Katedra Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Kielcach

Gdzie się znajduje?

Kielce są stolicą województwa świętokrzyskiego. Położone w Górach Świętokrzyskich, nad rzeką Silnicą, historycznie przynależy do Małopolski. Obecnie ma niecałe 200 tys. osób.

Dojazd/dojście
Do Kielc dojechać można samochodem, autobusem czy koleją. Ka­te­dra Wnie­bo­wzię­cia NMP stoi w centralnej części miasta na placu Najświętszej Marii Panny. Za­par­ko­wa­nie po­ja­zdu w je­go po­bli­żu mo­że sta­no­wić nie la­da wy­zwa­nie (ści­słe cen­trum, obo­wią­zu­je za­kaz wjaz­du dla osób nie uczest­ni­czą­cych w uro­czy­sto­ściach koś­ciel­nych). Naj­bliż­sze miej­sca par­king­owe znaj­du­ją się przy bu­dyn­ku ku­rii die­ce­zjal­nej na ul. Czer­wo­ne­go Krzy­ża i na Pla­cu Kon­sty­tu­cji 3 ma­ja. Od dworca kolejowego (w pobliżu jest też dworzec autobusowy) jest niecały kilometr i dojście tam zajmie nam około 12 minut.

Historia

Początki Kielc nie są dokładnie znane. Pierwsza osada znajdowała się w okolicach dzisiejszego kościoła św. Wojciecha. W 1086 roku wybudowano w tym miejscu drewniany kościółek, nadając mu imię świętego, a w 1171 roku biskup krakowski Gedeon postawił na wzgórzu, zwanym dziś Zamkowym lub Katedralnym, kolegiatę w stylu romańskim pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny.  Niewielki kościół nie oszczędziły zawieruchy wojenne – wojowie Konrada Mazowieckiego zniszczyli ją w 1244 roku.
W 1522 roku biskup Jak Konarski  dobudował do korpusu zakrystię i kapitularz, a w 1583 roku biskup Piotr Myszkowski przedłużył nawę główną.  W latach 1719-1728 rozebrano romańską, wschodnią część budowli i wybudowano z fundacji biskupa Kazimierza Łubieńskiego nowe dwa przęsła korpusu nawowego oraz prezbiterium z apsydą i bocznymi aneksami. Prace dokończył biskup Konstanty Feliks Szaniawski, który także wyposażył wnętrze (m.in. w zespół ołtarzy z warsztatu Antoniego Frączkiewicza). Ostatnią poważną zmianą było dodanie w latach 1869-1872 neobarokowych szczytów elewacji według projektu Franciszka Ksawerego Kowalskiego, z rzeźbami dłuta Juliusza Faustyna Cenglera. 
Do 1912 roku obraz Matki Bożej Łaskawej był zasłaniany drewnianą zasuwą z wizerunkiem Madonny z Dzieciątkiem w towarzystwie śś. Dominika i Katarzyny. Biskup Augustyn Łosiński sprowadził do katedry obraz Matki Bożej Częstochowskiej i umieścił w tym samym ołtarzu, co obraz Matki Bożej Łaskawej, który był odtąd na zasuwie. Do rozwoju kultu Matki Bożej Łaskawej przyczyniło się głównie Arcybractwo Różańcowe, założone w początkach XVII wieku przy kolegiacie kieleckiej. Od początku umieszczano przy ołtarzu liczne wota, składane przez wiernych, świadczące o uzyskiwaniu łask za pośrednictwem Maryi. Rozwinął się też później ruch pielgrzymkowy. Wiadomo, że w XIX wieku uroczystość odpustowa gromadziła liczne rzesze pielgrzymów, nawet z odległych miejscowości.
Obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem, mający na starej ramie napis: „Matka Boska Łaskawa Kielecka XVII w.”, pochodzi z początku XVII wieku i jest dziełem nieznanego artysty. Namalowany na płótnie, w 1636 roku został ozdobiony srebrną, pozłacaną sukienką zdobną w kwiaty. Na głowach Dzieciątka i Maryi zawieszono srebrne pozłacane korony. W 1730 roku obraz umieszczono w ołtarzu ufundowanym przez biskupa Szaniawskiego. Kiedy w 1824 roku z obrazu skradziono korony, a w 1831 – suknię, kielczanie ufundowali nowe.

Co możemy zobaczyć

Katedrę Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Kielcach cechuje stylistyka barokowa, z elementami neobarokowymi.  Środek wyniesionego plateau (dawnego cmentarza) zajmuje orientowana, murowana, trójnawowa bazylika, z podłużnym prezbiterium zamkniętym półkolistą apsydą, obudowanym z dwóch stron aneksami. Dach wieńczy wysoka, neobarokowa sygnatura. Zachodnia część budynku jest tynkowana, wschodnia oblicowana kamiennymi ciosami. Elewacje boczne artykułują naprzemiennie odcinkowo zamknięte okna i pilastry toskańskie lub szkarpy. Trójosiową fasadę zdobi plastyczny, neobarokowy szczyt o bogatej dekoracji architektoniczno-rzeźbiarskiej, który powtórzono także w elewacji wschodniej. Zachowały się marmurowe portale z 1632 i 1635 roku.
We wnętrzu, nawy rozdzielone są półkolistymi arkadami filarowymi i przekryte sklepieniami krzyżowymi (w nawach bocznych na gurtach). Część zachodnią przęseł naw bocznych pokrywa listwowa dekoracja sztukatorska. Całość zdobi figuralna polichromia z końca XIX wieku
Wyposażenie katedry utrzymane jest w charakterze wczesnego baroku. Ołtarz główny wyrzeźbiony został przez Antoniego Frączkiewicza w 1728 r. wg projektu Fontany. Obraz Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny namalował w Rzymie ok. 1730 r. Szymon Czechowicz. Stalle (ławki dla duchowieństwa) pochodzą z XVII w. Do cennych elementów wystroju należy w nawie północnej tryptyk łagiewnicki z ok. 1500 r. Przestawia on koronację Matki Boskiej, św. Wojciecha i św. Stanisława. W pobliżu kruchty barokowa płaskorzeźba Matki Boskiej z galeny wydobytej na Karczówce, wykonana w 1646 r. W nawie południowej obok głównego wejścia znajduje się renesansowy nagrobek Elżbiety z Krzyckich Zebrzydowskiej, wykonany z czerwonego marmuru w obramowaniu z piaskowca przez Włocha Jana Marię Podovano. W ołtarzu zamykającym południową nawę obraz Matki Boskiej Różańcowej Łaskawej Kieleckiej z ok. 1600 r., słynny cudami, koronowany przez papieża Jana Pawła II 3 VI 1991 r.
Nad zakrystią znajduje się skarbiec katedralny z cennymi naczyniami i szatami liturgicznymi, np. gotyckim kielich z 1362 r. i relikwiarzem herbowy z ok. 1370 r. – dary Kazimierza Wielkiego; późnogotycką monstrancją wieżyczkową z 1520 r., kielichami mszalnymi z XVII–XVIII w., relikwiami, biskupim pastorałem z 1739 r., zdobionym antyfonarzem z 1372 r. (rękopis liczy 299 pergaminowych kart).
W podziemiach katedry znajduje się krypta z grobami kieleckich biskupów. W północnej ścianie kościoła naprzeciwko dzwonnicy znajduje się marmurowa tablica miar ufundowana w 1782 r. przez ks. prymasa Michała Poniatowskiego (brata króla Stanisława Augusta). Podaje ona jednostki ciężaru, powierzchni i długości, małe i duże litery alfabetu i zasady katechizmu.
Obok katedry usytuowane są: XVIII-wieczna dzwonnica z zegarem, barokowa kaplica zwaną Ogrójcową z 1760 r. i symboliczny grób Wojciecha Bartosa Głowackiego, który zmarł 9 VI 1794 r. z ran odniesionych w bitwie pod Szczekocinami. Naprzeciwko schodów katedry przy placu Panny Marii znajduje się XIX-wieczna kancelaria parafialna.