Storczyki

Biologia i występowanie

Większość storczyków wykorzystywanych do uprawy rośnie w koronach drzew, gdzie potrafią przymocować do pni. Od swych gospodarzy nie wymagają niczego więcej, oprócz podparcia. Wrastając grubymi korzeniami w szczeliny kory, korzystają ze znajdującej się tam wilgoci i butwiejących organicznych szczątków i to im w pełni wystarcza. Część korzeni rozwija się w powietrzu, zielenieje i pełni podobną funkcję jak liście. Tylko niektóre egzotyczne gatunki, np. cymbidia, rozwijają korzenie w ziemi, dzięki temu mogą osiągać większe rozmiary.
Liście są z reguły pojedyncze i nagie. Najczęściej skrętoległe, czasem dwurzędowe, rzadko naprzeciwległe lub okółkowe. O blaszce płaskiej, zwijającej się lub składanej, często mięsistej i o nasadzie pochwiastej. U storczyków o pędach wieloletnich liście są zwykle są trwałe, tj. utrzymują się przez kilka lat. Kształt blaszki jest od równowąskiego (trawiastego) poprzez lancetowaty do eliptycznego i jajowatego.

Kwiaty są pojedyncze (w przypadku obuwikowych Cypripedioideae) lub zebrane w grona, wiechy i kłosy. Kwiaty i kwiatostany wyrastają ze szczytu pędu, z podstawy pędu wegetatywnego lub z kątów liści, mogą się wznosić lub zwisać. Kwiaty u większości storczyków kwiaty są grzbieciste, często efektowne – duże i barwne, bardzo zróżnicowane pod względem kształtu i przystosowania do zapylenia. Kwiaty są obupłciowe. Jak u innych jednoliściennych kwiaty są trzykrotne, a ich listki okwiatu nie są zróżnicowane na kielich i koronę. Nazywane są po prostu listkami okółka zewnętrznego i wewnętrznego. Z listków okwiatu wyróżnia się zwłaszcza jeden z okółka wewnętrznego tworzący warżkę (labellum) o rozmaitym kształcie i ubarwieniu, pełniącą funkcję powabni i lądowiska dla zapylaczy, w kwiatach pułapkowych też pułapki. U nasady warżki znajdować się mogą miodniki wydzielające nektar, często gromadzący się w wyrostku warżki tworzącym ostrogę. Większość storczyków ma kwiaty skręcone o 180° i w takiej pozycji warżka skierowana jest w dół.
Nasiona storczyków są mikroskopijnej wielkości, ale jest ich niesamowite wprost ilości. Nie posiadają substancji zapasowych i w kiełkowaniu muszą pomagać im specjalne gatunki grzybów, bez nich nie są w stanie się rozwijać.

Występowanie
Storczykowate są rodziną kosmopolityczną, występującą na wszystkich kontynentach, z wyjątkiem Antarktydy. Największe zróżnicowanie gatunkowe storczyków występuje w strefie międzyzwrotnikowej. Dla przykładu w tropikach amerykańskich rośnie 350 rodzajów i ok. 10 tys. gatunków, tylko w Malezji jest ich 4,5 tys. gatunków, a na Nowej Gwinei 2,3 tys. Im dalej od równika tym zróżnicowanie gatunkowe storczykowatych spada. Bardzo nieliczne gatunki przekraczają na półkuli północnej do koło podbiegunowe (szerokość geograficzna 66°), a na półkuli południowej sięgają do ok. 55°.
Jednakże z zakresu storczyków, który nas interesuje, czyli orchidei hodowlanych, występowanie każdego z gatunków należy należy rozpatrywać indywidualnie – tutaj pokazuję sześć rodzajów storczyków:

Zastosowanie

Roślina lecznicza
Storczyki są stosowane w tradycyjnej medycynie dalekowschodniej w celu leczenia wielu chorób i dolegliwości. Były one wykorzystywane jako źródło preparatów ziołowych w Chinach od roku 2800 p.n.e. Gastrodia elata jest jednym z trzech storczyków wymienionych w najwcześniejszym znanym chińskim dokumencie poświęconemu medycynie (Shennon bencaojing – ok. 100 n.e.).

Roślina przyprawowa
Wysuszone strąki wanilii są szeroko wykorzystywane są do aromatyzowania potraw.
Roślina szklarniowa i doniczkowa
Storczykowate, zwłaszcza rośliny tropikalne o efektownych kwiatach, uprawiane są jako rośliny ozdobne w pojemnikach, ogrodach i jako kwiaty cięte. Rynek storczyków tylko w samych Stanach Zjednoczonych i tylko w odniesieniu do roślin doniczkowych wart był w 2005 roku 139 milionów dolarów. W tym samym roku w Holandii sprzedano za kwotę 143,7 miliona euro doniczkowe falenopsisy – najpopularniejsze w uprawie od lat 80. XX wieku. Wraz z postępami w hodowli, tworzeniu nowych mieszańców, mikrorozmnażaniu – oferta i wartość rynku storczyków ozdobnych rośnie.
Wymagania
Dla większości gatunków uprawianych w warunkach domowych najlepsza jest ekspozycja na oknie wschodnim lub zachodnim. Taka wystawa daje największe szanse na długotrwałe i obfite kwitnienie. Dla rodzajów Cattleya, Vanda, Dendrobium i Cymbidium odpowiednie są również okna południowe, ale uważać trzeba na ewentualne oparzenia. Okna północne nie są zwykle właściwe, ze względu na zbyt małą ilość światła, zwłaszcza zimą. Nawet jeśli storczyk w takich warunkach będzie rósł, mało prawdopodobne jest, że zakwitnie. Phalaenopsis, Paphiopedium czy Ludisia dobrze rosną w miejscu jasnym, ale nie bezpośrednio oświetlanym przez słońce.
Pielęgnacja
Dla wielu storczyków korzystne jest wyniesienie latem na balkon lub taras. Rośliny umieszcza się na wolnym powietrzu, kiedy jest pewność, że nocne spadki temperatury nie spowodują żadnych szkód. Należy przy tym szczególnie zwrócić uwagę na niebezpieczeństwo poparzenia storczyków. Jesienią trzeba odpowiednio wcześnie zabrać je do domu, dokładnie przy tym oglądając roślinę pod kątem szkodników. Pobyt na świeżym powietrzu wzmacnia storczyki i wpływa na poprawę kwitnienia. Bardzo dobrze działa zwłaszcza na Cymbidium, Zygopetalum, Dendrobium nobile i Cattleya. Rekomendowane jest stosowanie w uprawie także nawożenia, zwłaszcza w czasie kwitnienia. Popularne są zwłaszcza nawozy w formie pałeczek.
Okresy spoczynku
Ważnym warunkiem kwitnienia wielu gatunków jest zachowanie ich specyficznych okresów spoczynku, w których rośliny te w warunkach naturalnych zredukują swój metabolizm, by przetrwać kolejne okresy suszy lub chłodu, a zatem i w warunkach domowych wymagają np. zaprzestania nawożenia i podlewania. Storczyki tego typu na ogół rosną w sposób sympodialny, tworząc pseudobulwy jako organy spichrzowe do przetrwania niekorzystnych okresów klimatycznych, podczas gdy storczyki niewymagające okresów spoczynkowych, tj. mniej więcej ciągle rosnących, przeważnie należą do roślin monopodialnych. W zależności od ich pochodzenia geograficznego storczyki pod kątem ich okresów spoczynkowych można podzielić na trzy grupy:

• storczyki rosnące mniej więcej ciągle takie jak np. Phalaenopsis lub Vanda;
• storczyki z okresem spoczynku po ich kwitnieniu, np. Dendrobium nobile lub Laelia;
• storczyki z okresem spoczynku po wytwarzaniu nowego pędu rocznego z nową bulwą pędową, np. Miltonia lub Odontoglossum.