Gdzie się znajduje?
Kraków jest stolicą województwa małopolskiego. Od roku 1320 był stolicą polski, miastem królewskim z siedzibą króli na Wawelu. W roku 1609 król Zygmunt III Waza przeniósł stolicę do Warszawy.
Do Krakowa można dostać się samochodem, pociągiem czy nawet samolotem.
Dojazd/dojście
Kościół Mariacki widać już jak ulicą Floriańską dochodzi się do Rynku Głównego.
Z dworca PKP, a jednocześnie autobusowego, do Rynku jest około 1 km.
Historia
Według Jana Długosza gotycki kościół został ufundowany przez biskupa krakowskiego Iwo Odrowąża w latach 1221-1222 na miejscu drewnianej świątyni. W latach 1290-1300 wzniesiono częściowo na jego fundamentach kościół w stylu gotyckim, poświęcony w 1320 roku, lecz i ta świątynia nie przypadła ludziom do gustu. Zburzono ją i wybudowano nowy, wspanialszy kościół. W latach 1355–1365 z fundacji Mikołaja Wierzynka, mieszczanina krakowskiego i stolnika sandomierskiego, dobudowano do głównego korpusu świątyni wydłużone prezbiterium. W końcu XV wieku świątynia Mariacka wzbogaciła się o arcydzieło rzeźbiarskie późnego gotyku – ołtarz główny, dzieło Wita Stwosza.
W latach 1392–1397 mistrz Mikołaj Werner wprowadził lepsze doświetlenie kościoła przez obniżenie murów naw bocznych, a w głównej wprowadził duże otwory okienne. W ten sposób halowy układ świątyni zmienił się na bazylikowy. W pierwszej połowie XV wieku przy zewnętrznych murach naw bocznych dobudowano wieniec kaplic. W tym też czasie podwyższona została wieża północna, przystosowana do pełnienia funkcji strażnicy miejskiej. W roku 1478 cieśla Matias Heringkan pokrył wieże przepięknym hełmem. Na nim umieszczono złoconą koronę w roku 1666.
W latach 90. XIX stulecia, architekt Tadeusz Stryjeński przeprowadził kompleksową restaurację kościoła. Świątynia zyskała nową dekorację malarską projektu i pędzla Jana Matejki, z którym współpracowali Stanisław Wyspiański i Józef Mehoffer. Oni też są autorami witraży w prezbiterium i nad chórem muzycznym.
Co możemy zobaczyć
Kościół Mariacki w Krakowie jest gotyckim kościołem orientowanym, trójnawowym, czteroprzęsłowym z jednonawowym, czteroprzęsłowym prezbiterium zamkniętym trójbocznie.
Zachodnią fasadę kościoła tworzą dwie wieże o różnej wysokości, flankujące zachodnią elewację świątyni. Wyższa wieża północna o wysokości 81 m, zwana również Hejnalicą, w średniowieczu była własnością miasta. Zbudowana na planie kwadratu, na wysokości dziewiątej kondygnacji przechodzi w ośmiobok. Ośmioboczną nadbudowę wieży wzniesiono w latach 1400 – 1408, dzięki czemu wyniesiona została ponad inne budowle miasta. Wieża ta pełniła wówczas funkcję strażnicy miejskiej. Na jej szczycie przebywał strażnik, który na trąbce wygrywał hejnał Krakowa, co miało oznaczać czuwanie nad bezpieczeństwem miasta. Początkowo hejnał trąbiony był o świcie i o zmierzchu, a także na alarm, w przypadku zagrożenia pożarem, najazdem wrogich wojsk lub innymi zagrożeniami. Hejnał informował również o otwieraniu i zamykaniu bram miejskich. Niższa wieża południowa o wysokości 69 m była przeznaczona na dzwonnicę kościelną. W tej wieży było zawieszonych pięć dzwonów: najstarszy z przełomu XIII i XIV wieku o wadze ok. 1200 kg, „Misjonarz” o wadze ok. 2300 kg, „Tenebrat” o wadze ok. 5000 kg, „Półzygmunt” ważący ok. 6000 kg oraz cymbał zegarowy, współpracujący niegdyś z zegarem Hejnalicy. Na elewacji dzwonnicy wisi jeszcze jeden niewielki dzwonek, zwany dzwonkiem za konających. W średniowieczu, gdy ktoś umierał, bliscy udawali się do kościoła parafialnego i bili w takie dzwonki, co oznaczało prośbę o modlitwę w intencji spokojnej śmierci oraz zbawienia duszy umierającego. W Krakowie poza dzwonkiem na kościele Mariackim, pozostały jeszcze dwa takie dzwonki.
Między czworobocznymi wieżami kościoła mieści się gotycka kruchta międzywieżowa, poprzedzona wieloboczną kruchtą barokową. Kształt tej kruchty wzorowany jest na kształcie Grobu Pańskiego w Jerozolimie. Kruchtę wieńczy ażurowa wieżyczka z figurą Chrystusa Salwatora. Do wnętrza prowadzi troje drzwi – środkowe ozdobione zostały głowami polskich świętych, natomiast dwoje drzwi po bokach głowami apostołów, wyrzeźbionymi w 1929 roku przez Karola Hukana. Ponad kruchtą umieszczone jest duże, szerokie okno ostrołukowe, wypełnione witrażem autorstwa Stanisława Wyspiańskiego i Józefa Mehoffera.
Na zachodniej elewacji dzwonnicy w 1998 roku umieszczono tablicę upamiętniającą dwudziestolecie pontyfikatu Jana Pawła II, czterdziestolecie jego sakry biskupiej oraz beatyfikację Anieli Salawy, która odbyła się w 1994 roku podczas mszy beatyfikacyjnej na krakowskim rynku. Południową elewację wieży zdobi renesansowy ganek, wykonany przez Bartolomeo Berrecciego. Ganek ten prowadzi do XV-wiecznej kaplicy Nawrócenia św. Pawła, umieszczonej na piętrze dzwonnicy.
Elewacje boczne korpusu nawowego zostały zabudowane kaplicami, między którymi usytuowano boczne kruchty. W elewacjach kaplic umieszczono szerokie, ostrołukowe okna, wypełnione laskowaniem i maswerkami. Ponad wspólnymi dachami kaplic i naw bocznych wznoszą się elewacje nawy głównej, opięte wysokimi szkarpami, które zostały zwieńczone kamiennymi kwiatonami. Dolne partie przypór w postaci łęków przyporowych, ukryte zostały w dachach i ścianach kaplic. Elewacje boczne nawy mieszczą między przyporami ostrołukowe okna z laskowaniem i dekoracją maswerkową. Między rzędami kaplic znajdują się również boczne kruchty z wejściami ujętymi kamiennymi, uskokowymi portalami ostrołukowymi. Portale – północny i południowy dekorowane są czołgankami i sterczynami. Obecne drzwi do portali bocznych wykonał Karol Hukan w 1929 roku.
Na zachodniej elewacji kaplicy północnej, tuż obok Hejnalicy znajduje się płaskorzeźba wykonana przez Piusa Wielońskiego, która jest wierną kopią obrazu Jana Matejki „Sobieski pod Wiedniem”. Tablica została ufundowana z okazji dwusetnej rocznicy Wiktorii Wiedeńskiej.
Obok północnego portalu, w kamiennym, dekoracyjnym obramieniu późnogotyckim, mieści się wizerunek Matki Bożej Łaskawej, pod którym pali się wieczne światełko. Obraz ufundował burmistrz Krakowa w podziękowaniu za opanowanie epidemii, jaka nawiedziła miasto w latach 1707–1709. Obraz Matki Bożej miał odtąd chronić miasto przed morowym powietrzem.
Na południowej elewacji kaplicy św. Jana Nepomucena umieszczony jest zegar słoneczny, wykonany metodą sgraffita w 1954 roku. Pierwszy zegar słoneczny znajdował się w tym miejscu w 1682 roku. Na wschodniej elewacji tej kaplicy, w zamurowanej wnęce okiennej rzeźbiarz Czesław Dźwigaj umieścił kompozycję rzeźbiarską, przedstawiającą ukrzyżowanego Chrystusa z Matką Bożą i św. Janem Ewangelistą pod krzyżem, adorowanych przez: Faustynę Kowalską, Jana Kantego, biskupa Stanisława, Rafała Kalinowskiego, Maksymiliana Kolbe, królową Jadwigę i brata Alberta.
Na południowej elewacji kościoła umieszczono też wiele płyt nagrobnych, pochodzących ze zlikwidowanego w 1796 roku cmentarza parafialnego.
Wysokie, smukłe prezbiterium, na całej wysokości opięte jest potężnymi szkarpami, które zostały zwieńczone ozdobnymi, kamiennymi pinaklami w formie ażurowych kapliczek z wieżyczkami. Tuż pod stropem znajduje się kamienny gzyms, wsparty na konsolach z figurami przedstawiającymi personifikacje cnót i przywar. W kluczach ostrołukowych okien umieszczono motywy roślinne i figuralne, które po stronie południowej i wschodniej symbolizują niebo, natomiast po stronie północnej piekło. W glifach okien, u nasady łuków znalazły się dekoracje roślinne. Bardzo wysokie, wąskie, trójdzielne okna ostrołukowe otrzymały też dekorację maswerkową oraz witraże.
Przy południowym wejściu do prezbiterium mieści się pomnik archiprezbitera Jacka Łopackiego, wykonany z czarnego marmuru przez Francesco Placidiego.
Do elewacji prezbiterium przylegają kaplice grobowe oraz inne przybudówki, wkomponowane między potężne szkarpy.
W narożniku między prezbiterium i zakrystią zbudowano skarbiec kościelny w stylu manieryzmu, ale dopiero w końcu XVII wieku budowla uzyskała boniowanie i dekorację rzeźbiarską. Elewacje skarbca zdobią figury Matki Bożej z Dzieciątkiem, św. Stanisława i św. Jana Chrzciciela, umieszczone w konchowych wnękach. Zgromadzono w nim bogate zbiory dzieł sztuki sakralnej od końca XIV stulecia.
Nawę główną i prezbiterium przykrywa wspólny dach dwuspadowy, nad absydą trójpołaciowy. Nawy boczne, kaplice boczne i boczne kruchty przykrywają wspólne dachy pulpitowe. Dachy pulpitowe kryją również zachodnią przestrzeń międzywieżową, zakrystię, skarbiec oraz wschodnie przybudówki i kaplice grobowe. Wszystkie pokrycia dachowe wykonane są z blachy.
Wnętrze kościoła z rozgwieżdżonym niebem, kolorowymi ścianami i barwnym światłem przechodzącym przez witraże, stwarza swoisty nastrój magii, tajemnicy, spokoju i wyciszenia.
Nawa główna oraz nawy boczne przykryte są sklepieniami krzyżowo-żebrowymi, prezbiterium – sklepieniem gwiaździstym, natomiast kaplice i kruchty przykrywają sklepienia gwiaździste, sieciowe, a także krzyżowe i lustrzane.
Nawa główna o wysokości 28 m, posiada taką samą wysokość i szerokość jak prezbiterium. Prezbiterium oddziela od nawy wysoka, ostrołukowa arkada tęczy. Główna nawa otwiera się do naw bocznych ostrołukowymi arkadami, wspartymi na ośmiobocznych filarach międzynawowych.
Ponad tymi arkadami nawę główną obiega gzyms, nad którym umieszczone są na konsolach drewniane figury świętych: Stefana, Kingi, Stanisława Kostki, Kazimierza, Jadwigi, Urszuli, Jacka, Wojciecha, bł. Salomei i bł. Bronisławy.
Kolorowa polichromia sklepień, ścian i filarów, pokrywająca całe wnętrze, zaprojektowana przez Jana Matejkę, wykonana została w latach 1890 – 1892 przez mistrza, przy znaczącej współpracy swych uczniów: Stanisława Wyspiańskiego i Józefa Mehoffera.
Prezbiterium zakończone jest apsydą, którą oddziela od reszty kościoła, wykonana w brązie, balustrada z dwiema ażurowymi bramkami. Najstarszym zabytkiem są witraże z 1370 roku, wykonane przez mistrza Mikołaja, znajdujące się w trzech oknach wschodniej absydy, przedstawiają dwa cykle: Księgę Genesis oraz sceny związane z życiem Jezusa i Marii. Pozostałe witraże to XIX-wieczne dzieła Wyspiańskiego i Mehoffera. W prezbiterium znajduje się największy w Europie późnogotycki ołtarz wielki, obrazujący „Zaśnięcie Matki Bożej w otoczeniu apostołów” – arcydzieło Wita Stwosza. W części środkowej wielkie posągi grupy Zaśnięcia MB, a wyżej scena Wniebowzięcia, w predelli drzewo Jossego, w zwieńczeniu koronacja. Wykonany został w latach 1477–1489. Ołtarz ma wymiary 11 } 13 m, zawiera około 200 figur, w tym największe figury o wysokości 2,7 m.
W prezbiterium przy ścianie tęczowej znajdują się dwa monumentalne pomniki nagrobne Montelupich oraz Cellarich – manierystyczne dzieła Santi Gucciego z początku XVII wieku.
Warto również zwrócić uwagę na stalle ustawione przy ścianach prezbiterium z wczesnobarokowymi, rzeźbionymi i polichromowanymi zapleckami z lat 30. XVII wieku, wyrzeźbionymi przez Fabiana Möllera. Na zapleckach przedstawił on historię rodu Dawida aż po Wniebowzięcie Marii.
Przy wyjściu z prezbiterium na plac Mariacki, umieszczona jest konsola w kształcie męskiej głowy. Jest to podobizna Tadeusza Stryjeńskiego wykonana wg projektu Jana Matejki, jako dowód wdzięczności za trud włożony w regotyzację kościoła.
Na belce tęczowej, zaprojektowanej przez Jana Matejkę, umieszczony został wielki, drewniany krucyfiks, wykonany przez uczniów Wita Stwosza pod koniec XV wieku.
Przy wejściach do większości kaplic wybudowano barokowe bramki z intarsjowanego marmuru w niektórych z ozdobnymi kratami z lat 1685-1736. W nawie głównej, przy filarach międzynawowych znajdują się barokowe ołtarze z czarnego marmuru z obrazami weneckiego malarza Giambattisty Pittoniego z I poł. XVIII wieku. Są to ołtarze: św. Sebastiana, Trzech Króli, śś. Szymona i Judy Tadeusza, św. Filipa Nereusza, św. Marii Magdaleny oraz św. Apolonii.
W nawie głównej mieszczą się dwie ambony – przy pierwszym południowym filarze jest ambona barokowa z 1676 roku, natomiast przy trzecim północnym filarze znajduje się neogotycka ambona z 1898 roku. Dziś żadna z nich nie jest już używana, ponieważ obecnie mównica znajduje się przy ołtarzu.
Organy w nawie głównej zbudowano w 1800 roku, w warsztacie organmistrza Ignacego Ziernickiego. W 1907 roku gruntownej przebudowy instrumentu w duchu romantycznym dokonał Kazimierz Żebrowski – znany i ceniony organmistrz z Krakowa. W latach 1987-1989 usunięto większą część instrumentu Żebrowskiego i wybudowano nowy instrument, przywracając organom pierwotnie mechaniczną trakturę gry. Oprócz organów głównych w bazylice znajdują się jeszcze organy Kazimierza Żebrowskiego w prezbiterium i organy Tomasza Falla w nawie południowej.
Przy tęczy z lewej strony usytuowany jest ołtarz Zwiastowania, a obok na filarze obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem, z którym wiązana jest pewna kryminalna historia. Obraz z Najświętszą Panienką podobno ufundował ojciec dwóch porywczych synów, aby zakryć nim splamione krwią ściany świątyni, a także jako odkupienie grzechu.
Po prawej stronie tęczy znajduje się okazałe, bogato zdobione, renesansowe cyborium, zbudowane w 1554 roku z marmuru, alabastru i stiuku, przez królewskiego architekta Giovanniego Padovano. W cyborium dawniej przechowywano Najświętszy Sakrament, a podobno i dziś to się zdarza.
Obok cyborium, na zamknięciu nawy południowej usytuowany został ołtarz Krzyża Świętego. Barokowy ołtarz jest dziełem Francesco Placidiego. Umieszczono w nim srebrną blachę z płaskorzeźbą Jerozolimy, wykonaną przez złotnika Józefa Ceyplera. Widok Jerozolimy stał się tłem do innego dzieła. Był nim krucyfiks z postacią Chrystusa umierającego na krzyżu, którą wykuł w kamieniu mistrz Wit Stwosz w 1496 roku na zlecenie mincerza Henryka Slackera.
W nawie południowej znajdują się jeszcze dwa ołtarze: św. Agnieszki oraz śś. Hieronima i Augustyna. Przy południowej nawie umieszczone są trzy kaplice: św. Jana Nepomucena, św. Walentego (MB Ostrobramskiej) oraz św. Łazarza. Nad południową kruchtą mieści się jeszcze jedna kaplica Aniołów Stróżów.
Nawę północną od wschodu zamyka złocony ołtarz św. Stanisława biskupa i męczennika. Przed tym ołtarzem ustawiona jest gotycka chrzcielnica z XIV wieku, wykonana z brązu przez mistrza Ulryka.
W nawie północnej mieszczą się jeszcze dwa ołtarze boczne: św. Anny oraz św. Józefa oraz z tyłu, za stallami rady – kaplica Matki Bożej Loretańskiej.
Przy północnej nawie znajdują się trzy kaplice boczne: kaplica Przemienienia Pańskiego, św. Wawrzyńca oraz św. Jana Chrzciciela, a na piętrze nad północną kruchtą – kaplica Michała Archanioła.
Wchodząc przez zachodnią, barokową kruchtę do świątyni, po obu stronach stoją dwie bliźniacze kropielnice, pochodzące prawdopodobnie jeszcze z wczesnogotyckiego, halowego kościoła, datowane na I ćw. XIV wieku.
W kruchcie podwieżowej znajdują się wejścia do dwóch kaplic, mieszczących się w przyziemiach wież kościelnych. Po lewej stronie, w przyziemiu Hejnalicy usytuowana jest kaplica św. Antoniego, gdzie w dawnych czasach skazańcy spędzali ostatnią noc, aby pogodzić się z Bogiem przed wykonaniem wyroku.
Po prawej stronie, w przyziemiu dzwonnicy znajduje się kaplica Matki Bożej Częstochowskiej z barokowym ołtarzem, w którym jest kopia obrazu częstochowskiego z 1638 roku, koronowana w 1968 roku koronami papieskimi. W kaplicy tej odbywa się wieczna adoracja Najświętszego Sakramentu.
