Gdzie się znajduje?
Częstochowa to miasto na prawach powiatu położone w północnej części województwa śląskiego, znana jest przede wszystkim z klasztoru paulinów na Jasnej Górze, który jest głównym polskim ośrodkiem kultu maryjnego i pielgrzymowania.
Dojazd/dojście
Częstochowa jest na tyle znanym miastem, że dojazd tutaj nie stanowi problemu – zarówno samochodem, autobusem jak i koleją.
Aby dojść do kościoła św. Jakuba od dworca kolejowego (i autobusowego) podobnie, jak na Jasną Górę, mieści się w połowie Alei Najświętszej Maryi Panny, przy Placu Władysława Biegańskiego. Dawniej ten plac był rynkiem, a na przeciwko kościoła stoi dawny ratusz. Trasa wynosi niecały kilometr, czyli około 15 minut pieszo.
Historia
Około 1582 roku Jakub Zalejski wybudował w tym miejscu drewnianą kapliczkę św. Jakuba, która była postawiona na pustej przestrzeni między Częstochową a Jasną Górą. Obok mieścił się przytułek dla chorych pielgrzymów. Dzięki staraniom prowincjała zakonu paulinów Andrzeja Gołdunowskiego w 1642 roku zbudowano obszerny dom dla chorych pielgrzymów oraz murowany kościół św. Jakuba. W 1683 roku odwiedził ją król Jan III Sobieski jadąc pod Wiedeń. Było to 24 lipca, w dniu kiedy to jego syn Jakub obchodził imieniny i całą rodziną odwiedzili kościół jego patrona.
W 1786 r. przy tym kościele osiedliły się Siostry Mariawitki, które zajmowały się wychowaniem młodzieży żeńskiej oraz opieką nad chorymi, a zamieszkiwały w domu usytuowanym obok kościoła. Siostry podjęły starania i doprowadziły do wybudowania nowego kościoła Niepokalane Serce NMP, przy kościele został wybudowany nowy klasztor dla sióstr, do którego się przeprowadziły (obecnie w budynkach poklasztornych mieści się liceum im. H. Sienkiewicza). W dalszym ciągu siostry opiekowały się kościołem św. Jakuba.
Upadek Powstania Styczniowego w 1863 roku, przyniósł ze strony zaborcy różnorodne represje. Zakon Sióstr Mariawitek, oskarżony o udział powstaniu, został rozwiązany i przeniesiony do Piotrkowa, a opuszczona świątynia zaczęła popadać w ruinę. W 1869 roku władze carskie przejęły ten teren i na miejscu kościoła św. Jakuba wybudowały w stylu bizantyjskim cerkiew św. Cyryla i Metodego projektu Aleksandra Lie, wzorowaną na warszawskiej cerkwi św. Marii Magdaleny.
Po wejściu do miasta Niemców w 1914 roku cerkiew stała się katolickim kościołem garnizonowym, a po zakończeniu I wojny światowej Polacy w ramach akcji rewindykacji cerkwi prawosławnych zatrzymali ją w rękach katolików – początkowo jako kościół garnizonowy, potem jako kościół filialny parafii św. Zygmunta. Świątynia ta pełniła również funkcję kościoła wojskowego pod wezwaniem św. Stanisława Kostki.
W 1930 r. kosztem 20 tys. złotych zebranych z ofiar katolików śródmieścia przeprowadzono remont całego wnętrza i ozdobiono je nową malaturą, oraz wybudowano chór żelbetonowy. Dzięki temu wnętrze kościoła straciło wygląd cerkiewny i kościół stał się miłym, chętnie i licznie odwiedzanym przez katolików śródmieścia. W 1937 r. biskup częstochowski utworzył w kościele parafię św. Jakuba, a jej proboszcz Wojciech Mondry przystąpił do realizacji przygotowywanych od dawna planów wyburzenia świątyni i wzniesienia nowej, w stylu modernizmu. W tym samym roku powstał Komitet Przebudowy Kościoła. Nad komitetem patronat objął premier gen. Felicjan Sławoj-Składkowski, a prezydent miasta Jan Szczodrowski wystosował do mieszkańców apel o składanie środków na przebudowę. Opracowanie projektu powierzono krakowskiemu architektowi Zygmuntowi Gawlikowi, rozpoczęto także gromadzenie materiałów budowlanych.
Inwestycji nie zrealizowano z powodu wybuchu II wojny światowej. W trakcie okupacji władze niemieckie wykorzystały zebrane materiały na budowę bunkrów, a kościół przekazały 3 lutego 1943 roku ludności prawosławnej oraz pomocniczym wojskom rosyjskim i ukraińskim. 9 sierpnia 1946 r. cerkiew ponownie stała się katolickim kościołem garnizonowym, a 2 marca 1947 r. została przekazana parafii św. Jakuba.
W 1948 r. proboszcz Mondry usunął bizantyńskie kopuły – środkowe, cebulaste zamienił na półkoliste, a boczne zastąpił stożkowatymi daszkami. W 1957 roku odżyły starania o budowę nowego kościoła. Ogłoszono konkurs, a autorami zwycięskiego projektu byli architekci Jacek Burzyński i Wiktor Jaśkiewicz. Jednak popaździernikowa odwilż okazała się krótkotrwała i dalsze starania o zezwolenie na budowę nowego kościoła okazały się daremne. W latach 1969–1974 ks. proboszcz kanonik Tadeusz Ojrzyński dokonał gruntownej przebudowy wnętrza budowli na styl świątyni wczesnochrześcijańskiej według proj. Stanisława Pospieszalskiego i przyozdobiono je dekoracją sgraffitową wykonaną przez Marię Antoninę Kozłowską i Zofię Szczerba. Ściany boczne obito drewnianą boazerią, a okna wyposażono w nowe witraże. Dziś budowla ta zachowała cechy architektury neobizantyjskiej.
Co możemy zobaczyć
Kościół św. Jakuba jest zbudowany na planie krzyża greckiego w stylu neobizantyjskim. Jest przerobiony z cerkwi św. Cyryla i Metodego wzniesionej w latach 1870-1872. Po drugiej wojnie kościół został nieco przestylizowany (zwłaszcza wewnątrz) w duchu świątyni wczesnochrześcijańskiej, z zachowaniem oryginalnych cech architektury cerkiewnej. Kościół zdobią stacje drogi krzyżowej malowane starymi technikami – al fresco i sgraffito, utrzymane w konwencji malarstwa bizantyjskiego. Wyposażenie jest neoromańskie z XIX w.
