński, gen. Łukasz Biegański, gen. Stanisław Fiszer, kapitan Kajetan Nidecki, gen. Gabriel Taszycki, generał major ziemiański Jan Slaski, kosynier milicji chłopskiej Wojciech Bartosz Głowacki, kosynier milicji chłopskiej Stanisław Świstacki, major Ignacy Zborowski, gen. Józef Zajączek, Piotr Bernier, kapitan Jan Junga, płk. Konstanty Lucke, a ze strony rosyjskiej gen. Aleksander Tormasow oraz płk. Muromcew.
Ekspozycja, prócz samego obrazu, obejmuje sztafaż ustawiony przed nim i oświetlony tak, aby widz oglądający rozwinięte wokół niego i zamknięte w pierścień malowidło nie umiał odróżnić, gdzie kończą się ustawione na podłodze przed obrazem obiekty, a gdzie zaczyna sam obraz. Kształt hiperboloidy obrotowej, jaki nadano panoramie, potęguje efekt zacierania się granicy między powierzchnią płótna a przestrzenią przed nim.

Twórcy dzieła i podział pracy

Największy udział w pracy nad dziełem mieli Jan Styka i Wojciech Kossak. Inicjatorem powstania Panoramy oraz autorem koncepcji figuralnej był ten pierwszy. Natomiast opracowanie aspektów malarskich dzieła należało do Kossaka. Artyści podzielili przestrzeń malarską obrazu po połowie. Granica podziału przebiegała w scenie zdobywania rosyjskich armat przez milicję chłopską. Kosynierów malował Styka, a rosyjskich żołnierzy Kossak. Ogółem w całości panoramy udział Styki wyniósł jednak ok. 30%, podczas gdy Kossak namalował pozostałe 70%. Tych dwóch artystów najczęściej wymienia się jako autorów malowidła, pozostałych zazwyczaj pomijając. W powstawaniu dzieła brali jednak również udział inni malarze:
Jan Styka – namalował grupę chłopów zdobywających armaty rosyjskie, postać naczelnika Kościuszki na koniu, postać Wojciecha Bartosa Głowackiego;
Wojciech Kossak – namalował konia pod Kościuszką, sztab jadący za naczelnikiem, grupę rosyjskich żołnierzy broniącej armat, kawalerię narodową;
Ludwig Boller – namalował krajobraz oraz całość nieba obrazu;
Tadeusz Popiel – namalował krajobraz, wszystkie drzewa oraz chałupy chłopskie;
Zygmunt Rozwadowski – sceny batalistyczne pod kierunkiem Kossaka;
Teodor Axentowicz – sceny batalistyczne pod kierunkiem Kossaka, linię piechoty 2 Regimentu Pieszego Koronnego gen. Józefa Wodzickiego;
Michał Sozański;
Włodzimierz Tetmajer – był ekspertem od folkloru, namalował pod kierunkiem Styki stroje ludowe postaci;
Wincenty Wodzinowski (uczeń Jana Matejki) – namalował postać Kościuszki i pod kierunkiem Styki stroje ludowe postaci.