Muzeum Papiernictwa – młyn papierniczy w Dusznikach Zdroju

Gdzie się znajduje?

Duszniki-Zdrój to miasto uzdrowiskowe w województwie dolnośląskim, w powiecie kłodzkim, graniczące z Czechami (niedaleko, w Kudowej, jest przejście graniczne). Położone w dolinie rzeki Bystrzycy Dusznickiej, oddzielającej Góry Orlickie od Gór Bystrzyckich. W historycznym ujęciu Duszniki-Zdrój należą do hrabstwa kłodzkiego, a teren ten z powodu różnych zawirowań historycznych przechodził od ziemi polskiej przez czeską po pruską i niemiecką, a po 1945 roku na powrót jest ziemia polską. Dlatego też Duszniki mają również swoją nazwę po czesku Dušníky i po niemiecku Bad Reinerz.
Dojazd/dojście
Do Dusznik-Zdroju można dojechać samochodem, autobusem (są połączenia bezpośrednio z kilku większych miast w Polsce) jak i koleją. Tu z reguły najpierw trzeba dotrzeć do Wrocławia, a stamtąd pociągiem na Kudowę – do Dusznik jedzie tak ponad 2 godziny. Dojście z dworca zajmie niecałe 15 minut.

Historia

Papiernictwo na Dolnym Śląsku ma bogate tradycje, sięgające schyłku średniowiecza. Pierwsza papiernia, we Wrocławiu, powstała przed 1490 r. W kolejnych wiekach działało około 100 młynów papierniczych, spośród których do dziś przetrwał tylko młyn dusznicki. Tradycje czerpania papieru w Dusznikach sięgają XVI stulecia; pierwsza wzmianka o tutejszej papierni pochodzi z 1562, a dotyczy sprzedaży udziałów w czerpalni przez Ambrożego Teppera Mikołajowi Kretschmerowi. Przyjmuje się zatem, że młyn powstał przed 1562 roku i to właśnie jego rodzina przez kolejne 144 lata zajmowała się produkcją masy papierowej. Papiernia uległa częściowemu zniszczeniu podczas powodzi w 1601. Młyn odbudowano i czerpanie papieru wznowiono w 1605 roku.
Następną rodziną, która wykupiła w roku 1706 schedę po poprzednich właścicielach, byli Hellerowie. Ci zadomowili się tu na kolejne 116 lat. Okres świetności dusznickiej papierni trwał do schyłku XVIII wieku. Ówcześni właściciele papierni Hellerowie w roku 1750 otrzymali dziedziczny tytuł „królewskich papierników”.
Ostatnimi prywatnymi właścicielami została w roku 1822 rodzina Wieher, która zarządzała przedsiębiorstwem przez 117 lat.
W XIX stuleciu z powodu rozwoju maszynowej techniki produkcji młyn stopniowo podupadał. Próbą dostosowania się dusznickich papierników do nowych trendów w produkcji było zastosowanie w 1905 roku maszyny papierniczej. Poprawa sytuacji nastąpiła na krótko i już w okresie międzywojennym całkowicie zaniechano produkcji, a papiernię w 1939 roku sprzedano miastu.
Po II wojnie światowej początkowo brakowało koncepcji wykorzystania niszczejącego młyna papierniczego. Dopiero w latach 60. XX wieku przeprowadzono poważne remonty i przystąpiono do urządzania w zabytkowym obiekcie Muzeum Papiernictwa, które otwarto dla zwiedzających 26 lipca 1968 roku.
Papiernia ucierpiała podczas lokalnej powodzi w lipcu 1998, która dotknęła zachodnią część ziemi kłodzkiej. Woda zalała czerpalnię, podmyła fundamenty suszarni, zniszczyła muzealny dziedziniec oraz przyniosła wiele ton mułu i nieczystości. Skutki powodzi usunięto dzięki środkom przekazanym przez rząd polski.

Co prezentuje muzeum

Muzeum udostępnia zwiedzającym ekspozycje prezentujące rozwój techniki produkcji papieru wzbogacone m.in. arkuszami z filigranami, zabytkowymi sitami, modelami urządzeń papierniczych, pokazową produkcję czerpanego papieru: kadzie czerpalne, sita oraz prasy do odciskania, na dziedzińcu możemy zobaczyć wielkogabarytowe, oryginalne urządzeń papiernicze jak np.: „holender” do rozdrabniania masy celulozowej, „kalander” do wygładzania papieru, „rafka” do oczyszczania masy papierniczej czy kamień ścieraka łańcuchowego.
Zwiedzamy też pokoje, które ongiś były pokojami prywatnymi właścicieli. Możemy zobaczyć meble, ozdoby czy żyrandole, które służyły ludziom tutaj żyjącym kilkaset lat temu, a dzisiaj stoją w tym samym miejscu co kiedyś.
Krótko po uruchomieniu muzeum, w pomieszczeniach poddasza odkryto nieznane ostatnim niemieckim właścicielom papierni malowidła ścienne. Trwające kilkanaście lat prace restauracyjne pozwoliły na udostępnienie 5 ścian i 2 sufitów pokrytych malowidłami w XVII i XVIII w. Jedno z malowideł przedstawia biblijną scenę kuszenia Józefa przez żonę Putyfara. Według najnowszych badań przeprowadzonych przez prof. Andrzeja Kozieła, wzmiankowany fragment powstał w czasach gdy papiernią zarządzał Józef Ossendorf (lata 70. XVIII w.) i jest aluzją do jego postaci, jako człowieka uczciwego i wiernego. Jest to jedyna na Dolnym Śląsku scena przedstawiająca Józefa i żonę Putyfara. 
Wystawy czasowe prezentowane w dusznickiej papierni poświęcone są m.in. sztuce współczesnej, dziejom techniki oraz historii regionu. Dotąd zaprezentowano blisko 150 wystaw czasowych. Wśród nich najważniejsze to: Makulatura – surowiec XIX wieku (2001), Drukarskie techniki zdobienia papierów i tkanin (2008), Paszporty krajów Unii Europejskiej (2011), Laboratorium papieru (2014), PaperK (2016), 50 lat Muzeum Papiernictwa i Waluta Niepodległej (2018).
W muzeum prowadzone są też warsztaty, w trakcie których, można sobie własnoręcznie zrobić papier czerpany. Szczególnie te zajęcia lubią dzieci.
Muzeum jest również znaczącym ośrodkiem badań nad historią papiernictwa. Od 2007 r. wydaje recenzowane pismo naukowe „Rocznik Muzeum Papiernictwa”, w którym publikowane są opracowania dotyczące dziejów papiernictwa, historii Dusznik-Zdroju oraz kronika muzeum.