Gdzie się znajduje?
Koprzywnica jest niewielkim miastem w województwie świętokrzyskim, położona jest nad rzeką Koprzywianką. Historycznie położona jest w Małopolsce, w ziemi sandomierskiej.
Dojazd/dojście
Koprzywnica leży na trasie z Krakowa do Sandomierza, z Krakowa jest około 170 km,a z Sandomierza tylko 20 km. Więć chcąc dojechać z innej części Polski, należy udać się do Sandomierza, a stamtąd do Koprzywnicy.
Historia
Historia kościoła i klasztoru cysterskiego w Koprzywnicy sięga roku 1185. Wtedy to do Koprzywnicy przybył opat Teodoryk z Marymontu, który dzięki środkom finansowym wojewody sandomierskiego Mikołaja Bogorii herbu Habdank i króla Polski Kazimierza Sprawiedliwego rozpoczął budowę kościoła pw. Panny Marii i św. Floriana. Nieco później rozpoczęła się budowa klasztoru cystersów. Opat Teodoryk sprowadził tutaj zakonników z burgundzkiego klasztoru w Morimond. Zakonnicy przybyli na miejsce w 1185 roku, a ukończony kościół konsekrował w 1207 roku krakowski biskup Pełko.
Najazdy tatarskie w XIII wieku, m.in. na Ziemię Sandomierską, zniszczyły doszczętnie klasztor, przez co z czasem zakonnicy wznosili budynki ułożone w czworobok, wokół wirydarza. Budowa trwała do połowy XV wieku. Do czasów obecnych zachowało się jedynie skrzydło wschodnie, mieszczące na parterze kapitularz, armarium, fraternię, karcer, a na piętrze dormitorium z celami zakonników. W XVI wieku, po pożarze opactwa w 1508 roku, rozpoczęto modernizację w stylu renesansowym. Najwięcej zmian przyniósł wiek XVII, kiedy to zmieniono wystrój kościoła na barokowy (ołtarze, stalle, ławki, malowidła) oraz dobudowano bibliotekę i zakrystię. W 1620 roku za rządów Hieronima Ossolińskiego wzniesiony został pałac opacki zwany „Opatówką”, a trzydzieści lat później opat Zbigniew Ossoliński odnowił kościół oraz wybudował na skrzyżowaniu naw potężną sygnaturkę, wykonaną w 1678 roku przez krakowskiego mistrza Michała Pfafa. W drugiej połowie XVII wieku przeprowadzone zostały pod nadzorem opata Krzysztofa Skotnickiego, gruntowne prace modernizacyjne nadające klasztorowi elementy barokowe, w tym istniejącą do dziś, a zaprojektowaną przez jezuitę ks. Józefa Karśnickiego, fasadę kościoła.
Po kasacie opactwa w 1819 roku, staraniem biskupa sandomierskiego Prospera Burzyńskiego w 1821 roku kościół klasztorny został przejęty przez diecezję i pełni od tego czasu funkcję świątyni parafialnej. Mimo kasaty klasztoru cystersi pozostali w Koprzywnicy, aż do śmierci ostatniego z nich. Ze względu na niekorzystanie z budynków klasztornych, ich stan uległ szybkiemu pogorszeniu. Doprowadziło to w konsekwencji do rozebrania większości zabudowań klasztornych, przy czym głównym celem było pozyskanie materiału budowlanego. Dużych zniszczeń doświadczyły zabudowania opactwa w czasie wojen. W czasie I wojny światowej, podczas pożaru w 1915, spłonęły dachy kościoła i klasztoru oraz wieża sygnaturki. Po pożarze rozebrano część klasztoru, z wyjątkiem skrzydła wschodniego, a kościół przez długi czas był nakryty dachem ze słomy.
Po wojnie prace remontowe prowadzono w latach 1948–1949, natomiast gruntowne badania i konserwację wnętrza przeprowadzono w latach 1960–1964. Odnowiono polichromie, ołtarze oraz wybudowano wieżę na wzór pierwotnie istniejącej. W 1995 do kościoła sprowadzono relikwie św. Floriana.
Co możemy zobaczyć
Kościół św. Floriana i klasztor pocysterski w Koprzywnicy nosi ślady licznych przebudowań i remontów dokonywanych zgodnie z założeniami późniejszych stylów architektonicznych. Jest budowlą bazylikową, trójnawową, systemu filarowego z transeptem i prostokątnym prezbiterium. Jest jednym z najcenniejszych przykładów architektury romańskiej, która tutaj zaczyna posługiwać się w budowie sklepień ostrołukiem i używa do tego ciosu. Uderza bardzo staranna i solidna technika budowy, przykuwa uwagę harmonijny rozkład przestrzeni, piękny rytm arkad, gurtów i żeber sklepiennych. Filary i półkolumny są zdobione płaskorzeźbionymi ornamentami geometrycznymi i roślinnymi. Zworniki zdobione są tzw. dekoracją plecionkową. Zwłaszcza ciekawy jest zwornik zachodniego przęsła nawy południowej z Barankiem Bożym. Dekoracje malarskie wnętrza należą do najważniejszych i najcenniejszych elementów bogatego wyposażenia kościoła. Dziś obserwować możemy między innymi pozostałości gotyckich krużganków w postaci śladów ostrych łuków na ścianie północnej kościoła i zachodniej ścianie jedynego zachowanego, wschodniego skrzydła klasztoru. Ingerencją gotyku są również podniesione szczyty uzupełnione cegłą. Zwraca uwagę nietypowa i bardzo charakterystyczna sygnaturka, której projekt pochodzi z XVII wieku. Kościoły cysterskie zawsze budowane były bez wież, dozwolona była tylko właśnie sygnaturka. Barok z owym przepisem obszedł się w sobie właściwy sposób. Ingerencje barokowe są tu zresztą szczególnie widoczne. Najbardziej charakterystycznym elementem kościoła koprzywnickiego widocznym z daleka jest piękna barokowa wieża przypominająca odwrócony do góry kielich bez podstawy zwany kulawką. Pierwotny układ świątyni zaburza dobudowana w XVII wieku od strony północnej zakrystia i brak południowej kaplicy bocznej.
Ołtarz główny wybudowany przed 1645 roku w stylu barokowym został ufundowany przez Opata Zbigniewa Ossolińskiego z Tenczyna. Obraz do niego namalował nadworny malarz króla Władysława IV i jest sygnowany i datowany Bartłomiej Strobel 1645 roku, a przedstawia sceny Wniebowzięcia Matki Bożej. U dołu obrazu namalowane zostały klęczące postaci św. Floriana i św. Bernarda. Zabytkowe stalle mają malowane na zapleckach sceny z życia św. Bernarda z Clairvaux.
Po prawej stronie prezbiterium zwraca uwagę ołtarz Matki Bożej Różańcowej z obrazem Matki Bożej z Dzieciątkiem z początku XVII wieku. Ołtarz został ufundowany przez opata Franciszka Rzerowskiego na początku XVII wieku, bogato złocony, jest wykonany w stylu barokowym. Zasuwę do obrazu stanowi drugi obraz. Malowany na płótnie naklejonym na deskę przedstawia Zwiastowanie NMP.
Obok ołtarza Matki Bożej jest kaplica św. Walentego. W kaplicy ołtarz św. Walentego z obrazem świętego, namalowanym na desce w 1650 roku i szkatułka z jego relikwiami. Od strony północnej w kaplicy znajduje się ołtarz Pana Jezusa Ukrzyżowanego z pięknym barokowym krzyżem z wizerunkiem Chrystusa Pana. W północnym ramieniu transeptu ustawiony jest ołtarz św. Anny Samotrzeciej z pierwszej połowy XVIII wieku, z obrazem świętej namalowanym w XVII wieku. W nawie głównej znajduje się ambona z około 1713 roku, w stylu regencji, którą wybudował ostatni opat cystersów Krzysztof Bogoryja Skotnicki. Nad amboną umieszczony jest baldachim. Unoszony przez anioły i putta na tle obłoków i draperii, zwieńczony jest rzeźbą pelikana.
Bardzo ciekawym zabytkiem ze względu na kształt jest sarkofag Niedrzwickich z 1581 roku wykonany przez rzeźbiarza Santi Gucci.
Całość wnętrza kościoła uzupełnia wielobarwna polichromia o motywach roślinnych na żebrach i gurtach sklepień. Część ścian i sklepień dodatkowo ozdobiono polichromiami z XIV-XVII wieku ( fragmentarycznie zachowanymi). Najważniejszymi z nich są: znajdujące się na pierwszym zach. filarze nawy pd. z poł. XIV w. przedstawiające Mater Misericordia i tzw. Śmierć Zakonnika (Ars Moriendi), umieszczone na pd. ścianie prezbiterium z lat 70. XIV w. ukazujące Sąd Ostateczny, Marię i Ewę przy Drzewie Wiadomości, Chrystusa na Drzewie Życia i na wsch. ścianie prezbiterium z pocz. XV w. z przedstawieniami Madonny Apokaliptycznej, Chrystusa z duszą Marii z klęczącym opatem Janem Falkowskim (zm. 1417), a także późnorenesansowe malowidła sklepienne z 1581 r. o motywach roślinnych. Wymienić by trzeba również zachowane chrzcielnicę, kropielnice, podnóżki w formie lwów z XVII wieku oraz dużych rozmiarów obrazy: „Pokłon Pasterzy”, „Św. Jakub Mniejszy” i sceny z życia św. Walentego – pochodzące z XVII wieku.
Dawny klasztor cysterski położony był po północnej stronie kościoła, miał formę piętrowego czworobocznego budynku z wirydarzem pośrodku. Obecnie jedyną zachowaną jego częścią jest skrzydło wschodnie z XIII-XVI w., dostawione do północnego ramienia transeptu. Ten piętrowy budynek założono na planie wydłużonego prostokąta. Znajdowało się tutaj armarium, czyli biblioteka/archiwum, kapitularz przykryty sklepieniem krzyżowo-żebrowym, wspartym na dwóch kolumnach (kapitel i wsporniki pokryte późnoromańską płaskorzeźbioną dekoracją) z oryginalnymi otworami okiennymi i portalem, fraternia o planie prostokąta z barokowym sklepieniem kolebkowo-krzyżowym na trzech filarach. Na piętrze jest korytarz ze sklepionym kolebkowo-krzyżowo, dormitorium z celami zakonników. Jego elewacje zachowały w dużej mierze pierwotny układ otworów drzwiowych i okiennych z reliktami ujmującej je kamieniarki. Na zachodniej ścianie widoczne są pozostałości ceglanych sklepień krużganka o rzeźbionych wspornikach w formie masek ludzkich i zwierzęcych z lat 1461-1464. W kapitularzu znajduje się lapidarium z detalem kamieniarski z niezachowanych skrzydeł klasztoru z XIII-XVII wieku. W pomieszczeniach na piętrze są renesansowe portale i fragmenty nowożytnej polichromii.
Siedemnastowieczny, niewielki przeorat znajduje się po wschodniej stronie klasztoru. Budynek wymurowano z cegły i nakryto czteropołaciowym, gontowym dachem. Wnętrza budowli nakryto płaskimi stropami oraz sklepieniem krzyżowo-kolebkowym i kolebkowym z lunetami w pomieszczeniach narożnych.
