Gdzie się znajduje?
Bieruń jest niedużym miastem położonym historycznie na Górnym Śląsku. Leży na trasie pomiędzy Tychami a Oświęcimiem.
Dojazd/dojście
Do Bierunia można dojechać samochodem od Katowic (wg mapy lub GPS-u). Dla tych, którzy chcieliby indywidualnie dotrzeć do Bierunia, proponuję autobus ZTM linii M22 z Katowic. Staje na dworcu autobusowym w Bieruniu, a stąd do kościółka jest niedaleko – 2-3 minut pieszo. Jest on usytuowany przy ul. Krakowskiej, w obrębie cmentarza przykościelnego, w części północnej, a całość otoczona jest drewnianym ogrodzeniem z murowanymi słupkami.
Historia
Data powstania świątyni nie jest pewna. Pierwsza historyczna wzmianka o jego istnieniu pochodzi dopiero z 1628 roku i zawarta jest w sprawozdaniu wizytacyjnym ostatniego ewangelickiego dziekana pszczyńskiego Johanna Hoffmanna. Według niego sanktuarium powstało najprawdopodobniej w latach 1623–1626, gdy kościół św. Bartłomieja znajdował się w rękach protestantów (do 1645 r.). Wiąże się to z okresem zarządzania Pszczyną przez Jana Ulryka Schaffgotsche w latach 1623-1628. Pierwszy proboszcz przybył do parafii około 1645 roku, a świątynia w latach 1677-1680 pełniła rolę kościoła parafialnego, co wiązało się bezpośrednio z pożarem kościoła św. Bartłomieja z 1677 roku. Wtedy to rozkwitł kult świętego Walentego, który przekroczył granice parafii bieruńskiej. Gruntowny remont obiekt przeszedł w 1725 roku, data ta została wyryta w belce nadprożowej w okolicy wejścia do kościoła. Kolejne prace miały miejsce w II poł. XVIII w., wzmocniono wówczas konstrukcję drewnianą poprzez wprowadzenie kamiennej podmurówki, dobudowano także sygnaturkę. W 1845 roku na terenie Bierunia wybuchł kolejny wielki pożar, który zniszczył kościół parafialny św. Bartłomieja, a ,,Walenciak” ponownie przejął funkcje głównej świątyni co wiązało się z koniecznością odrestaurowaniem obiektu oraz dobudową przedsionka. Kościół w 1929 roku został uznany za zabytek i przeszedł szereg prac konserwatorskich i restauratorskich. Główne prace w obrębie wnętrza przeprowadzone w 1942 roku, usunięto wówczas większość cennych polichromii.
Po II wojnie światowej bieruński „Walencinek” formalnie został otoczony prawną opieką państwa. W niedzielę dnia 2 maja 1971 r. miał miejsce pożar kościoła. Wybuchł on z powodu wadliwej instalacji elektrycznej. Pożar ugaszono, a odbudowę rozpoczęto natychmiast. Kościół jednak po raz drugi stanął w płomieniach 14 marca 1972 r. z powodu umyślnego podpalenia. Szkody były poważniejsze. Spłonął cały dach i sufit, belki stropowe nadawały się do wymiany, a ogień zajął także górne partie ścian bocznych. Prace konserwatorsko-renowacyjne i całkowita odbudowa, aby przywrócić stan sprzed pożaru zakończyły się w 1984 roku. Sanktuarium posiada relikwie św. Walentego, których autentyczność potwierdzona jest dokumentem z 28 lutego 1961 roku. Od 20 grudnia 2003 roku św. Walenty jest także patronem Bierunia, a od 13 lutego 2015 roku świątynia została podniesiona do godności sanktuarium św. Walentego.
Co możemy zobaczyć
Kościół św. Walentego w Bieruniu posiada wszystkie cechy charakterystyczne dla górnośląskiej drewnianej architektury kościelnej, jest jednym z kościołów tworzących Szlak Architektury Drewnianej.
Kościół jest jednonawowy, wykonany został w konstrukcji zrębowej, charakteryzuje się zwartą bryłą nakrytą dwuspadowym dachem wykonanym z gontu o zróżnicowanych wysokościach. W II połowie XVIII wieku została dodana wtórna sygnaturka z cebulastym hełmem.
Budynek składa się z prostokątnego prezbiterium, zamkniętego trójboczną absydą z pozornym sklepieniem kolebkowym, zakrystii zlokalizowanej od północy oraz przedsionka usytuowanego od zachodu. Elewacje drewniane, oszalowane za wyjątkiem fragmentu absydy, wejście główne zlokalizowane w obrębie kruchty. Kruchta oraz soboty zlokalizowane zarówno w obrębie elewacji południowej, trzyosiowej jak i północnej, dwuosiowej. W obrębie elewacji wschodniej wyraźnie widoczna absyda z przydaszkiem.
W prezbiterium zachował się fragment polichromii z XVII wieku, obecnie w obrębie sufitu znajdują się polichromie wykonane przez Romana Nygę po pożarze z 1972 roku, dodatkowy element ozdobny w obrębie stropu stanowi obramowanie w postaci bordiury w formie liści akantu. Wśród wyposażenia na uwagę zasługuje ołtarz główny z nastawą pochodzącą z XVII wieku, dwoma obrazami św. Walentego z 1729 i 1907 roku oraz figurami przedstawiającymi dwóch biskupów, Oko Opatrzności, Trójce Świętą oraz Św. Piotra i Pawła. W obrębie przednich kolumn architrawu zachowały się natomiast dwa barokowe putta. Wnętrze doświetlane jest późnobarokowymi żyrandolami wykonanymi z drewna i ozdobionymi kryształem górskim. Wśród wielu dzieł wymienić należy również ośmiogłosowe organy pochodzące z 1650 roku, przeniesione do kościoła św. Walentego w 1845 roku z Orzesza, stanowią one jedne z najcenniejszych tego typu instrumentów na terenie Górnego Śląska.