Dziurawiec zwyczajny i inne dziurawce

Biologia i występowanie

Dziurawiec zwyczajny to bylina i hemikryptofit, która osiąga wysokość 30-80 (a nawet 100) cm. Z rozrośniętego kłącza wyrastają pędy kwiatonośne i płonne. Łodyga prosto wzniesiona, rozgałęziona w górnej części, u dołu drewniejąca. Naga, pełna, z nielicznymi gruczołkami w szczytowej części i czerwonawo nabiegła. Ma dwie podłużne, wystające listwy. Liście ułożone naprzeciwlegle, siedzące, nagie, eliptyczne do równowąskich, długości ok. 3 cm. Blaszka liściowa prześwitująco kropkowana, z gruczołkami na brzegu. W prześwitujących kropkach znajdują się zbiorniki olejków eterycznych.

Kwiaty szypułkowe, średnicy do 3 cm, liczne, zebrane w gęste baldachogrono, osadzone w kątach naprzeciwległych przysadek. Działki kielicha są lancetowate, ogruczolone. Korona pięciopłatkowa, żółta, płatki czarno kropkowane, pręciki liczne. Kwitnie od czerwca do sierpnia, wytwarza dużo pyłku, z którego korzystają owady odwiedzające kwiaty. Owoc wielonasienna torebka pokryta gruczołkami. Nasiona czarne, drobno kropkowane.

Siedlisko
Dziurawce lubią ciepłolubne dąbrowy, trawiaste zarośla, ciepłolubne murawy, także ubogie, miedze.

Występowanie
Dziurawiec zwyczajny występuje naturalnie w Europie (w tym pospolicie w Polsce), zachodniej Azji, północnej Afryce. Zawleczony został do Ameryki Północnej i Południowej, południowej Afryki, Australii i Nowej Zelandii, Japonii.

Zastosowanie

Roślina lecznicza
Dziurawiec jest jedną z najlepiej poznanych roślin leczniczych i często znajduje zastosowanie w ziołolecznictwie.
Surowiec zielarski pochodzący z dziurawca zwyczajnego tj. zebrane i ususzone jego kwiatostany określa się mianem ziela dziurawca (Hyperici herba). Zawiera ono czerwony barwnik hiperycynę, pseudohiperycynę, hyperforynę, flawonoidy (rutyna, kwercetyna), hiperozyd, bakteriobójcze garbniki, witaminy A i C oraz olejek eteryczny.
Wskazania
Suchy wyciąg z dziurawca uzyskany poprzez ekstrakcję alkoholem może zmniejszać objawy łagodnej lub umiarkowanej depresji. Mechanizm działania jest trudny do określenia ze względu na różnorodność substancji zawartych w dziurawcu. Żadna z substancji zawartych w dziurawcu zastosowana z osobna w dawkach odpowiadających leczeniu dziurawcem nie posiada działania wystarczająco silnego do uzyskania efektu przeciwdepresyjnego. Przyjmuje się, że dopiero współdziałanie ze sobą owych aktywnych biologicznie substancji zawartych w dziurawcu pozwala na uzyskanie efektu przeciwdepresyjnego. Obecnie największe znaczenie dla działania przeciwdepresyjnego przypisuje się hyperforynie, a w mniejszym stopniu hyperycynie i flawonoidom. Przypuszcza się, że główne mechanizmy pośredniczące w tym działaniu to hamowanie zwrotnego wychwytu serotoniny, noradrenaliny i dopaminy oraz słabe hamowanie enzymu monoaminooksydazy odpowiadającej za rozkład serotoniny, noradrenaliny i dopaminy (neurotransmiterów w mózgu). Poza tym wykazano powinowactwo substancji zawartych w dziurawcu m.in. do receptorów adenozynowych, GABA i glutaminianowych. Wykazano także, że składniki dziurawca na modelach zwierzęcych powodują desensytyzację receptorów beta-adrenergicznych i sensytyzację receptorów serotoninowych 5-HT2. Dziurawiec wpływa także na ekspresję genów zaangażowanych w regulację osi podwzgórzowo-przysadkowo-nadnerczowej. Efektom przeciwdepresyjnym dziurawca może towarzyszyć działanie przeciwlękowe i zmniejszenie bezsenności. Co więcej, według części badaczy, dziurawiec w części przypadków może być lepiej tolerowany od leków przeciwdepresyjnych.
Działania niepożądane i przeciwwskazania
Podczas stosowania dziurawca należy unikać światła słonecznego, gdyż zawarta w nim hyperycyna może spowodować reakcje fototoksyczne. W związku z tym nie zaleca się stosowania dziurawca dla osób z nadwrażliwością na światło słoneczne, o jasnej karnacji skóry, osobom intensywnie eksponującym się na światło słoneczne lub osobom z chorobowymi zmianami skóry. Przeciwwskazane jest stosowania dziurawca w depresji o wysokim nasileniu ze względu na brak wystarczających dowodów na jego skuteczność w takich przypadkach oraz jego niższą skuteczność w tych przypadkach niż leków przeciwdepresyjnych.
Nalewka z dziurawca
Przyrządzanie nalewki z ziela dziurawca – 100 g ziela dziurawca zalać 500 g spirytusu i odstawić na 7 dni. Po tym okresie przecedzić i wycisnąć przez gazę. Zewnętrznie stosuje się do nacierania w bólach stawowych, natomiast wewnętrznie stosuje się 2 razy dziennie po 1 łyżeczce na pół szklanki wody w chorobach wątroby, układu pokarmowego i dróg żółciowych.

Roślina uprawna
Dziurawiec stosowany również jako roślina dekoracyjna. Nadaje się w ogródkach ziołowych lub sadzony na np. rabatach bylinowych. Przydatny w silnie nasłonecznionych miejscach. Roślina rośnie najlepiej na ciepłych i nasłonecznionych stanowiskach. Nie jest wybredna względem gleby. Ważne by nie była nazbyt zlewna, podmokła oraz jałowa. Preferuje gleby żyzne i przepuszczalne z domieszką piasku. Przed zimą część nadziemna całkowicie obumiera. W warunkach środkowoeuropejskich roślina całkowicie mrozoodporna (strefa mrozoodporności 5)
Oto wybrane gatunki ozdobnych odmian dziurawca:
• dziurawiec barwierski (Hypericum androsaemum L.)
• dziurawiec bezwonny (Hypericum inodorum Willd.)
• dziurawiec cuchnący (Hypericum hircinum L.)
• dziurawiec falisty (Hypericum undulatum Schousb.)
• dziurawiec Hookera (Hypericum hookerianum Wight & Arn.)
• dziurawiec jasnobrzegi (Hypericum prolificum L.)
• dziurawiec kielichowaty (Hypericum calycinum L.)
• dziurawiec kruchy (Hypericum fragile Heldr. et Sart.)
• dziurawiec kutnerowaty (Hypericum tomentosum L.)
• dziurawiec olimpijski (Hypericum olympicum L.)
• dziurawiec rodopski (Hypericum rhodopaeum Friv.)
• dziurawiec rozpierzchły (Hypericum rhodopaeum Thnb.)
• dziurawiec wielki (Hypericum ascyron L.)
• dziurawiec woniejący (Hypericum coris L.)
• dziurawiec złocisty (Hypericum aureum Bart.)
Chwast
W rolnictwie, masowo występując na łąkach obniża jakość siana. Czerwony barwnik zawarty w kwiatach barwi mleko krów żywiących się takim sianem. Także negatywnie wpływa na zwierzęta o jasnej skórze, wywołując uczulenie na światło. Zwierzęta karmione paszą z dużą ilością dziurawca mogą cierpieć na stany zapalne skóry.