Gdzie się znajduje?
Jędrzejów – miasto w województwie świętokrzyskim. Jędrzejów leży w dawnej ziemi krakowskiej, stanowiącej część historycznej Małopolski. Uzyskał lokację miejską w 1271 roku, zdegradowany w 1869 roku, ponowne nadanie praw miejskich w 1916 roku.
Dojazd/dojście
Jędrzejów leży w odległości 38 km od Kielc, 78 km od Krakowa i ok. 101 km od Częstochowy. Więc, jadąc samochodem, w zależności od tego z jakiej części Polski jedziemy, wiemy na jakie miasto należy się kierować. Jeśli chodzi o autobus czy pociąg, to połączenie jest raczej z kierunku Kielc lub Krakowa, zwykły pociąg z Kielc jedzie 40 minut, a z Krakowa 1,5 godziny. Dworzec kolejowy w Jędrzejowie znajduje się ok. 2,5 km (30 min. piechotą) od rynku, gdzie w jednej z kamienic znajduje się muzeum.
Historia
Kolekcja zegarów słonecznych znajdująca się w Muzeum im. Przypkowskich w Jędrzejowie została zapoczątkowana i w znacznej części zgromadzona przez Feliksa Przypkowskiego (1872-1951). Ukończył on studia medyczne na Uniwersytecie Warszawskim i całe życie pracował jako lekarz medycyny ogólnej, ze specjalnością położnictwa i neonatologii, ale od wczesnej młodości interesował się też astronomią oraz gnomoniką. W roku 1895, będąc jeszcze studentem wykonał swoje dwa pierwsze zegary słoneczne, niewielkie modele z kartonu. W dawnych zbiorach rodzinnych znajdował się już jeden zegar słoneczny, Erazma Habermela z końca XVI wieku, przechowywany wraz z kilkunastoma tomami starodruków jako pamiątka po Janie Józefie Przypkowskim (1707-1758), profesorze matematyki i astronomii na Akademii Krakowskiej. Feliks Przypkowski zbudował w swoim domu w Jędrzejowie prywatne obserwatorium astronomiczne, w którym używał teleskopu własnej konstrukcji. W pozyskiwaniu zegarów słonecznych pomagała mu rozległa praktyka lekarska – czasem w trakcie wizyty domowej, spostrzegłszy interesujący go obiekt, rezygnował z honorarium w zamian za niego. Później niektórzy pacjenci, znając już kolekcjonerskie zainteresowanie doktora, sami oferowali mu zegary do zbiorów. Feliks zgromadził także bibliotekę dzieł o tematyce swych zainteresowań, w tym cenne starodruki, jak np. De revolutionibus orbium coelestium Mikołaja Kopernika czy Selenographia Jana Heweliusza z jego autografem. Starodruki nabywał utrzymując stały korespondencyjny kontakt ze znanymi europejskimi antykwariatami m.in. w Monachium czy Augsburgu. W działalności kolekcjonerskiej pomagała mu żona, która w roku 1961 sporządziła pierwszą księgę inwentarzową prywatnego jeszcze muzeum. Wtedy kolekcja liczyła 185 eksponatów, w tym 67 unikatowych obiektów przez niego skonstruowanych.
Zainteresowania kolekcjonerskie i gnomoniczne przejął syn – Tadeusz Przypkowski (1905-1977). Ukończył on historię sztuki na Uniwersytecie Jagiellońskim uzyskując doktorat w roku 1929, zaś w roku 1964 habilitował się w zakresie historii nauki w Polskiej Akademii Nauk. Ponadto zajmował się inwentaryzacją zabytków, genealogią, heraldyką, grafiką – w szczególności ekslibrisami, które wykonywał w technice linorytu barwnego, był też artystą fotografikiem. Do prywatnej kolekcji, odziedziczonej po swym ojcu, pozyskał jeszcze 34 przenośne zegary słoneczne, sam zaś wykonał trzy egzemplarze. Oprócz tego znany jest jako autor licznych, pięknych i zachowanych do dziś ściennych zegarów słonecznych, przeważnie wykonanych w technice sgraffito: na Kościele Mariackim w Krakowie, na Zapiecku przy Rynku Starego Miasta w Warszawie, na ratuszu w Sandomierzu, na zamku w Szydłowie, a w Jędrzejowie na kościele Św. Trójcy, na narożniku Rynku, na budynku naszego muzeum oraz w wielu innych miejscach w Polsce i za granicą.
Muzeum im. Przypkowskich, powstało w wyniku przekazania państwu 3 lutego 1962 kolekcji zegarów słonecznych, przyrządów astronomicznych oraz biblioteki starodruków przez rodzinę Przypkowskich. Przy czym fundatorzy zachowali wpływ na kształt muzeum, ponieważ Tadeusz, a po jego śmierci jego syn Piotr byli dyrektorami tej instytucji. Mieści się w budynku zabytkowej apteki przyklasztornej z 1712 roku.
Co prezentuje muzeum
Dział historii nauki
Zasadniczy dział stanowi kolekcja zegarów słonecznych (wśród których są reprezentowane niemal wszystkie typy tych instrumentów, używanych od XVI wieku do czasów najnowszych) oraz wszelkich przyrządów służących do pomiaru czasu, jak klepsydry, zegary ogniowe czy ciekawsze typy zegarów mechanicznych w tym wiele dzieł o wielkiej wartości artystycznej, pochodzących z najlepszych warsztatów Europy. Do najciekawszych eksponatów zalicza się np.: zegar słoneczny z armatką strzelającą w południe wykonany w Paryżu dla króla Stanisława Leszczyńskiego, zegar słoneczny z XVI wieku wykonany przez Erazma Habermela, XVII–wieczną klepsydrę wodną wykonaną z majoliki. Uzupełnieniem tych zbiorów jest kolekcja przyrządów astronomicznych i ksiąg poświęconych astronomii i gnomonice.
Dział ekslibrisu i grafiki
Dział grafiki i ekslibrisu w Muzeum im. Przypkowskich zapoczątkował Feliks Przypkowski w 1912 roku, gdy znalazł w antykwariacie Jakuba Rosenthala w Wiedniu szczególnie ciekawą pozycję. Z biegiem lat poważnie się ona rozrosła, a dzisiaj liczy blisko 25.000 znaków książkowych i grafik od XVI do XX wieku.
Dział gastronomii
Zbiór pamiątek związanych z kuchnią – przeszło 2 tysiące obiektów – zawdzięczamy jednej z licznych pasji pierwszego dyrektora Muzeum Tadeusza Przypkowskiego, który interesował się między innymi gastronomią. Jednym z najchętniej oglądanych przez turystów pomieszczeniem jest kuchnia: niewielka, przytulna, z białym kredensem i piecem chlebowym. Zwiedzający mają też okazję zobaczyć zabytkowe piwnice, „pełne” starych rondli, patelni, kotłów do gotowania, form do pieczenia, moździerzy, samowarów i in. Na kolekcję składają się również dawne przepisy kulinarne, prospekty reklamowe oraz menu różnych restauracji.
Dział historyczno-artystyczny Dział gromadzi zróżnicowaną tematycznie kolekcję i obejmuje prawie 7 tysięcy obiektów. Znaczące miejsce w zbiorach działu zajmują pamiątki po założycielach Muzeum – rodzinie Przypkowskich; nasi goście zwiedzają mieszkanie doktora Feliksa mieszczące się w zabytkowej kamienicy. Część zbiorów stanowią dokumentacja dotycząca Kapituły Orderu Białego Kruka; judaika; ponadto dużym zainteresowaniem cieszą się materiały legionowe oraz pamiątki związane z Józefem Piłsudskim, jak również fotografie /szczególnie te przedstawiające Jędrzejów na początku XX wieku/ i zbiory filokartystyczne. Dużą atrakcją są też wnętrza urządzone jak pałacowe, z umeblowaniem z XVIII/XIX w. Ozdobą tych zbiorów jest zespół rokokowych kurdybanów. W ostatnim czasie pozyskano niezwykle cenną kolekcje dawnych aparatów i sprzętu fotograficznego.
CIEKAWOSTKI
Prezentowane w muzeum zegary słoneczne zajmują trzecie miejsce w świecie pod względem liczebności i wartości eksponatów (po Planetarium w Chicago i Science Museum w Oksfordzie). W jej zbiorach znajduje się ponad 600 eksponatów. Pośród wielu zegarów, znajdują się także „perełki” z XV w.
