Firletka poszarpana

Biologia i występowanie

Bylina wyrastająca z przyziemnej rozety, o wysokości 30–60 cm. Łodyga pojedyncza, sztywna, wyprostowana, kanciasta, rozgałęziająca się w górnej części. Jest pokryta krótkimi, twardymi, skierowanymi w dół, włoskami, przez co sprawia wrażenie szorstkiej w dotyku, ponadto jej powierzchnia jest nieco lepka (szczególnie w górnej części). Zabarwienie zielone, z ciemnym, czerwonym odcieniem.
Liście odziomkowe mają kształt od lancetowatego do łyżeczkowatego. Mierzą 20–150 mm długości oraz 4–30 mm szerokości. Liście łodygowe są siedzące, mają lancetowaty kształt i dorastają do 30–80 mm długości oraz 4–15 mm szerokości.

Kwiaty zebrane w kwiatostan wierzchotkowaty – pierwszy wykształca się kwiat szczytowy, następnie w węźle pod nim powstają dwa odgałęzienia, również zakończone pojedynczym kwiatem, oraz posiadające jeden węzeł liściowy, z niego wyrastają dwa kolejne pędy, prowadząc do rozgałęzień dalszych rzędów. Pęd główny rozgałęzia się szeroko, dzięki czemu jednocześnie rozwinąć może się nawet 6–8 kwiatów na jednej łodydze. Pojedyncza roślina może ich wytworzyć od 3 do nawet 30. Kwiaty są obupłciowe, promieniste, wolnopłatkowe, mają około 3,8 cm średnicy. Korona złożona jest z 5 intensywnie różowych płatków zwężających się w paznokieć i wyposażonych w przykoronek, z których każdy jest głęboko powcinany tworząc 4 wyraźne łatki, odpowiadające za ich frędzlowaty, postrzępiony wygląd. Kwiaty zawierają po 10 pręcików, ułożonych rurkowato w dwóch okółkach po 5 pręcików w każdym. Pręciki z pierwszego okółka są dłuższe niż te z drugiego o prawie połowę i wystają z kwiatu, przy czym krótsze pręciki wydłużają się w okresie przekwitania. Słupek jest pięciokrotny, jednokomorowy, o pięciu wolnych szyjkach. Zalążki skręcone, ułożone w zalążni osiowo. Kielich dzwonkowaty, zrośnięty z pięciu działek tworzących sztywną rurkę, o czerwonawym kolorze, z dziesięcioma ciemnymi żebrami.
Kwitnie od maja do czerwca, ma przedprątne kwiaty zapylane przez błonkówki i motyle o trąbce na tyle długiej, że mogą dotrzeć do nektaru znajdującego się na dnie rurki kwiatowej. Łodyga wygina się pod ciężarem owada, przez co otwarcie kwiatu kieruje się w dół, zaś ruchy owada powodują strzepywanie pyłku z pylników i przyczepianie się go do jego ciała[12].
Owoce suche, zielonkawe, jajowate torebki o długości 6–13 mm, otwierające się na szczycie pięcioma łatkami, zawierające po kilka niewielkich nasion.

Siedlisko
Firletka poszarpana jest typową roślina łąkowa, porasta łąki wilgotne lub mokre wiosną, obsychające latem, często spotykana na torfowiskach niskich i moczarach. Często tworzy duże łany. Jest rośliną wskaźnikową zasięgu wylewów nad dużymi rzekami. Preferuje gleby o dużej zawartości próchnicy i składników mineralnych. Gatunkowi bardzo sprzyja tradycyjna gospodarka łąkowa – pojawia się często na użytkowanych i pielęgnowanych przez człowieka łąkach i pastwiskach. W związku ze zmianami tradycyjnego sposobu użytkowania łąk oraz ich osuszaniem odnotowuje się zanikanie populacji tej rośliny.

Występowanie
Firletka poszarpana występuje w Europie i Azji (Zakaukazie, wschodnia i zachodnia Syberia. W Polsce jest rośliną pospolitą.

Roślina trująca
Firletka, z gospodarczego punktu widzenia, na łąkach jest szkodliwa, gdyż obniża wartość użytkową siana, a w większych ilościach jest dla bydła trująca.

Zastosowanie

Roślina lecznicza
Firletka była lokalnie używana w medycynie ludowej, jednak jej popularność w tym względzie nie była wysoka. W tradycyjnym lecznictwie brytyjskim olejek z firletki stosowany był jako remedium na ukąszenia węży, w Rumunii części nadziemne rośliny wykorzystywano w leczeniu ran. W krajach śródziemnomorskich stosowana była również przy malarii, jednak nie zostało udowodnione jej działanie w tym aspekcie. We Włoszech firletkę stosuje się przy migrenach i bólach jelit. Badania wykazały działanie antybakteryjne i przeciwgrzybicze ekstraktów z rośliny. Z łodyg i liści sporządzano preparat Floskulin stosowany w lecznictwie.

Roślina ogrodowa
Firletka poszarpana nadaje się na rabaty, do ogrodów wiejskich i naturalistycznych, oraz łąk kwietnych. Uprawiana w kilku odmianach, m. in: 'Hort’s Variety’, 'Nana’, 'Peggy’.