Gdzie się znajduje?
Katowice to stolica województwa śląskiego, największe miasto Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego. Jest siedzibą Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii.
Katowice leżą na trasie głównych szlaków krajowych i międzynarodowych zarówno drogowych (A1 i A4), jak i kolejowych. Jest też możliwy przylot samolotem – funkcjonuje międzynarodowy port lotniczy Katowice-Pyrzowice.
Dojazd/dojście
Panewniki położone są w zachodniej części Katowic. Przy kompleksie kościelno-klasztornym mieści się parking. Natomiast gdy wybieramy komunikację zbiorczą, to spod dworca kolejowego odjeżdżają autobusy 12 i 48, a przystanek do wysiadania – „Panewniki Bazylika” mieści się przy samym Placu Klasztornym.
Historia
Szybki rozwój górnictwa i hutnictwa na Górnym Śląsku w II połowie XIX w. spowodował zwiększenie zapotrzebowania na siłę roboczą w tym okręgu. Franciszkanie z Góry Świętej Anny często przybywali na teren rozwijającego się Górnego Śląska, jego wschodniej części. W końcu sprowadzono ich na stałe na teren Panewnik. Od razu zakupiono większą ilość gruntu, jakby z myślą o przyszłym rozwoju placówki. Na początku grudnia 1902 roku pierwsi bracia – Tacjan Hante i Ubald Miera – zajęli tymczasowe lokum: jednopiętrowy dom w Starych Panewnikach, który z pomocą mieszkańców zaadaptowali na klasztor. Urządzili też kaplicę mogącą pomieścić 300 osób. Uroczyste wprowadzenie zakonników do klasztoru nastąpiło 22 grudnia 1902 roku.
Władze pruskie zwlekały z wydaniem pozwolenia na budowę kościoła i klasztoru, obawiając się, że franciszkanie będą działać na rzecz polskości Śląska. Na początek więc, wybudowano grotę na wzór lourdzkiej (na co rząd pruski wydawał zgodę), poświęcono ją w sierpniu 1905 roku. Wkrótce skończyły się stawiane przez rząd pruski trudności co do budowy kościoła i klasztoru, i w 1906 r. rozpoczęto budowlę. Wspaniała sylwetka kościoła w stylu neoromańskim stanęła już w 1907 r. Na szczycie wieńczącej świątynię kopuły umieszczono miedziany posąg św. Franciszka. We wrześniu 1907 r. zakonnicy przenieśli się do nowego klasztoru, a w niespełna rok później, 19 lipca 1908 r., książe – biskup wrocławski Jerzy kardynał Kopp dokonał uroczystej konsekracji kościoła w obecności około stu tysięcy wiernych.
Z latami Panewniki przeistaczały się w wielki ośrodek życia religijnego. Ojciec gwardian Wilhelm Rogosz sprowadził do Panewnik w 1913 r. relikwie św. Męczenników – biskupów Romana i Ptolemeusza oraz towarzyszy. Od tej pory przy kościele można było zakładać bractwa religijne i organizować pielgrzymki. Naprzeciwko klasztoru utworzono cmentarz gminny.
Franciszkanie, kultywując tradycję swojego zakonu, każdego roku w grudniu, przypuszczalnie od r. 1908, ustawiali stajenkę bożonarodzeniową. Adoracja przy żłóbku ściągała zawsze do kościoła w Panewnikach tłumy wiernych. W okresie świąt stajenka betlejemska co roku gromadzi w każdą sobotę i niedzielę wiernych diecezji katowickiej według różnych stanów, m.in.: kobiety, mężczyzn i dzieci, chóry kościelne, młodzież i chorych.
W czasie pierwszej wojny światowej klasztor nie mógł normalnie funkcjonować. Poległo wtedy czterech franciszkańskich duszpasterzy polowych, ponadto odnotowano wiele innych strat. Po wojnie nastał okres powstań i niepokojów. Sytuacja klasztoru ustabilizowała się dopiero około roku 1920.
Franciszkanie jako propagatorzy kultu męki Pańskiej wznosili stacje drogi krzyżowej na terenie sąsiadującym za klasztorem i grotą lourdzką. Z początku kalwarię tworzyły umieszczone na drewnianych słupach obrazy stacyjne wraz z przywiezionymi z Jerozolimy przez o. Władysława Schneidera cząstkami ziemi świętej. W r. 1937 rozpoczęto budowę kaplic panewnickiej kalwarii. Większość z nich ukończono przed wybuchem II wojny światowej.
W związku z nadaniem kościołowi w roku 1954 tytułu Wniebowzięcia NMP i zaliczeniem zespołu sakralnego w Panewnikach do sanktuariów maryjnych, postanowiono zbudować wokół klasztoru 15 kaplic różańcowych: części Radosnej ukończono w 1957 roku, Bolesnej – w roku 1959, a Chwalebnej – w 1963 roku.
Co możemy zobaczyć
Budowla bazyliki św. Ludwika Króla, podobnie jak i całego zespołu klasztornego, nawiązuje do stylu romańskiego. Zewnętrzne ściany budynku wykonane są z cegły klinkierowej o surowej fakturze. Koncepcja autorska br. Fromma zakładała kamienne ozdoby rzeźbiarskie, jak portale, kolumny portyków i kolumienki okiennych biforiów. Ceglane kształtki tworzą w różnych miejscach fryzy arkadowe oraz gzymsy. Nawa środkowa, transept oraz prezbiterium nakryte są dwuspadowymi dachami z lukarnami. Absyda prezbiterium i absydy boczne okrywają dachy półstożkowe. Kopułę główną przykrywa ośmiopołaciowy dach namiotowy z lukarnami. Nawy i obejście od strony wschodniej przykryte zostały dachami pulpitowymi. Kruchty oraz krużganki nakrywają dwuspadowe dachy poprzeczne. Dachy wież w przedniej części bazyliki stanowią układy ukośnie opadających czterech romboidalnych połaci. Fasada ma wysokość 28 m. W jej dolnej części znajduje się trójdzielny portyk. Jego sklepienie wspiera się na kolumnach z piaskowca. Portyk dekorowany jest fryzem z blend arkadowych. W niszy w arkadzie środkowej umieszczona została figura św. Floriana. Boczne drzwi do bazyliki znajdujące się pod wieżami w fasadzie ozdabiają arkadowe portale. W centralnej części fasady znajduje się rozeta witrażowa o średnicy 7 m, ograniczona z czterech stron fryzem z kształtek ceramicznych o czterolistnym motywie. W narożnikach znajdują się koliste blendy. Na szczycie fasady umieszczono figurę Matki Bożej, a nad nią krzyż. Po bokach fasady wznoszą się sześciokondygnacyjne wieże o wysokości 48 m. Szczytowe kondygnacje są ostro ścięte w górę i pokryte dachem. W 1913 roku w wieżach zamontowano zegary. W wieżach wisi pięć dzwonów, szósty dzwon znajduje się w wieżyczce na sygnaturkę nad prezbiterium. Dachy panewnickiej bazyliki pokryte są blachą miedzianą.
Wnętrze bazyliki ma trójdzielny korpus nawowy, transept i dwuczęściowe prezbiterium. Bazylika ma długość 76 m. Jej wewnętrzna szerokość wynosi 22,5 m. Nawa środkowa ma wysokość 17,5 m, nawy boczne 7 m. Sklepienie krzyżowo-żebrowe z gurtami opiera się na systemie filarów i kolumn. Konsole głowic filarów ozdabiają anielskie głowy. Po obu stronach nawy środkowej w galerii blend arkadowych umieszczono w 1963 roku malowidła autorstwa Norberta Paprotnego ze scenami z życia św. Franciszka z Asyżu. W nawie głównej i transepcie zawieszone są stacje drogi krzyżowej, wykonane przez firmy niemieckie w Trewirze i Gladbach. Prezbiterium, stanowiące przedłużenie nawy głównej, dzieli się na dwie części: dolną z ołtarzem głównym, przy którym obecnie sprawowane są msze św. oraz górną, gdzie znajduje się stary ołtarz z tabernakulum i baldachimem. W dolnej części prezbiterium znajdują się przyścienne kaplice Najświętszego Serca Pana Jezusa i Niepokalanego Serca Maryi Panny. W górnym prezbiterium znajduje się chór zakonny ze stallami. Do wystroju chóru należą wykonane w drewnie sceny z życia św. Franciszka oraz figury świętych i błogosławionych. Bogato rzeźbione retabulum wykonane zostało w drewnie dębowym. W przedłużeniu prawej nawy bocznej znajduje się kaplica NMP Częstochowskiej, ołtarz z kopią obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej został wykonany w Koblencji, poświęcony w 1910 roku. W przedłużeniu lewej nawy bocznej znajduje się kaplica świętych Romana i Ptolemeusza z Nepi, ołtarz wykonano w 1914 roku we Wrocławiu. Na mensie znajduje się relikwiarz, nad nim dolomitowe cyborium. Polichromię ze św. Maksymilianem Kolbe wykonali malarze ze Smoleńska w 1987 roku. Polichromię w absydzie przedstawiającą męczeństwo świętych Romana i Ptolemeusza z Nepi wykonał Roman Pająk. Po lewej stronie nawy głównej znajduje się ambona, po prawej rzeźba przedstawiająca św. Ludwika Króla – pierwszego patrona panewnickiej świątyni. W lewej absydzie transeptu znajduje się ołtarz św. Franciszka z Asyżu. Składa się z pięciu płaskorzeźb w kolorze kości słoniowej. Wykonany w 1920 roku przez rzeźbiarza z Ratyzbony Georga Schreinera. W prawej absydzie transeptu jest ołtarz św. Antoniego z Padwy, przedstawiający sceny z życia świętego. Zamówiono go w 1919 roku w warsztacie rzeźbiarza niemieckiego Georga Schreinera z Ratyzbony. Do Panewnik ołtarz trafił dopiero w 1927 roku. Z tyłu lewej nawy bocznej znajduje się ołtarz św. Barbary z Nikomedii. Przedstawia on świętą, która ratuje górników. Nastawę wykonano w Bawarii w 1920 roku. Natomiast z tyłu prawej nawy bocznej jest ołtarz NMP Bolesnej – przedstawia Pietę, którą wykonał Bruno Tschötschel z Wrocławia w 1920 roku.
W kościele znajduje się również kilka bocznych kaplic. Jak np.: Dawna Kaplica Najświętszego Sakramentu. Na ścianie wisi obraz Matki Boskiej Ostrobramskiej. Na prawo od wejścia nad klęcznikami znajdują się: krzyż oświęcimski oraz krzyż z Monte Cassino. W kaplicy znajdują się również: tablica upamiętniająca zakonników poległych i pomordowanych w obozach koncentracyjnych w latach II wojny światowej; tablica upamiętniająca jeńców stalinowskich pomordowanych wiosną 1940 roku w obozach Kozielsku, Ostaszkowie i Starobielsku. Kiedyś był tam wystawiany Najświętszy Sakramentu, ale obecnie jest on wprowadzony do kaplicy Fatimskiej, w formie dwudziestoczterogodzinnej adoracji.
W bezpośrednim sąsiedztwie bazyliki franciszkańskiej, wśród licznych starych drzew na obszarze 8 hektarów znajduje się Kalwaria. Na niej można zauważyć kaplice i kapliczki Drogi Krzyżowej i różańcowe. Natomiast na końcu parku jest też Grota Lurdzka z 1905 roku, – najstarszy element tego miejsca, a nabożeństwa w niej odbywały się jeszcze przed ukończeniem budowy kościoła. Pierwsze plany i początek budowy stacji Drogi Krzyżowej pojawiły się już w 1911 roku, jednakże z powodu licznych przerw realizacja i dokończenie nastąpiły dopiero w latach 50-tych dwudziestego wieku po II wojnie światowej. Zaraz potem przystąpiono do wznoszenia kapliczek różańcowych. W sumie na Drogę Krzyżową składa się 12 kaplic (stacje XI, XII i XIII są w jednym miejscu). Przez Kalwarię przepływa rzeka Kłodnica. Kilka małych mostów ponad nią dodaje uroku. Dlatego jest to dobre miejsce do modlitwy, zadumy ale też do spaceru. Piękne o każdej porze roku.
